تجویز نادرست برای بازار بیمار

در ادبیات مالی برای تشریح وضعیت بازار سهام از دو صفت «گاوی» و «خرسی» استفاده می‌شود. وجه تسمیه این دو صفت نیز به خصایص این دو حیوان باز می‌گردد. به این معنا كه گاو برای حمله به سمت مهاجم خود، با حركت سر از پایین به طرف بالا واكنش نشان می‌دهد كه به همین علت در زمانی كه بورس در حالت رونق و صعود قیمت‌ها و شاخص‌ها قرار دارد، از واژه بازار گاوی (Bull Market) استفاده می‌شود.
به همین صورت به دلیل رفتار خرس كه به صورت حركت دست از بالا به سمت پایین است به بازار راكد و كاهشی در اصطلاح بازار خرسی (bear Market) اطلاق می‌شود.
از ویژگی‌های بازار گاوی هجوم سرمایه‌گذاران برای خرید سهام، افزایش تقاضا، ‌ایجاد صف‌های خرید، رشد قیمت‌ها و به تبع آن رشد شاخص‌ها است. این حالت تا زمانی ادامه پیدا می‌كند كه در نهایت به دلیل رشد بی سابقه قیمت سهام شركت‌ها، در اصطلاح حباب قیمتی (Bubble) شكل می‌گیرد. در حالت ایجاد حباب، به واسطه كاهش تحلیل‌گری در خرید سهام، قیمت‌ها فاصله زیادی از ارزش ذاتی شركت پیدا می‌كنند. همچنین تشكیل صف‌های خرید و ازدیاد تقاضا باعث می‌شود كه شركت‌ها پس از افزایش سرمایه، بدون افت قیمت معامله شوند و تشكیل مجامع سالانه و تقسیم سود نقدی نیز در عوض كاهش قیمت، منجر به افزایش قیمت سهام می‌شود. فرآیندی كه طی سال‌های ۸۲ و ۸۳ به وفور در بورس تهران مشاهده شد. از دیگر خصایص این دوره افزایش سرمایه مكرر شركت‌های بورسی و سبقت گرفتن قیمت سهام شركت‌های سرمایه‌گذاری از ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) است.
اما در نقطه مقابل با بروز بازار خرسی، تمایل سرمایه‌گذاران به عرضه سهام و خروج از بورس تشدید می‌شود كه در نتیجه آن كاهش تقاضا و افزایش عرضه سهام، تشكیل صف‌های فروش و افت قیمت‌ها به وقوع می‌پیوندند. تداوم این وضعیت می‌تواند منجر به سقوط قیمت سهام به كمتر از ارزش ذاتی، كاهش قیمت بیش از میزان سود تقسیمی در مجامع سالانه و پیشی گرفتن ارزش خالص دارایی‌های شركت‌های سرمایه‌گذاری از قیمت سهام آنها شود. شرایطی كه بورس تهران از اواخر سال ۸۳ تاكنون از آن رنج می‌برد. یكی از دلایل بروز وضعیت بالا نیز همانند بازار گاوی نبود تحلیلگری در بین سرمایه‌گذاران است. حال در زمان تشكیل بازارگاوی، به دلیل افزایش تقاضا برای خرید سهام، راهكارهایی همچون پذیرش سهام جدید در بورس و افزایش نرخ سود سپرده‌های بانكی و اوراق قرضه اتخاذ می‌شود، چرا كه عرضه سهام جدید در حقیقت می‌تواند به عنوان سدی در برابر تقاضای افسارگسیخته عمل كند و از هجوم سرمایه‌گذاران به سمت سهام موجود جلوگیری كند و افزایش نرخ سود سپرده‌های بانكی نیز می‌تواند به عنوان مشوقی برای ترغیب برخی از سرمایه‌گذاران نسبت به خروج از بازار سرمایه و ورود به بازار پولی تلقی شود.
حال در شرایط فعلی كه بورس تهران در حالت بازار خرسی حاد به سرمی‌برد كه نشانه‌های آن سقوط ارزش سهام اكثر شركت‌ها به كمتر از ارزش جایگزینی، سقوط قیمت سهام شركت‌ها در مقطعی كه معمولا رشد قیمت‌ها اتفاق افتاده، افت قیمت سهام شركت‌ها به میزانی بیش از سود تقسیمی در مجامع سالانه، افت P/E برخی از شركت‌ها به سطحی كمتر از دو واحد و تشكیل صف‌های سنگین فروش سهام است، عرضه سهام شركت‌های بزرگ دولتی به مثابه تجویز داروی نادرست برای بازار سرمایه است. به بیان دیگر دارویی كه باید در زمان رونق بازار به منظور جلوگیری از ایجاد حباب قیمتی مورد استفاده قرار گیرد، به نادرست در شرایط فعلی تجویز شده است.
از طرف دیگر بورس تهران در‌حال‌حاضر به مانند بیماری است كه با وجود ناتوانی مفرط، به اصرار پزشكان در حال اهدای خون است.
وضعیتی كه نه تنها نمی‌تواند به بهبود آن منجر شود، بلكه می‌تواند شرایط را وخیم‌تر از وضع كنونی كند.ركودی كه به عنوان نمونه پس از عرضه سهام دو شركت ملی صنایع مس ایران و فولاد مباركه اصفهان تشدید شد.
یكی از دلایل تشدید این ركود نیز این است كه دولت به عنوان فروشنده سهام، به دلیل عدم تزریق مجدد سرمایه جذب شده ناشی از فروش به بازار سرمایه، در عمل به مانند پزشك خون‌گیرنده از بیمار نحیف عمل كرده است. همچنین به دلیل عدم تبعیت از متغیرهای اقتصادی همچون نرخ تورم و كاهش دستوری نرخ سود تسهیلات بانكی، در عمل راهكار دیگر ایجاد رونق در بازار سرمایه كه همانا كاهش نرخ سود سپرده‌های بانكی است، نیز نمی‌تواند محقق شود و در صورت تحقق جزیی نیز سپرده‌های خروجی از بانك‌ها به سمت سایر بازارهای رقیب رهنمون خواهد شد.
به بیان دیگر بورس به عنوان یكی از مهم‌ترین ابزارهای كنترل نقدینگی، به دلیل كاربرد مجموعه تصمیم‌گیری نادرست نه تنها نتوانسته نقش خود را به درستی ایفا كند، بلكه باعث افزایش نقدینگی در سطح جامعه شده است.
به نظر می‌رسد بورس تهران در‌حال‌حاضر بیش از ریسك‌های سیاسی، نیازمند حمایت عملی مسوولان دولتی است.حمایتی كه نه به صورت لفظی بلكه باید در عمل از طریق سیاستگذاری‌های صحیح صورت گیرد و این به معنای تغییر كلی در مجموعه تصمیم‌گیری اقتصادی دولت است.بورس تهران مدتی است كه از بیماری رنج می‌برد و نیازمند یك تیم پزشكی حاذق است.

علیرضا كدیور

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد