مدیریت شهری در شهر الکترونیکی

جامعه بر مبنای نیازهای اجتماعی انسان شکل گرفته و معادلات اجتماعی حول محور منابع استوار است. بر این پایه در جوامع سنتی نیازها در محدوده منابع طبیعی، انسانی، مالی، زمان، تجهیزات و قوانین بسنده شده، اما در جوامع توسعه یافته اطلاعات و دانش به این مجموعه اضافه شده و ضمن ایفای نقش بنیادی، محور کلیه برنامه‌های توسعه قرارگرفته است. علیرغم توسعه اطلاعات و دانش در روزگار ما و حتی موفقیت‌های بسیار علمی‌جوانان و دانشمندان ایرانی، متاسفانه شاهد آن هستیم که سهم دانش در هزاره‌ای که گذشت در زندگی مردم ما ناچیز بوده است. حال آنکه برنامه‌ریزی برای توسعه، به شدت نیازمند هدایت و کنترل در یک روند سیستمی‌ مبتنی بر اطلاعات و دانش بوده و احراز حصول موفقیت آن، در گرو اطلاعات و دانش است.
امروزه در ابتدای هزاره سوم (بعد از میلاد) جوامع توسعه یافته با بهره‌گیری موثر از اطلاعات و دانش توانسته‌اند بنای جامعه‌ای مبتنی بر اطلاعات و دانش را بنیان نهند.
بهره گیری مطلوب و اثربخش از اطلاعات و دانش در سطح جامعه تا نیل به مدیریت واحد شهری (حصول جامعه اطلاعاتی در سطوح مختلف بنا به آنچه در ادامه مقاله آمده امکان‌پذیر است) نیازمند عزم ملی و مدیریت مشارکتی و همسوی کلیه مولفه‌های موثر مرتبط است.
اگر شهر را به عنوان خواستگاه اصلی جامعه شهرنشینی در نظر بگیریم، با توجه به مطرح شدن رویکرد مدیریت واحد شهری، می‌توان شهرداری را متولی اصلی مدیریت شهر برشمرد. در صورت ایجاد عزم ملی و تبدیل شهرداری به سازمانی که برنامه ریزی و هدایت فرآیندهای عملیاتی و خدمات آن مبتنی بر اطلاعات و دانش انجام می‌پذیرد، می‌توان در گام‌های بعدی با مشارکت سایر ذی‌نفعان و نهادینه شدن مدیریت شهری مبتنی بر اطلاعات و دانش، نسبت به تعمیم و توسعه بهره‌گیری از اطلاعات و دانش تا نیل به یک جامعه اطلاعاتی بیشتر امیدوار بود.
بدیهی است پس از بهره‌گیری شهروندان از خدمات شهری مبتنی بر اطلاعات و دانش (در "مدیریت واحد شهری"، مدیریت کلیه خدمات قابل ارائه به شهروندان بر عهده شهرداری است) انتقال اطلاعات و دانش به جامعه، انتظاری عملی تلقی شده و پایه‌های توسعه به شکلی اصولی نزج خواهد گرفت.
در صورت نهادینه شدن این حرکت در قالب یک روند سیستماتیک می‌توان امیدوار بود که با بهره‌گیری از مدل‌های توسعه مبتنی بر اطلاعات، دانش و فناوری‌های متناسب و نوین تامین نیازهای اجتماعی تا نیل به رفاه اجتماعی در جامعه محقق شود.
● مدیریت شهری در قالب سازمان Enterprise
سازمان‌ها از حیث بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در ۲ قالب سنتی و نوین قابل بررسی هستند. سازمان‌های سنتی سازمان‌هایی هستند که تصمیم‌گیری در حوزه‌های عملیاتی بر پایه صلاحدید و نظر مدیران و بنا به توان و ظرفیت مدیریتی آنان اتخاذ شده و ردیابی تصمیمات اتخاذ شده در قالب مستندات اطلاعاتی امکان‌پذیر نیست. در این‌گونه سازمان‌ها با تعویض مدیریت در شرایط مشابه و بنا به سلایق مدیریتی، تصمیمات گوناگونی برای یک موضوع واحد اتخاذ شده و سازمان شدیدا به مدیران خود وابسته است. در این‌گونه سازمان‌ها با تعویض مدیریت، کلیه روال‌های تصمیم‌گیری، مدیریتی و عملیاتی از سازمان رخت برمی‌بندند. سازمان‌های نوین در قالبی کاملا متفاوت، تصمیمات مدیریتی را به صورت سیستماتیک و بر پایه اطلاعاتی که در پیکره‌های مختلف سازمان و فرآیندهای عملیاتی آن جریان دارد، اتخاذ می‌کنند. این تصمیمات بر مبنای اطلاعات و دانش سیستمی‌ و کاملا مستند و قابل ردیابی انجام شده و وابستگی سازمان را به اشخاص کاهش می‌دهد.
براساس توضیحات ارائه شده، سازمان‌های گروه اول Organization و سازمان‌های گروه دوم Enterprise خطاب می‌شوند. در Organization علیرغم وجود ساختارهای ارگانیک به‌علت سطح پائین یکپارچگی و همبستگی سازمانی، انجام ماموریت‌های سازمانی در قالب رویکرد وظیفه‌ای محصور مانده و در ارتباط با فرآیندهای فراواحدی متولی مشخصی وجود ندارد.
این مسئله موجب می‌شود اطلاعات در ارتباطات فرآیندی قابلیت ارتباط و یکپارچگی را نداشته و انسجام اطلاعاتی لازم جهت تولید و تامین اطلاعات و دانش سازمانی وجود نداشته باشد.
در یک مدل Enterprise انجام فرآیندهای عملیاتی و ارائه خدمات سازمان حول محور اطلاعات و دانش تنظیم می‌شود. در این راستا Back office و Front office سازمان برای ساماندهی به کسب و کار از مدل سازمانی، معماری وظیفه‌ای و فیزیکی متناسب با کسب و کار و خدمات سازمان برخوردار هستند.
در سازمان مذکور علیرغم وجود پیکره‌های مختلف سازمانی، یکپارچگی در معماری سازمان از سطح قابل قبولی برخوردار بوده و بهره‌گیری از اطلاعات و دانش در کلیه سطوح راهبردی، مدیریتی، دانایی و عملیاتی انجام می‌شود. بدین‌منظور سازمان با توجه به ابعاد و اندازه اطلاعات مورد استفاده، از معماری متناسب با Scale خاص خود بهره می‌گیرد. مدیریت شهری نیز از این مقوله و مجال مستثنی نبوده و به علت اجزا و عناصر مختلف و گستره توزیع آنها، ناگزیر به معماری سازمان خود بر مبنای اطلاعات است. با توجه به مطالعات و بر مبنای نتایج پروژه انجام شده حوزه‌های عملیاتی زیر در مدیریت شهری در قالب Enterprise قابل طرح و بررسی است .
▪ حوزه‌های پشتیبان :
۱) سبد منابع شامل منابع انسانی، مالی، زمان، تجهیزات، قوانین، اطلاعات و دانش
۲) پشتیبانی از عملیات
▪ حوزه‌های تخصصی :
۱) شهرسازی
۲) عمرانی
۳) فرهنگی و اجتماعی
۴) خدمات شهری
۵) حمل و نقل و ترافیک
۶) درآمد
▪ حوزه‌های پشتیبانی از مدیریت:
۱) مطالعه و برنامه ریزی
۲) ارتباطات
۳) سیستم‌های مدیریتی
کاربردهای ICT در مدیریت شهری
همانطور که پیشتر توضیح داده شد، پیش نیاز جامعه اطلاعاتی بهره‌گیری کلیه مولفه‌های موثر جامعه از اطلاعات و دانش بوده و این مهم از طریق شکل گیری مدیریت شهری در قالب سازمان‌های Enterprise کاملا عملی است. مهمترین ابزاری که در این راستا می‌تواند سازمان و برنامه‌ریزان شهری را یاری کند بهره گیری از ICT است.
از نتایج مطالعات جامعه شناسی عصر حاضر جامعه ایرانی، این چنین برمی‌آید که سطحی‌نگری، عدم بهره‌گیری از مطالعات، اطلاعات و دانش کافی و استفاده ابزاری از بسیاری از پدیده‌های موثر، موجب ایجاد شبهات بسیاری در اجتماع شده و متاسفانه این تهدید مهم را در فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز شاهد هستیم.
محدود کردن سطح بهره‌گیری از فناوری اطلاعات به استفاده ابزاری از ICT، موجب محدود شدن دامنه کاربرد و اثربخشی این فناوری حیاتی شده است. در حالیکه این برخورد با پیش‌فرض‌های اصلی به کارگیری ICT، که همانا اثر بخشی و کارآیی فناوری اطلاعات و ارتباطات است، آشکارا در تضاد قرار می‌گیرد.
اعتقاد راسخ نگارنده آن است که کاربرد ICT در هر دو حوزه اطلاعات و ارتباطات، با هدف افزایش اثر بخشی و کارآیی آن در سطوح مختلف راهبردی، کسب و کار و اثرگذاری آن در گستره سیستمی ‌و تکنولوژیکی قابل طرح است. در ذیل تلاش شده است کاربردهای ICT در مدیریت شهری (در قالب یک سازمان Enterprise و متکی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات) مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
مزایای به کارگیری ICT در مدیریت شهری
به کارگیری ICT در مدیریت شهر در درجه اول موجب هماهنگی، ارتقا قابلیت کارکردها، موجب تحول نظام مدیریت شهری شده و در دامنه‌های ذیل اثر گذار است:
- تصمیمات
- کنترل حصول اهداف
- شتاب اجرای عملیات
-کارآمدی قوانین
- ارتقای نقش‌ها و خروجی‌ها
- فرآیندهای مشارکت، مشاوره و پیامدهای ناشی از آن
- مجازی‌سازی مدیریت شهری و ارتقای توان عملیاتی
- کاربرد ICT در سطح راهبردی:
مشارکت، امروزه یکی از شاخص‌های رهبری و بلوغ سازمانی محسوب می‌شود. در مطالعات انجام شده در زمینه مدیریت شهری مبتنی بر اطلاعات و دانش، جلب مشارکت مردمی ‌یکی از پارامترهای اصلی توسعه یافتگی محسوب شده و توسعه اجتماعی و سیاسی پایدار را به ارمغان آورده است.
با توجه به اصل ۴۴ قانون اساسی و نیز ظرفیت‌های موجود این منشور ملی که حوزه اقتصاد را حول محور تعاونی در نظر گرفته است، بهره‌گیری از مشارکت مردم با توزیع و واگذاری فعالیت‌ها به بخش خصوصی و مردم (از طریق سازو کارهای مدبرانه قابل پیش‌بینی موجود) ضمن جلب مشارکت مردمی‌و کوچک سازی سازمان شهرداری (و تاثیرات شگرف آن در مدیریت دولتی)، رویکرد "محله محوری" در قالب شرکت‌های تعاونی محلات درساماندهی به امور شهری محقق می‌‌شود.
از نتایج و دستاوردهای قابل پیش‌بینی اجرای این راهبرد می‌توان به توزیع عادلانه فعالیت‌ها و خدمات، متناسب با سطح درخواست‌ها، رضایت‌مندی شهروندان و اجرای سریع فعالیت‌ها و خدمات شهری (و به تبع آن کاهش زمان و هزینه) اشاره کرد. ضمن آنکه نقش شهرداری به‌عنوان سازمانی که مدیریت شهری را برمبنای اطلاعات و دانش انجام می‌دهد در حوزه‌های سیاستگذاری، پشتیبانی، هدایت و نظارت پررنگ‌تر جلوه خواهد کرد.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران