۱۶ نوامبر ۱۸۴۶ ــ روزی که سنگبنشته های ایران باستان خوانده شدند

۱۶ نوامبر ۱۸۴۶ را روزی نوشته اند که «سر هنری راولینسونSir Henry C. Rawlinson» موفق به خواندن خطوط میخی سنگنبشته داریوش بزرگ در بیستون شد و آن را ترجمه کرد. این سنگنبشته مربوط به سال ۵۱۹ پیش از میلاد (۲ هزار و ۵۲۵ سال پیش) است که حدود جغرافیایی ایران در آن مشخص شده و «سند مالکیت میهن ما» بشمار می رود، تنها کشور جهان که چنین سندی را دارد. راولینسون از دهه ۱۸۳۰ تلاش خود را برای خواندن کتیبه های (خط میخی) ایران باستان آغاز کرده بود. وی که بر زبان فارسی مسلط بود قبلا آتاشه نظامی انگلستان در ایران بود و مطالعه تاریخ ایرانیان وی را علاقه مند به ایران کار کرده بود. پیش از او، Grotenfendگروتنفند آلمانی دست به چنین تلاشی زده بود ولی موفق به خواندن کامل متون نشده بود و معنای برخی از کلمات را حدس زده بود. راولینسون متوجه شده بود که کتیبه ها به سه خط نوشته شده اند و از متن ساده تر و کوتاهتر آغاز کرده بود. در این متن، وی به کلماتی برخورد کرده بود که در کتیبه های میخی تخت جمشید و نقاط دیگر ایران وجود داشت و حدس زده بود که نام های خاص هستند و با یافتن حروف مشترک کلماتی چون داریوش، هیشتاسب (نام پدر داریوش)، آریامازس، خشایارشا، پارسو (واو مفتوح = پارسوا)، هخامنشی و ... موفق به خواندن سنگنبشه ها شد که اوج تمدن، مدیریت و دانش ایران باستان را به جهانیان بازتاب داد. آرزوی داریوش در یک کتیبه اش که اهورامزدا (خدای بزرگ) ایران را از دروغ و خشکسالی برکناردارد، درجهان از اهمیت ویژه برخوردار است. شرح ساتراپی های ایران سند بپاخیزی مسلحانه تاجیکها (پارس ها) در آسیای مرکزی بر ضد استالین در دهه ۱۹۳۰ قرارگرفته بود که خواهان پیوستن به ایران و افغانستان شده بودند و پدر احمدشاه مسعود از سران این قیام بود که بعدا به افغانستان پناهنده شد. در کتیبه بیستون، فرارود یک ساتراپی ایران قلمداد شده است که تاجیکهای ساکن آنجا تا به امروز از زبان پارسی و فرهنگ ایرانی خود پاسداری کرده اند. راولینسون که سالها عمر خود را صرف کشف حروف و خواندن کتیبه های ایران باستان کرد در سال ۱۸۱۰ در Chadlingtonچادلینگتون انگلستان به دنیا آمده بود و در سال ۱۸۹۵ درگذشت.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز