سرنوشت تراژیک ما

«خنجره‌ها» قصه جذابی دارد، قصه‌ای که جدال همیشگی خیر و شر را در قالبی تازه روایت می‌کند.
امیر آتشانی که سال‌ها در زمینه تعزیه فعالیت کرده، در این نمایش دغدغه‌های سال‌ها حضور در این مراسم آیینی ـ سنتی را بیان می‌کند.
«خنجره‌ها» نمایشی تک‌پرسوناژی است با قصه آدمی شبیه ما که در شرایط سختی گرفتار شده، مردی که از دل تاریکی عبور می‌کند، بی‌آنکه روزنه امیدی وجود داشته باشد. «خنجره‌ها» یک تراژدی درباره آدم‌های روزگار ماست.
▪ نام «خنجره‌ها» را چرا برای نمایش انتخاب کردید؟
ـ خنجره به ابزار و ادوات تعزیه گفته می‌شود. مش‌کاظم، کاراکتر اصلی نمایش تعزیه‌خوان است و این نام با حرفه او ارتباط دارد.
▪ قصه «خنجره‌ها» درباره مردی است که تمام عمر در تعزیه، امام‌خوان بوده اما به‌دلیل مسائل و مشکلاتی که دارد، شمرخوان می‌شود. به‌نظر می‌رسد سعی کرده‌اید در این قصه تعزیه را به مسائل جامعه امروز پیوند بزنید؟
ـ دقیقا. مش‌کاظم به مرور و به‌دلیل شرایط، پاکی‌اش را از دست می‌دهد. ماجرای تعزیه که در نمایش مطرح می‌شود، یک عنصر حاشیه‌ای است و در بطن قصه، زندگی مش‌کاظم و مصائب آن است که مرور می‌شود. در این نمایش اشاره‌هایی به وام، مشکل مسکن و... می‌شود، تمام چیزهایی که همه ما در زندگی با آنها روبه‌روییم و باعث می‌شود گاهی پایمان بلغزد و نتوانیم آن‌طور که باید، سالم زندگی کنیم.
▪ در فرم روایت قصه بیشتر به‌دنبال این بودید که ساختار تازه‌ای را تجربه کنید یا قصه را به شکلی کلاسیک روایت کنید؟
ـ «خنجره‌ها» یک درام ساده امروزی است. تماشاگر با قصه و موقعیتی روبه‌رو است که با آن کاملا آشناست. با آدمی مواجه است که شبیه خودش است و اتفاق‌هایی را در این نمایش می‌بیند که بارها در زندگی روزمره‌اش آنها را دیده. به همین دلیل احساس می‌کنم مخاطب با این قصه ساده، خیلی زود ارتباط برقرار می‌کند.
▪ این‌طور که به‌نظر می‌رسد، «خنجره‌ها» یک تراژدی است.
ـ «خنجره‌ها» ساختار گروتسک دارد. اگر طنزی هست، در لایه‌های زیرین آن ردپایی از تلخی را می‌توان دید. قصه و موقعیت تلخ است، رگه‌هایی از طنز وجود دارد اما این طنز، مفرح نیست، تاثر‌انگیز و غم‌انگیز است.
▪ شمرخوانی و امام‌خوانی که مش‌کاظم درگیر آن است، اشاره‌ای است به وجوه مختلف شخصیت این کاراکتر؟
ـ بله، مش‌کاظم هرچه دارد، از تعزیه است، سپیدی و معصومیتی که در او هست، به سال‌هایی برمی‌گردد که پای تعزیه گذاشته و اگر اشتباهی می‌کند و پایش می‌لغزد، مثل همه ما آدم‌ها آن روی سیاه شخصیتش را نشان می‌دهد. شمرخوانی اشاره‌ای به وجوه تاریک شخصیت ما انسان‌هاست.
▪ چطور متن را انتخاب کردید؟ آیا متن به شما و دغدغه‌هایتان نزدیک بود؟
ـ من از آقای پوررضائیان شناخت کافی داشتم و زمانی که در حوزه هنری فعالیت می‌کرد، خاطره‌های خوبی از او داشتم. زمانی که متن به‌دستم رسید، از فضا و قصه آن خوشم آمد. صادقانه بود و به مسائل امروز هم اشاره داشت. به‌جز این امتیازها، وفاداربودن متن به تعزیه جذبم کرد. من سال‌ها در زمینه تعزیه کار کرده‌ام و به آن علاقه‌مند هستم. این وجه از متن برایم دوست‌داشتنی بود و خاطرات گذشته را در من زنده می‌کرد.
▪ از ابتدا خودتان تمایل داشتید در این نمایش بازی کنید؟
ـ گزینه‌های دیگری داشتیم. فرهاد اصلانی، هادی قمیشی و مرتضی کاظمی گزینه‌هایی بودند که قرار بود نقش مش کاظم را بازی کنند اما هر کدام درگیر کاری شدند و نتوانستند در این نقش بازی کنند. با توجه به اینکه از ابتدا درگیر متن و قصه بودم، حس کردم می‌توانم این نقش را بازی کنم.
▪ «خنجره‌ها» تک پرسوناژ است. این موضوع نگرانتان نمی‌کرد؟ ممکن است مخاطب در چنین فضایی زود خسته شود؟
ـ از ابتدا متوجه این موضوع بودم که باید برای تک پرسوناژ بودن نمایش فکری داشته باشم. متن جذاب و روان بود و به نظرم می‌توانست مخاطب را با خود همراه کند اما احتیاج به ظرافت در کارگردانی داشت. سعی کردم شروعی مناسب برای نمایش داشته باشم تا مخاطب از همان ابتدا با فضا همراه شود. اگر تماشاگر در موقعیت درست با مش کاظم و نمایش همراه شود، دیگر در طول نمایش با او خواهد بود. فرم نمایش به‌گونه‌ای است که مخاطب در آن حضور پررنگی دارد.
▪ اینطور که به نظر می‌رسد، سعی داشته‌اید با شیوه اجرا، مخاطب را در نمایش سهیم کنید.
ـ از همان ابتدا به این موضوع فکر کردم. «خنجره‌ها» نمایش تک‌پرسوناژی است اما این قابلیت را دارد که مخاطب را با خود همراه کند. از تماشاگران به عنوان حاضران در دادگاه یا مغازه مش کاظم و ... استفاده کردم. تماشاگر در این نمایش منفعل نیست و خود را در کنار مش کاظم می‌بیند. درگیر او می‌شود و برای سرنوشت تلخش غمگین خواهد شد.
▪ برای مخاطبی که تئاتر را به‌طور جدی دنبال می‌کند، شاید این فرم جذاب باشد اما مردم شاید به راحتی در این فضا قرار نگیرند.
ـ موفقیت یک نمایش به عناصر مختلفی وابسته است. تنها بازیگر یا مخاطب عامل ارتباط نیستند. موسیقی، نورپردازی و دکور هم مهم است. من از ابتدا به مخاطب فکر می‌کردم و دوست داشتم نمایش طوری باشد که مردم هم از دیدن آن لذت ببرند. به نظرم قصه آنقدر جذاب و متفاوت است که مخاطب را درگیر می‌کند.
▪ اجرای جشنواره‌ای می‌تواند باعث شود برای اجرای عمومی تغییرهایی در متن و اجرا بدهید؟
ـ مطمئن باشید برخوردهای مردم و مخاطب آنقدر برایم مهم است که کار را بازبینی کنم و سعی کنم ضعف‌ها و کاستی‌هایش را کمرنگ کنم. اجرای جشنواره‌ای و تعامل با مخاطب می‌تواند کارگردان‌ها را نسبت به حاصل کارشان آگاه کند. مطمئناً ۴ اجرایی که در جشنواره از «خنجره‌ها» می‌بینید، با اجراهایی که پس از جشنواره خواهیم داشت، فرق دارد.
▪ امسال جشنواره تئاتر فجر گسترده‌تر از دوره‌های قبل شده و بخش‌های جدیدی به آن اضافه شده. این تغییرات به نظرتان مثبت است؟
ـ اینکه فضایی به وجود بیاید تا همه اقشار و گروه‌ها در این جشن سهیم باشند، اتفاق مبارکی است اما نباید این زمینه‌سازی‌ها فقط به جشنواره محدود شود. اگر قرار است از تئاتر این سرزمین حمایت شود و گروه‌های مختلف ترغیب شوند که در این حوزه فعالیت کنند. این حمایت‌ها در طول سال هم باید باشد. در طی سال هم باید جلسه‌های نقد و بررسی نمایش‌ها به‌طور جدی دنبال شود تا شاهد رشد و شکوفایی تئاتر کشور باشیم.
▪ شما سال‌های گذشته هم در جشنواره تئاتر حضور داشته‌اید. در مقایسه با دوره‌های قبل مهم‌ترین امتیاز این دوره را چه می‌دانید؟
ـ من از دوره ۱۷ تا امسال در جشنواره حضور نداشتم. امسال و بعد از این غیبت طولانی جشنواره برایم شروعی دوباره است. آغاز امیدوارکننده‌ای است و خوشحالم که در این فضا قرار گرفته‌ام. مدیریت آقای سرسنگی را در جشنواره رضوی دیده بودم و می‌دانستم برنامه‌ریزی و دقت نظر او در جشنواره امسال هم امتیازی محسوب می‌شود.
▪ مهم‌ترین مشکلی که داشتید، چه بود؟
ـ امسال برنامه‌ریزی‌ها فوق‌العاده بود، از نظر برنامه‌ریزی برای تمرین، وضعیت سالن، روزهای بازدید و ... به شأن هنرمندان تئاتر احترام گذاشته می‌شد اما مشکل ما مشکل بودجه است. من به عنوان یک بازیگر و کارگردان تئاتر علاقه‌مندم اثرم را که ۸ ماه درگیرش بودم، با وضعیت خوبی اجرا کنم اما بودجه‌ای که در نظر گرفته شده، پاسخگوی نیازهای ما نیست. اینها نگران‌کننده است اما مانع علاقه من و دوستان و همکارانم به تئاتر نمی‌شود.

محدثه واعظی‌پور

منبع : روزنامه تهران امروز