لزوم آموزش تغذیه و عادات صحیح غذایی به دانش‌آموزان

تغذیه همان‌قدر که بر جسم آدمی تأثیر می‌گذارد، می‌تواند بر ذهن و روان او هم تأثیرگذار باشد.
تا به حال بحث‌ها و نظرات بسیاری را در مورد تغذیه و روش‌های صحیح آن، در رسانه‌ها و محافل مختلف شنیده‌ایم. متأسفانه تحقیقات و پژوهش‌های سال‌های اخیر گویای شدت یافتن سوءتغذیه در میان فرزندانمان است، معضلی كه در آینده بدجوری می‌تواند گریبانگیرشان شود و آن‌ها را با مشكلات جسمی و روحی جدی مواجه كند. آمار می‌گوید: قد و وزن ۱۰درصد از دانش‌آموزان كشور، غیر استاندارد و پایین‌تر از مقیاس جهانی است و سوءتغذیه مهم‌ترین عامل این نارسایی‌ها شناخته شده است و این یعنی اینكه اگر همین طور پیش برویم در آینده‌ای نه چندان دور با نسلی كوتاه قد مواجه خواهیم شد!
معمولاً وقتی لغت سوءتغذیه را می‌شنویم ذهنمان متوجه کمبود وزن و لاغری بچه‌ها می‌شود، در حالی که در سال‌های اخیر تعداد زیادی از بچه‌ها با مشكل چاقی و اضافه دریافت مواجه هستند که دلیل آن هم مصرف بیش از اندازه Fast Food، چیپس، پفك، انواع سس ها، شکلات و شیرینی و مواد چرب است. چاقی و اضافه وزن هم از آن معضلاتی است که باید از همان كودكی كنترل شود.
بچه‌ها در خانه و طبق عادات غذایی خانواده‌هایشان می آموزند که چه بخورند، کی بخورند و در واقع به نوعی ذائقه‌هایشان شکل می‌گیرد. بنابراین وقتی پا به خانه دومشان می‌گذارند قسمت اعظمی از عادات غذایی آن‌ها تثبیت شده است؛ اما این باعث نمی‌شود که از نقش مؤثر مدرسه بر بهبود برنامه غذایی آنها غافل شویم. ما باید در درجه اول سطح آگاهی خانواده‌ها را بالا ببریم، در این صورت است كه گام بزرگی در جهت موفقیت برداشته‌ایم، برای این کار می‌توانیم در جلسات اولیا و مربیان با پدرها و مادرها در مورد تغذیه فرزندانشان صحبت کنیم. در درجه دوم هم باید عادات صحیح تغذیه‌ای را جایگزین عادات نادرست و غلط كنیم. متأسفانه ذائقه بسیاری از دانش آموزان روش‌های تغذیه صحیح را نمی‌پذیرد، ما می‌توانیم زمان‌هایی را هم به صحبت با خود دانش آموزان اختصاص دهیم.
بد نیست پیش از شروع سال تحصیلی در جلسه معارفه اولیا و در طول سال تحصیلی بروشورهایی را که حاوی اطلاعاتی درباره ارزش غذایی مواد، تغییراتی که باید در سبد غذایی شان اعمال کنند، روش‌های استفاده و نگهداری صحیح از مواد غذایی و دیگر اطلاعات در مورد تغذیه است، در اختیار آن‌ها قرار می‌دهیم. در طول سال هم جزوه‌هایی به بچه‌ها می‌دهیم تا با مادرانشان مطالعه کنند، به سؤالاتش جواب دهند و در مسابقه تغذیه مدرسه شرکت کنند. دانش امروز نشان داده است كه بسیاری از بیماری‌های دوران بزرگسالی مانند بیماری‌های قلبی، عروقی، بعضی از سرطان‌ها، افزایش چربی خون و دیابت به نحوه تغذیه مربوط است و چون عادات غذایی در كودكی و نوجوانی شكل می‌گیرد، بنابراین اصلاح روش‌های تغذیه در این دوران می‌تواند از بروز این بیماری‌ها در بزرگسالی پیشگیری كند.
● در جستجوی وعده گمشده
همه چیز از صبحانه شروع می‌شود و به صبحانه هم ختم می‌شود، اصلی‌ترین وعده غذایی خصوصاً برای دانش آموزان که قرار است حداقل ۷ ساعت در روز فعالیت فکری و جسمی داشته باشند و البته یکی از مظلوم‌ترین وعده‌های غذایی در بیشتر خانه‌های ماست؛ مخصوصاً در فصل مدرسه، چون مدارس صبح زود کار خود را آغاز می‌کنند و دانش آموزان مجبورند صبح خیلی زود از خواب برخیزند و به مدرسه بروند، اما اگر خانواده‌ها به ارزش غذایی و تأثیرات صبحانه واقف باشند حاضرند هر کاری انجام دهند تا فرزندانشان صبحانه نخورده پایشان را از خانه بیرون نگذارند حتی اگر مدرسه شان دیر شود!صبحانه خوردن بچه‌ها در مدرسه یکی از راه‌های مؤثری است که آنها را به خوردن همیشگی این وعده تشویق می‌کند؛ وقتی بچه‌ها در کنار دوستانشان صبحانه می‌خورند لذت بیشتری از آن می‌برند. اما در بین مدارس ما به ندرت می‌توان مدرسه‌ای را یافت که ساعتی را به صرف صبحانه برای دانش آموزان اختصاص دهد.
مواد تشکیل دهنده صبحانه اگر خوب و مناسب انتخاب شوند، می‌توانند این وعده غذایی را به یکی از عوامل مؤثر در بالا بردن میزان تمرکز و یادگیری دانش آموزان، حفظ انرژی لازم در طول روز، کمک به رشد، افزایش مقاومت بدن در برابر بیماری‌ها و جلوگیری از ضعف و گرسنگی کاذب در آن‌ها تبدیل کند. خوردن یک صبحانه سالم باعث می‌شود نیازهای تغذیه‌ای کودک در طول روز بهتر برآورده شود، کنترل وزن برایشان راحت‌تر باشد و سطح کلسترول خون آن‌ها کاهش یابد. هم‌چنین کودکانی که قبل از مدرسه رفتن صبحانه می خورند، کمتر دچار دل درد می‌شوند و در طول روز برنامه غذایی بهتری را دنبال می‌کنند که باعث می‌شود سطح مواد معدنی مثل کلسیم، فسفر و ویتامین‌های گروه A ،C ،B و ریبوفلاوین در بدن آن‌ها بیشتر از بقیه که صبحانه نمی‌خورند، باشد. از طرف دیگر ثابت شده که بچه‌هایی که اهل صبحانه خوردن نیستند، در طول روز به خوردن غذاهای چرب که ارزش غذایی چندانی ندارند، تمایل بیشتری پیدا می‌کنند و همین مسأله باعث بروز مشکلاتی در آینده می‌شود.
● مهم است، باور کنید
مجموع نیازهای غذایی بدن ما از طریق سه وعده اصلی غذایی و «میان وعده‌ها» تأمین می‌شود. بدن کودکان و نوجوانان به دلیل این‌که در سن رشد و اوج فعالیت بدنی و فکری شان (یادگیری) هستند در کنار وعده‌های اصلی، هر دو یا سه ساعت یک بار نیازمند دریافت مواد غذایی است و نقش برآوردن این نیاز را «میان وعده‌ها» ایفا می‌کنند، بنابراین میان وعده‌ها نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. یکی از دلایل وجود زنگ‌های تفریح در مدارس ایجاد فرصتی برای خوردن میان وعده و به عبارتی تجدید قوای بچه‌هاست. تعدادی از مدارس خودشان میان وعده‌ها و ناهار دانش آموزان را تهیه می‌کنند تا آن‌ها از یک رژیم غذایی مشابه پیروی کنند. اما بیشتر مدرسه‌ها تهیه مواد غذایی را به عهده دانش آموز و خانواده‌اش گذاشته‌اند و یا اینکه دانش آموزان می‌توانند از بوفه مدرسه مواد خوراکی را تهیه کنند.بیشتر ما فكر می‌كنیم میان وعده چون بین وعده‌های اصلی غذایی است، لزومی ندارد از ارزش غذایی بالایی برخوردار باشد و همین كه گرسنگی را رفع كند، كافیست، اما وقتی یادمان بیاید افرادی قرار است این میان وعده‌ها را استفاده كنند كه در سن رشد و نیازمند تمركز و تقویت ذهن برای یادگیری دروس مختلف در مدرسه هستند، این وعده‌های غذایی اهمیت بیشتری پیدا می‌كنند.
در نگاه اول به نظر می‌رسد اگر چیپس و پفك و بیسكویت و نوشابه و ... را غذاهای كم‌ارزشی به حساب آوریم انتخاب میان‌وعده مناسب كمی مشکل می‌شود، اما در حقیقت ماجرا اینقدرها هم سخت نیست. بسیاری از خوراكی‌های خوشمزه هستند كه این روزها كمتر مورد توجه والدین و فرزندانشان قرار می‌گیرند، مثلاً خشكبار و میوه‌های خشك (كشمش، برگه انواع میوه‌ها، توت و انجیر خشك و ...)، خرما، انواع مغزها (بادام، پسته، گردو، نخودچی، فندق و حتی مغز تخمه‌ها) كه منبع بسیار خوبی از آهن و انواع ویتامین‌ها هستند، به یادگیری و تقویت حافظه دانش آموزان کمک می‌کنند و چون فشرده اند، بچه‌ها راحت‌تر آن‌ها را می‌خورند.
گندم، عدس و برنج برشته هم غلاتی هستند كه در بین بچه‌ها از محبوبیت و جایگاه خوبی برخوردارند و می‌توانند به عنوان یك میان وعده مناسب به حساب آیند. تخم مرغ هم به نسبت قیمتی كه دارد یكی از مواد غذایی سرشار از پروتئین و برای كودكان و نوجوانان بسیار مغذی و مفید است. خوب است كه به بچه‌ها بیاموزیم در كنار خوراكی‌های میان وعده به جای ساندیس و نوشابه، آب یا آب میوه طبیعی بنوشند. البته از میوه‌ها و ارزش فوق‌العاده‌‌شان هم نباید غافل شد؛ مصرف میوه‌ها علاوه بر این‌كه می‌تواند مقدار زیادی از انرژی و ویتامین های بدن دانش‌آموزان را تأمین كند، به آن‌ها شادابی می‌بخشد و مقاومت بدنشان را در مقابل بیماری‌ها بالا می برد.
اما خوراكی‌هایی كه باید كم كم سعی كنیم از برنامه غذایی دانش‌آموزان حذف كنیم؛ تكلیف انواع چیپس و پفك كه معلوم است، گذشته از ضررهایی كه روغن، نمك و افزودنی‌های موجود در آن‌ها به بدن می‌رساند، ارزش غذایی كمی دارند و به شدت باعث سیری كاذب می‌شوند و دیگر میلی برای خوردن وعده‌های اصلی غذا باقی نمی‌گذارند. شیرینی و شكلات هم تقریباً نقشی مشابه آن‌ها بازی می‌كنند و به دلیل قند خالصی كه دارند اشتهای بچه‌ها را برای صرف ناهار از بین می برند. خوراكی‌های غیر بهداشتی و غیر استاندارد را حتماً به فهرست بالا بیفزایید چون می‌توانند آسیب‌های بسیاری به بچه ها وارد كنند.
● بیشتر از بقیه دوستش داریم
ناهار یكی از وعده‌های اصلی غذایی است كه در مقایسه با صبحانه و میان وعده از جایگاه بهتری برخوردار است و بیشتر جدی گرفته می‌شود. تعداد زیادی از مدارس ما ساعت کاریشان تا ظهر است و بچه‌ها ناهارشان را در خانه می‌خورند، اما تعداد مدرسه‌هایی هم که فعالیتشان تا بعد از ظهر ادامه دارد و دانش آموزان ناهار را در آنجا صرف می کنند کم نیست.
وقت ناهار هم باید طوری تنظیم شود که بچه‌ها میل به خوردن آن را داشته باشند به عبارتی نه آنقدر زود باشد که دانش آموزان به خوردن غذا بی‌میل باشند و نه آنقدر دیر که باعث افت قند خون و ایجاد بی‌میلی مضاعف شود. ضمن این‌که بچه‌ها باید زمان کافی برای غذا خوردن داشته باشند.متأسفانه ناهار بسیاری از دانش آموزان ساندویچ‌های سوسیس، کالباس و همبرگری است که در بوفه عرضه می‌شود؛ سوسیس و کالباس حاوی مواد نگهدارنده‌ای هستند که اگر زیاد مصرف شوند، در بدن تجمع می‌کنند و می‌توانند سرطان زا باشند، همبرگرها هم معمولاً در روغن هایی سرخ می‌شوند که بارها داغ شده‌اند. علاوه بر این سس‌هایی که در این ساندویچ‌ها وجود دارد، بسیار چرب است و می‌تواند باعث بالا رفتن میزان چربی خون بچه‌ها شود. بچه‌هایی که حمل و نقل ظرف غذا برایشان مشکل است و یا به خوردن ساندویچ خیلی علاقمندند، می‌توانند به جای ساندویچ سوسیس، ژامبون و همبرگر از ساندویچ‌های تخم مرغ، نان و پنیر، کتلت، کوکو و ... استفاده کنند.
مزه غذاهایی که به عنوان ناهار در اختیار دانش آموزان قرار می‌گیرد، یکی از عوامل بسیار مؤثر در انتخاب آن مواد در برنامه غذایی همیشگی بچه‌ها و شکل دادن ذائقه آن‌ها است؛ کافیست بچه‌ها یکبار غذایی بدمزه بخورند تا برای همیشه از آن متنفر شوند. به کار بردن مقدار کمی چاشنی، انتخاب مواد اولیه با کیفیت و استفاده صحیح از آن‌ها می‌تواند در آماده کردن یک غذای خوشمزه و اشتهاآور کمک کند.در مورد ناهار آنچه که علاوه بر ارزش غذایی موادی که بچه‌ها استفاده می‌کنند اهمیت دارد، بهداشت نحوه نگهداری از آن مواد است، چون اگر این مواد در شرایط نامناسبی نگهداری شوند ممکن است فاسد شوند و بچه‌ها را مسموم کنند. دانش آموزانی كه ناهار خود را از خانه به مدرسه می‌آورند باید به این مسأله بیشتر توجه كنند و اگر امكان نگهداری غذاهایشان در یخچال نیست از غذاهایی استفاده كنند در برابر فساد پایداری بیشتری دارند، (مثل غلات، حبوبات، نان، برنج و ...).

منبع : روزنامه تهران امروز