امنیت انرژی و اهمیت آن برای ایران

واژه امنیت انرژی به عرضه مداوم و مطمئن با قیمت‌های معقول در حامل‌های انرژی باز می‌گردد. کسانی که از این واژه استفاده می‌کنند به دنبال آن هستند که تهدیدات ژئوپلتیکی،‌اقتصادی، تکنیکی، زیست محیطی و روانی ناظر بر بازارهای انرژی را کم نمایند.
‌ اما مراد از کاربرد این واژه توسط سیاستمداران ناظر بر این موضوع است که اولا‌ دسترسی آسان و بدون احتمال خطر به منابع نفت و گاز جهانی وجود داشته باشد. ثانیا این منابع به صورت منطقی دارای تنوع و گوناگونی از لحاظ منطقه جغرافیایی منابع و همچنین مسیرهای انتقال داشته باشند و ثالثا جریان نفت و گاز عموما از نقاطی تامین گردند که احتمال ثبات و عدم تغییر در حکومت‌های آنان دراز مدت و طولا‌نی باشد. بنابراین مصرف‌کنندگان نفت و گاز، امنیت انرژی را از دیدگاه خود مطرح می‌‌سازند و طبیعی است که تولید کنندگان نیز به دنبال تعریف خاص خود از این مفهوم باشند. در حالی که اکثر صاحبنظران بر آسیب پذیری بازار نفت خام از قطع و یا تغییر در مقدار تولید در خاورمیانه سخن گفته و به دنبال تنوع سازی برای کمتر شدن وابستگی نفتی خود به خاورمیانه و به خصوص خلیج فارس هستند آمارها نشان می‌دهد که از سال۱۹۷۳ تاکنون هیچگاه مقدار تولید صادرات نفت و گاز از این منطقه دچار قطعی و یا تغییرات اساسی نگشته است. در اوج جنگ ایران و عراق و یا آمریکا با عراق جریان صدور نفت از این منطقه و تنگه هرمز هیچگاه متوقف نگردید.
ایران به عنوان یکی از تولید کنندگان نفت و گاز در سطح جهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مطابق آخرین آمار، ذخایر ثابت شده نفت ایران در انتهایسال ۲۰۰۶، ۵/۱۳۷ میلیارد بشکه است که پس از عربستان سعودی با داشتن ۳/۲۶۴ میلیارد بشکه در جهان در دومین رده است. ذخایر ثابت شده گاز ایران مقدار ۱۳/۲۸ تریلیون مترمکعب است که پس از روسیه با داشتن ذخایر ثابت شده ۶۵/۴۷ تریلیون مترمکعب، دوم است. این مقدار گاز ایران با ۴۹/۱۷۶ میلیارد بشکه نفت معادل است. اگر مجموع ذخایر ثابت شده نفت و گاز ایران و جهان را به واحد بشکه نفت معادل محاسبه نماییم، آنگاه ایران دارای ۴۴/۳۱۴ میلیارد بشکه نفت است و عربستان سعودی دارای ۷/۳۱۲ میلیارد بشکه نفت معادل و عراق دارای ۹/۱۳۴ میلیارد بشکه نفت معادل است.این به معنای آن است که ایران در مقام دوم و بالا‌تر از عربستان سعودی در مجموع ذخایر نفت و گاز می‌ایستد.این موقعیت بی‌نظیر در منابع انرژی به کشور ما این امکان را می‌دهد که با ارائه راهبردهای مناسب در چارچوب امنیت انرژی، امنیت ملی کشور را به حداکثر برساند.
یکی از راههایی که ایران می‌تواند امنیت انرژی خود را بواسطه آن افزایش دهد توجه به سیاست خارجی مبتنی بر امنیت انرژی است.
دیپلماسی انرژی انجام ماموریتهای دیپلماتیک در حمایت از تجارت کشور و بخش مالی در تشویق موقعیت اقتصادی و اهداف کلا‌ن توسعه کشور در بخش انرژی و شامل تشویق سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در حوزه انرژی است. تصور نمایید که ایران کشوری است که گاز خود را به پاکستان و هند صادر نماید، گاز از ترکمنستان وارد می‌کند و گاز خود را به ترکیه و اروپا ارسال می‌کند. نفت خام قزاقستان، روسیه و آذربایجان را از طریق نکا تحویل گرفته و در پالا‌یشگاههای شمال کشور مصرف و نفت معوض را در جنوب به مشتریان آن کشورها تحویل می‌دهد. دارای خطوط لوله از دریای خزر به خلیج فارس است. گاز به ارمنستان، آذربایجان و نخجوان می‌فروشد و در صدد یافتن راهی جدید برای ارسال گاز از طریق گرجستان و اوکراین به اروپاست، نفت خام به عراق می‌فروشد و فرآورده‌از این کشور خریداری می‌کند. گاز مصرفی شارجه از حوزه سلمان تامین می‌شود و سایر کشورها از طریق دریا نفت و یا گاز طبیعی مایع صادر می‌نماید. در یک تصویر دیگر ایران کشوری است که با همسایگان خود دارای تعامل در زمینه انرژی نیست و تنها به معاملا‌ت سنتی در زمینه ارسال نفت از طریق کشتی بسنده می‌نماید. سوال این است که کدامیک از دو تصویر فوق امنیت انرژی ایران را بیشتر تامین می‌نماید. کاملا‌ روشن است که ایجاد شبکه‌های منطقه‌ای برای استفاده از مزیت‌های ایران در زمینه انرژی خود زیر بنای محکمی برای تامین امنیت کشور و جلوگیری و یا محدود سازی تهدیدات کشورهای مخالف ایران است.
ایران یکی از نزدیک‌ترین منابع گازی برای قاره اروپاست. اروپای متحد همزمان با توسعه به شرق به منابع انرژی بیشتری نیازمند است. دو کشور روسیه و ایران می‌توانند مهم‌ترین تامین کنندگان گاز مصرفی اروپا باشند. رفتار روسیه در سالهای اخیر نشان داده است که می‌تواند در مقاطعی به دلا‌یل سیاسی و یا اقتصادی، جریان گاز به اروپا را متوقف نماید، ایران می‌تواند بخشی از گاز اروپا را تامین نماید. پروژه خط لوله موسوم به نابوکو که گاز آذربایجان و ایران را از طریق ترکیه، بلغارستان، رومانی، مجارستان به اتریش می‌رساند، شاید آخرین فرصت برای ایران جهت شرکت در تامین نیازهای انرژی این قاره از اشباع آن توسط تولید کنندگان دیگر باشد.
مانند هر بخش اقتصادی دیگر، معاملا‌ت نفت و گاز نیز دارای قواعد و ضوابط خاص خود اوست و مانند هر فعالیت دیگری در این بخش نیز مجموعه ضوابط اخلا‌قی خاص خود را دارد. اصل وفای به عهد انجام تعهدات و پیروی از قراردادهای منعقد شده جایگاه کشور را در تجارت بین‌المللی ارتقا داده و برعکس عهدشکنی، تخلف از قراردادها و بی‌توجهی به تعهدات، ذهنیت منفی در طرف مقابل ایجاد می‌کند.

مجید سلیمی

منبع : روزنامه سیاست روز