خطرات پرتو ایکس را مهارکنیم

بشر از دیر باز ارتباطی ویژه با نور داشته است و همواره سعی داشته از این نعمت پروردگار بیشتر در زندگی خود استفاده نماید و با گذشت زمان دریافت، این نیروی خارق العاده قابلیتهایی فراوان دارد و كمر به كشف آنها بست و امروزه سعی كرده از این آفریده ایزد منان به عنوان فن‌آوری برتر در بخشهای مختلف علمی، صنعتی، ارتباطی، پزشكی و... استفاده نماید. به طور مثال در زمینه پزشكی از اشعه ایكس كه سرمنشایی از نور دارد جهت تشخیص و درمان بیماران استفاده می‌گردد.
همانطور كه می‌دانیم تابش به‌صورت انرژی و یا ماده حامل انرژی است و اگر ماده ای كه تحت واكنش قرار می‌گیرد، ارگانیسم زنده باشد، اثرات به هم كنش می‌تواند تا مرحله بیماری شدید و یا مرگ به بافت زنده آسیب برساند. مردم تا حدی به‌طور تصادفی به طبیعت زیان بخش تابش بر روی بافت زنده آگاهی یافتند. ابتدا سوختگیهای بر روی پوست كارگرانی كه تحت تابش قرار می‌گرفتند مشاهده شد و متاسفانه قبل از اینكه صدمات ناشی از تابش شناخته شود، مواردی از مرگ و جراحات شدید در اثر پرتو گیری اتفاق افتاد.‏
در سالهای ۱۲۹۹/۱۹۲۰ (۲۵ سال پس از كشف پرتوهای ‏X‏) بود كه معیارهای ایمنی برای كار با مواد پرتوزا پیشنهاد شد. و در سالهای ۱۳۰۹/۱۹۳۰ قوانینی جهت اطلاع از مقدار ماكزیمم سطوح مجاز پرتوگیری وضع شد به مقدار تابش معمولا به عنوان "دوز" اشاره می‌شود. نكته حایز اهمیت تشخیص تفاوت بین پرتوگیری و دز دریافتی است. برای حفاظت شخصی، پرتوگیری مورد توجه قرار می‌گیرد، در حالیكه برای صدمات زیست شناختی (یا ساختمانی) دز جذب شده حائز اهمیت است.‏
دوز فیزیكی جذب شده پرتوها- ‏kvx‏ ۲۵۰برای ایجاد یك اثر معین دو.ز فیزیكی جذب شده توسط تابش مقایسه ای برای ایجاد اثر مشابه حداكثر پرتوگیری مجاز برای هر فرد را می‌توان بدون توجه به نوع تابش بر حسب ‏rem‏ بیان كرد.‏
دز بر حسب راد×‏rem = QF‏
پرتو گیری تابش به دو طریق صورت می‌گیرد:
۱) پرتوگیری خارج بدن یا البسه به طور مستقیم از یك چشمه.‏
‏۲) پرتوگیری داخلی چشمه هایی كه از طریق استنشاق، فرو بردن و یا جذب وارد بدن شده اند.‏
‏پرتودهی یك سلول ممكن است باعث صدمهٔ هسته سلول یا اجزای دیگر آن شود. در این صورت ممكن است كه سلول از بین برود و یا كروموزمهای سلولی كه در حال تولید مثل هستند تغییر یابد و باعث تحول در سلول شود و این بدان معناست كه فرزندان كم و بیش معیوب خواهند بود و این عیوب ممكن است به نسلهای بعد منتقل شود. راهنمای حفاظت در مقابل تابش‏‎ NCRP‎‏ (راهنمای تابش برای پرتو گیری مجاز افرادی كه در نواحی تابش كار می‌كنند ) برای افرادی كه بواسطه شغل خود در معرض تابش قرار می‌گیرند، به قرار زیر است :‏
‏۱) كل دوز دریافتی تمام بدن در طی سالها باید حداكثر برابر (۱۸-‏‎ n‎‏)۵ ‏rem ‎‏ باشد كه در آن ‏n‏ =عمر شخص است باید توجه كرد كه افراد كمتر از ۱۸ سال مجاز نیستند در محلی كه در معرض تابش قرار دارد، كار كنند،
‏۲) دوز دریافتی نباید از ۵ ‏rem ‎‏ در سال تجاوز نماید،
‏۳) همچنین ماكزیمم پرتوگیری بجز برای پوست، دستها و ساعد نباید در مدت ۱۳ هفته از ۵ ‏rem ‎‏ بیشتر باشد.
قسمتهای خاصی از بدن می‌توانند تابش بیشتری دریافت دارند، ولی راهنما معمولاً برای تمام بدن در نظر گرفته شده است. در حال حاضر مسئله اساسی ایجاد حفاظت در مقابل "۱- اشعه گامای اولیه ۲ - تابش ایجاد شده در نتیجه واكنشهای r ‏- ‏n‏ در حفاظ. ۳- نوترونهای سریع" است حفاظ در ساده ترین شكل، متضمن ایجاد فاصله و قرار دادن مواد بین اشعه و گیرنده تابش است.‏
اگر فاصله كافی بین شخص و چشمه وجود داشته باشد، شدت تابش به سطوح ایمن كاهش می‌یابد. با وجود این اگر ماده ای بین ما و چشمه قرار بگیرد می‌توان از امتیاز تضعیف ایجاد شده توسط ماده استفاده كرد.‏
با توجه به مطالب ذكر شده لزوم استفاده از تجهیزات حفاظتی در برابر تاثیرات مضر پرتوهای یونیزان روز به روز در حال افزایش است. در این راستا آژانس بین المللی انرژی اتمی ‏IAEA‏ با تدوین آیین نامه ها و راهكارهای اساسی در جهت استفاده درست و بی خطر از دستگاها و تجهیزات و منابع تولید كننده پرتوهای یونیزان و خطرناك كمك شایانی را در پیشگیری از اثرات پرتوها به عمل آورده است.‏
همان‌طور كه گفته شد جهت مهار كردن اشعه ای كه در فضا انعكاس پیدا می‌كند، باید سرعت آنرا با استفاده از عناصری كه دارای عدد جرمی بالایی است به حد اقل برساند مانند عناصر طلا یا سرب كه البته با توجه به مقرون به صرفه بودن بیشتر از سرب استفاده می‌شود و به همین جهت در بخشهایی از مراكز درمانی مانند بخشهای رادیولوژی، آنژیوگرافی و اتاق عمل كه مستقیماً با اشعه سرو كار دارند برای حفظ امنیت اطرافیان در دیوارها و دربها در اطراف دستگاه از سرب استفاده می‌شود. اما پزشكان یا تكنسینی كه در داخل اتاق اشعه به سر می‌برند چه باید بكنند ؟ مشخصاً عوامل حفاظتی ویژه ای برای این افراد طراحی گردیده است. مثلا از پاراوانهای سربی و همچنین روپوشها و شیلدهای سربی جهت حفاظت در برابر اشعه استفاده می‌شود. در این راستا شركت نوید پرتو نما با داشتن سالها تجربه و كادری مجرب و متخصص در زمینه تولید، واردات و صادرات تجهیزات و لوازم رادیولوژی و پوشش‌های محافظ اشعه ‏X‏ افتخار دارد تا خود را به عنوان یكی از شركتهای مطرح در این عرصه به شما متخصصان، پزشكان و كارشناسان محترم كه در تماس با پرتوهای یونیزان خطرناك می‌باشید معرفی كند.‏
● شیشه سربی
یكی دیگر از مواردی كه لزوم استفاده آن در بخشهایی شامل دستگاه پرتوزا ضروری می‌نماید شیشه سربی است. در اینجا جهت آشنایی شما خوانندگان محترم با این محصول خلاصه ای از ساخت آنرا تشریح می‌نمائیم.‏
ابتدا سرب را در كوره‌های صنعتی به صورت مذاب درآورده، سپس آنرا درون مخازن پیستوله مانندی ریخته و با توجه به قطر و سایز مورد نظر میزان فشار و روزنه خروج عنصر را تنظیم می‌كنند تا آنرا به صورت غبار و گرده خارج كنند. به حجم غبار سرب نیز "مش" گفته می‌شود به طور مثال برای تولید سرب ۱/۰ با مش ۴۰۰، میزان فشار را تنظیم كرده سپس سرب را درون حوضچه‌های آب سرد اسپری می‌كند و تمام این گرده ها با همان اندازه و حجم سرد شده و به صورت خاك سرب در ته حوضچه جمع می‌گردد. بعد از جمع‌آوری خاك سرب، سیلیس را در مخازن دیگر ذوب كرده آن را به داخل قالب‌های مورد نظر با قطر و اندازه مشخص هدایت می‌كند و دوباره گرده‌های سرب را كه با اكسید سرب بی‌رنگ شده به گونه‌ای در فضا پخش می‌كنند كه به‌صورت یكنواخت و میزان مورد نظر در میان سیلیس ذوب شده قرار گیرد، بدین ترتیب پس از سرد شدن سیلیس، شیشه‌ای سربی با شفافیت بسیار بالا خواهیم داشت. البته این پروسه تولید در عین سادگی بیان بسیار پیچیده است و می‌بایست دقت عمل زیادی را در تولید آن به‌كار گرفت. از معروف‌ترین كمپانی‌هایی كه این كالا را با كیفیتی بی نظیر در جهان تولید می‌كند كمپانی ‏SCHOTT‏ آلمان را می‌توان نام برد. لازم به ذكر است این كمپانی آلمانی دارای استانداردهای معتبر و قابل اطمینان زیادی از جمله ‏CE،TUV‏ و... است.بیمارستان‌ها و مراكز تخصصی زیادی در حال حاضر در ایران از این شیشه‌های سربی در بخشهای خود استفاده می‌كنند و تا كنون هیچ شواهدی مبنی بر عدم كیفیت این شیشه‌ها گزارش نشده است. استفاده از این شیشه‌های سربی در بخش ها باعث می‌شود كه علاوه بر توانایی عبور نور، جلوی عبور اشعه ایكس را بگیرد.‏
شركت نوید پرتونما با داشتن سالها سابقه در واردات این نوع شیشه سربی نماینده انحصاری كمپانی ‏SCHOTT‏ آلمان است. میزان سرب استاندارد جهت شیشه‌های سربی كه مورد تائید سازمان انرژی اتمی ایران میباشد ۲ میلیمتر است كه شیشه‌های سربی وارد شده از كمپانی ‏SCHOTT‏ آلمان توسط شركت نوید پرتو نما دارای ۱/۲ میلیمتر سرب است.‏
● روپوش و اپرون‏
روپوشها و اپرون‏های سربی از دیگر پوشش‌های حفاظتی در برابر اشعه است كه توسط كاربران و یا بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد. روپوشهای سربی مكانیزم ساختاری شبیه به شیشه سربی دارد اما با توجه به این مسئله كه روپوش را خود شخص باید استفاده كند و گاه تا ساعت‌ها باید آنرا به تن داشته باشد. میزان وزن و انعطاف پذیری آن بسیار مهم است. و علاوه بر آن چون این نوع شیلدهای سربی جهت محافظت در برابر اشعه متفرق شده استفاده می‌شود. استاندارد میزان سرب تعریف شده از طرف سازمان انرژی اتمی ایران ۵/۰ میلیمتر است. میزان سربی كه در لاستیك قرار می‌گیرد بستگی به اكیوالان لاستیك دارد یعنی هر چه كیفیت حجم لاستیك بالاتر باشد میزان جرم بیشتری را قبول می‌كند. به طور مثال هنگامی كه لاستیك مذاب جهت نورد شدن به داخل دستگاه ریخته می‌شود و از بین غلطكها عبور می‌كند چنانچه اكیوالان قطر لاستیك ۱ میلی متر باشد فاصله غلطكها به آن میزان تنظیم می‌شود و به همان میزان به آن خاك سرب اضافه می‌شود. بالاترین مكانیزمی كه در ایران به آن دست یافته‌اند ۱۳/۰ اكیوالان برای ۷۵/۰ میلی متر است.در صورتی كه این مكانیزم در خارج از كشور ۵/۰ اكیوالان برای ۱ میلی متر سرب است. سپس با توجه به این ضخامت می‌توان از قطر كمتری از لاستیك استفاده كرد در نتیجه وزن روپوش تولید شده كمتر و انعطاف آن بیشتر خواهد شد.‏
البته امروزه در كشور‌های اروپایی از لاستیكهایی با ساختاری سبك و كیفیت بالا بیشتر استفاده می‌شود كه قیمت بالایی دارد اما شخص استفاده كننده بسیار با آن راحت بوده و می‌تواند به راحتی با آن كار نماید.‏
از جمله این كمپانی‌های اروپایی ‏Dr.Goos‏ و‏CAWO‏ و ‏MAVIG‏ از كشور آلمان و ‏Am r ay ‎‏ از كشور ایرلند است. كه نوعی لاستیك سربی بسیار سبك با نام ‏Supra Light‏ استفاده می‌نمایند.‏
شركت نوید پرتونما نماینده انحصاری كلیه كمپانی‌های فوق بوده و سال‌ها است كه با واردات روپوش و جلیقه و دامن سربی از این كمپانیها جدیدترین و مرغوب ترین نوع شیلد سربی را در اختیار كاربران قرار می‌دهد.‏
نسل جدید روپوشهای محافظ در برابر اشعه ‏X‏ روپوشهای بدون سرب است كه از یك لایه لاستیك حاوی آلومینیم، صفحه ای كه با مغناطیس باردار شده و پلی اتیلن ساخته شده است. در این شیلدها ابتدا لاستیك حاوی آلومینیم اشعه را جذب و از طریق لایه مغناطیسی، اشعه منحرف می‌گردد و توسط محیط جذب می‌گردد كه به علت داشتن چنین ساختمانی بسیار سبك و قابل انعطاف است.شركت نوید پرتونما با واردات این محصول كاملاً جدید (روپوشهای ‏Lead Free‏) به ایران از كمپانی‌های آلمانی ‏Dr.Goos‏ و‏‎ MAVIG‎‏ سعی نموده است در جهت راحتی هر چه بیشتر كاربران قدمی مثبت بردارد.‏
● عینک
عینك‌ها از جمله پوشش‌های دیگری است كه درتمام بخشهایی كه در دستگاه‌های تولید كننده اشعه ایكس در آن قرار دارد باید توسط كاربران استفاده شود.‏
نسل دیگری از این محصول عینكهایی است كه در قاب كنار عینك نیز سرب به‌كار رفته است و معمولاً در آنژیوگرافی و اتاق عمل استفاده می‌شود. شركت نوید نماینده انحصاری چند شركت آلمانی از جمله ‏CAWO‏ و همین‌طور چند كمپانی آمریكایی جهت عینك‌های سربی از این نمونه است.‏
● تولید در ایران
دامنه فعالیتهای شركت نوید تنها به همین موضوع محدود نمی‌‌شود این شركت با داشتن كادری مجرب و دوره دیده از سازمان انرژی اتمی ایران جهت سربكوبی با خالص ترین نوع سرب كه در كشور ما مرغوب ترین سرب، سرب زنجان است، اقدام نموده است.‏
شركت نوید همینطور با تولیدات متنوع و با كیفیت بسیار بالا در انواع روپوشهای سربی و كلیه شیلدهای محافظ و همینطور تجهیزات مورد نیاز تاریكخانه در بخش‌های رادیولوژی (میز تاریكخانه، چراغ اخطار، چراغ تاریكخانه و انواع پاراوان‌های سربی، پاس كاست، كاست استند و...) تنها صادركننده موفق این اقلام نیز است. در حال حاضر تولیدات این شركت با داشتن معتبر ترین استانداردهای روز، از مراكز مختلفی مانند سازمان انرژی اتمی ایران، اداره تجهیزات پزشكی،وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكی و... به شكل وسیعی توسط مراكز تصویربرداری و بیمارستان‌ها و مطب‌‌های رادیولوژی مورد استقبال قرار گرفته است.‏
در پایان سپاس بر پروردگار كه قدرت و همت پیمودن این راه سخت و طولانی را در این مدت به ما ارزانی داشت تا بتوانیم مجموعه حاضر را تقدیم متخصصان و كارشناسان محترم رشته رادیولوژی و كلیه كاربران و مصرف‌‌كنندگان این محصولات بنماییم

نویسنده: شرکت نوید پرتو نما

منبع : مجله مهندسی پزشکی و تجهیزات آزمایشگاهی