پرنس ارفع ‏الدوله

میرزا رضا خان ارفع‏ الدوله در سال ۱۲۷۰ قمری در تبریز متولد شد . او پس از به پایان بردن تحصیلات مكتب‏خانه‏أی در زمینه فقه و اصول و تفسیر علم‏الرجال به تحصیل پرداخت و خود را برای تحصیلات حوزوی در نجف آماده می‏ساخت كه سیل بزرگی در تبریز جاری شد و حجره پدر او را نابود ساخت. ورشكستگی پدر مانع ادامه تحصیل شد و رضا برای كمك به امرار معاش خانواده به كار در یك صرافی مشغول شد. پس از چندی او از تبریز به اسلامبول رفت و در این شهر به تحصیل در مدرسه یونانی‏ها پرداخت و زبان فرانسه و انگلیسی را فراگرفت.
تفلیس مقصد بعدی وی بود و در این شهر نیز زبان و تاریخ روسی را آموخت. او با كنسولگری ایران در تفلیس ارتباط برقرار كرد و در سال ۱۲۹۵ق میرزا محمودخان كارپرداز كنسولگری از وی دعوت كرد كه به عنوان مترجم سفارت د ر مراسم استقبال از ناصرالدین شاه او را از جلفا تا تفلیس همراهی كند . او از همین سال به استخدام كنسولگری ایران درآمد و در ضمن تحت تاثیر میرزا فتحعلی خان آخوندزاده رساله‏أی برای تغییر خط فارسی نوشت و آن را برای روزنامه اختر ارسال كرد كه مورد استقبال قرار گرفت. خط پیشنهادی تركیبی از حروف روسی و انگلیسی بود و او بسیار به این خط اختراعی خود افتخار می‏كرد . میرزا ملكم خان كه خود از نظریه‏پردازان تغییر خط فارسی بود به مناسبت اقدام میرزا رضا او را ملقب به دانش كرد .
● ارفع‏ الدوله و ناصرالملك
میرزا رضا در سال ۱۳۰۰ قمری به عنوان مترجم كمیسیون تحدید حدود ایران و روسیه مامور شد و به ایران آمد . او در این ماموریت سه ساله به جانبداری از روسها بخشی از سرزمین ایران را به آنان واگذار كرد. در سال ۱۳۰۳ به تهران بازگشت و با میرزا علی‏اصغرخان امین‏السلطان رابطه دوستانه‏أی برقرار كرد كه در واقع راه ترقی را برای آینده وی باز كرد. در سال ۱۳۰۴ به مترجمی سفارت ایران در پطرزبورگ منصوب شد و در سال ۱۳۰۶ مهمانداری از ناصرالدین شاه در سومین سفر به فرنگ به عهده وی گذاشته شد. او نیز به همراه شاه به تهران بازگشت و یك سال بعد با لقب معین‏الوزاره به سركنسولی قفقاز منصوب شد. او در این مدت ثروت بسیاری اندوخت و دو كاخ مجلل برای خود در تفلیس احداث كرد. ارتقای مقام بعدی وی در سال ۱۳۱۲ق روی داد و این بار به وزیرمختاری ایران در پطرزبورگ برگزیده شد . میرزا رضا خان در ۱۳۱۳ از سوی ناصرالدین شاه ملقب به ارفع‏الدوله شد و تا سال ۱۳۱۹ وزیرمختار ایران در پطرزبورگ بود.
● ارفع ‏الدوله
از اقدامات وی در این مقام اقدام وساطت و دوندگی برای استقراض دو میلیون لیره‏أی از روسیه بود كه از این مبلغ مقداری بین او و دیگر دولتمردان دربار مظفری تقسیم شد و مقداری دیگر صرف هزینه سفر نخست شاه به فرنگستان گشت. معروف است كه او نوك قلمی را كه با آن این قرارداد را ا مضا ء كرده بود طلا گرفته و در موزه معروف خود موسوم به دانشگاه در موناكو در معرض دید عموم قرار داده بود او در همین ایام از سوی مظفرالدین شاه به پرنس ارفع‏الدوله ملقب شد. میرزا رضا خان پس از سفارت روسیه به سفارت ایرا ن در اسلامبول منصوب شد و تا سال ۱۳۲۸ در این پست باقی بود و با مشروطه‏خواهان درگیری بسیار داشت و آنان بركناری او را خواهان بودند
● ارفع‏ الدوله و میرزاحسن خان مشیرالملك در روسیه
پس از بركناری از سفارت به موناكو رفت و تا سال ۱۳۳۱ به دعوت علاء‏السلطنه به ایران دعوت شد و به وزارت عدلیه منصوب شد اما دوران وزارت او نیز طولی نكشید و مجدداً در سال ۱۳۳۲ ارفع‏الدوله راهی موناكو شد. آخرین پست دولتی وی نمایندگی ایران در جامعه ملل بود و پس از هشت سال از این سمت نیز كنار گذاشته شد و به تهران احضار شد . رضا شاه به وی پیشنهاد ریاست شورای دولتی را داد كه ارفع‏الدوله نپذیرفت و در سال ۱۳۱۰ش به موناكو رفت و در سال ۱۳۱۶ در همین محل فوت كرد. او از اعضای لژ بیداری ایران بود و شیفته القاب و مدالها و نشانهای فراوان خود. از ارفع‏الدوله حدود ۳۰۰ برگ سند و ۱۴ قطعه عكس در موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران موجود است.

منبع : مطالب ارسالی