فلسفه دوران کودکی

● در آمد :
فلسفه دوران كودكی در حال حاضر به عنوان یكی از شاخه‌های فلسفه به فلسفه‌های مضاعفی مانند: فلسفه علم، فلسفه اخلاق، فلسفه طبیعت، فلسفه مذهب و... اضافه شده است.در فلسفه دوران كودكی مسائلی مانند مفهوم كودكی، حقوق كودكان و اهمیت جایگاه كودكان در جامعه، مانند حلقه كند و كاو به عنوان جایگزینی برای آموزش اخلاق، تفكر فلسفی و استدلال كردن در كودكان و ادبیات كودكان مورد بررسی قرار می‌گیرد.
دوران كودكی یك جنبه معقول از رفتار و تجربه بشر است و به اندازه جنبه‌های دیگری كه برای آنها فلسفه وجود دارد سزاوار برخورد فلسفی است. شاید دلیل اصلی خاص بودن دوران كودكی این است كه این دوران بخش فراموش شده تجربه بشری است.
در سال‌های اخیر نشان داده شده است كه تجربه دوران بزرگسالی نه تنها با دوران كودكی ناسازگار نیست بلكه دیدگاه‌های دوران بلوغ به‌طور سیستماتیك توسیع اعتقادات و شهود كودكی است. دوران كودكی بدون بزرگسالی و دوران بزرگسالی بدون كودكی هر دو ناقص است و اینها روی هم زندگی را می‌سازند. فلسفه دوران كودكی به سوالاتی نظیر زیر می‌پردازد.
آیا بچه‌ها حق كند و كاو دارند و اگر چنین است چه استلزاماتی برای فلسفه حقوق دارد؟
اكنون در فلسفه به‌طور چشمگیری به مساله حقوق بچه‌ها توجه می‌شود، رونق این توجه بسیار خشنود كننده است اما باید به حق بچه‌ها برای استدلال كردن توجه بیشتری كرد. به خصوص به جنبه‌ای از این مساله كه به عنوان حق كند و كاو كودك مطرح شده است.
از آنجایی كه ما همواره می‌دانیم بچه‌ها می‌توانند به‌طور خستگی‌ناپذیر از بزرگ‌ترها سوال كنند بنابراین جای تعجبی ندارد كه درك ابتدایی ما از عبارت حق كند و كاو به معنی حق پرسیدن به‌ویژه سوال پرسیدن از بزرگ‌ترها باشد. با توجه به این مساله كه بزرگ‌ترها توجهی به بحث كردن با بچه‌ها ندارند كه این بی‌توجهی ممكن است یا به این دلیل باشد كه می‌خواهند آنها را در مقابل چنین معرفت‌هایی محافظت كنند یا می‌خواهند از خود و بچه هر دو در برابر استفاده غیر مسوولانه از چنین اطلاعاتی مراقبت كنند پس حق بچه‌ها برای پرسیدن، حقوق بزرگ‌ترها برای جواب ندادن را نیز به دنبال دارد. در این صورت موقعیت‌هایی وجود دارد كه كودك در پرسیدن سوال محق است ولی والدین نیز می‌توانند منصفانه از پاسخ گفتن اجتناب ورزند و یا طفره‌آمیز پاسخ دهند.
محق بودن شخص برای فرمان راندن، مستلزم اطاعت دیگران از وی نیست. در چنین مواقعی بررسی حق بچه‌ها ممكن است نتیجه ارزشمندتری ایجاد كند كه فلسفه دوران كودكی به آنها می‌پردازد.
با وجود اهمیت بررسی حق بچه‌ها در كند و كاو به معنی سوال كردن، مساله مهم‌تری باقی می‌ماند كه مورد بررسی واقع نشده است و آن مساله حق بچه‌ها برای شركت كردن در كند و كاو گروهی است و تا زمانی كه چیزی به عنوان فلسفه برای كودكان در مدارس ابتدایی و راهنمایی وجود نداشته باشد تا بچه‌ها را درگیر كند و كاو كند، چنین امكانی بسیار كم است و اما سوال دیگری كه در فلسفه كودكی به آن پرداخته می‌شود:
● آیا حلقه كند و كاو اخلاقی‌ جایگزین مناسبی برای آموزش اخلاق است؟
اگر وضعیت به این صورت شود كه بچه‌ها در هر مرحله از رشدشان بتوانند در كند و كاو شركت كنند، اخلاق، دیگر با تعلیم دیدگاه‌ها و نگرش‌های اخلاقی تحت عنوان آموزش اخلاق مخدوش نمی‌گردد. كسانی كه از تئوری‌های رشد دوران كودكی دفاع می‌كنند بر این باورند كه دوران كودكی مقدمه برای دوران بزرگسالی است و باید به عنوان وسیله برای هدف تلقی گردد یا به عنوان وضعیتی ناقص كه به سمت كمال حركت می‌كند. از نظر آنها بزرگ‌ترها می‌دانند و بچه‌ها نمی‌دانند بنابراین بچه‌ها باید دانشی را كه بزرگ‌ترها به آن اعطا می‌كنند بیاموزند. اشتباه آنان این است كه فرض می‌كنند اگر بچه‌ها در مسیری غیر از آنچه ما بزرگ‌ترها می‌دانیم و باور داریم و بها می‌دهیم حركت كنند باید چیز غلطی در شكل‌گیری آنها وجود داشته باشد. این دیدگاه متوجه این نكته نیست كه دوران بزرگسالی و دوران كودكی روی هم زندگی را می‌سازند.
ما می‌بینیم بچه‌ها سوال‌های زیادی در زمینه متافیزیك می‌پرسند درحالی كه هنوز خردسالند و در حركت به سمت نوجوانی قدرتشان در سوال كردن پیوسته ضعیف و ضعیف‌تر می‌گردد. پس می‌توان مشكل را در شیوه آموزشی بچه‌ها دانست. آموزش بچه‌ها باید به‌گونه‌ای باشد تا مسیر پیشرفت بچه‌ها را در شرایط اولیه حفظ كرده و اجازه ندهد در ورطه بی‌تفاوتی و ناخوشایندی سقوط كنند.
بنابراین فلسفه دوران كودكی باید تئوری‌های اخلاقی را جست‌وجو كند كه ظرفیت‌ بچه‌ها را برای درگیر شدن در گفت‌وگوهای اخلاقی در نظر بگیرد و برای راهنمایی آنها برهان اقامه كند. البته كسانی كه چنین تئوری‌هایی را طراحی می‌كنند باید در نظر داشته باشند كه اخلاقی كه درگیر آنند بخشی از فلسفه است نه علم، چرا كه رویكرد اخلاقی كه ادعای علمی بودن دارد سقوط خود را تعیین می‌كند. بنابراین فلسفه دوران كودكی در پی یافتن تئوری‌های كند و كاو اخلاقی است كه بتواند مسیر پیشرفت بچه‌ها را در شرایط اولیه حفظ كرده و كمك كند تا بچه‌ها بتوانند قدم به قدم به سمت جلو حركت كنند.
مسائلی كه در اینجا مطرح شد فقط بخشی از مفاهیم و مسائل فلسفه دوران كودكی است، مسائل بسیار گسترده‌تری را می‌توان جزو فلسفه دوران كودكی دانست.

پروانه قاضی‌نژاد

منبع : روزنامه تهران امروز