گربه پالاس

▪ نام علمی: Otocolobus manul
▪ نام انگلیسی: Manul, Pallas Cat
● توصیف:
نام این گونه از پیتر سیمون پالاس، طبیعی‌دان آلمانی، گرفته شده که در اکتشاف علمی امپراتوری روسیه نقش تعیین‌کننده‌ای داشت. موهای گربه پالاس به نسبت جثه از تمام گونه‌های دیگر گربه بلندتر و متراکم‌تر است. کمی بزرگ‌تر از یک گربه اهلی است اما بدنش نسبتا حجیم‌تر و سنگین‌تر و پاهایش کوتاه‌تر و محکم‌ترند. پوزه کوتاه، صورت پهن و گوش‌ها بسیار کوتاه و گرد هستند. از آنجا که پایین و بافاصله از هم قرار گرفته‌اند تنها اندکی از لابه‌لای موها بیرون می‌زنند. این ویژگی‌ها حکایت از سازش با محیط سرما دارد. چشم‌ها درشت‌اند و مانند جغد در جلوی سر قرارگرفته‌اند. احتمالا به خاطر اهمیت بینایی در شکار بوده که به این شکل تکامل یافته‌اند. رنگ پوشش بدن خاکستری روشن است که گاهی به زرد نخودی یا نارنجی سوخته و خرمایی می‌زند. در افراد بالغ نوک موها سفید است که به آنها ظاهری یخ‌زده می‌بخشد. روی پیشانی‌اش خال‌های تیره‌ای دارد و دو نوار تیره به شکل مایل در امتداد هر گونه کشیده شده است. لب، چانه و گلو سفید است. آثار نوارهای عرضی ممکن است روی پشت و دست و پا دیده شود و دم علاوه بر چهار حلقه که آن را دربر گرفته است، در انتها نیز تیره است. ابعاد اصلی بدن عبارتند از:
▪ طول سر و بدن: cm ۶۵ - ۵۰
▪ طول دم: cm ۳۱ - ۲۱
▪ وزن: kg ۵/۳ - ۵/۲
● رده‌بندی:
دانشمندان بر این باورند که گربه پالاس که مدت‌ها در جنس Felis رده‌بندی می‌شد، خویشاوند نزدیک گربه وحشی یا Felis silvestris است. با وجود این در بازنگری جنجالی تاکسونومی گربه‌سانان در سال ۱۹۹۳ که توسط C.Wozencraft در شماره ۱۸ خبرنامه گربه‌ها به چاپ رسید، به این گونه جایگاهی منحصر به فرد در سطح جنس اختصاص داده شده است: Otocolobus. علت این تصمیم‌گیری وجود برخی ویژگی‌های جمجمه‌ای است که بیشتر شبیه سیاه‌گوش‌ها است. علاوه بر این برخلاف بیشتر گربه‌های کوچک یا اعضای جنس Felis، مردمک چشم گربه پالاس گرد است. در این گونه سه زیرگونه توصیف شده است:
▪ مغولستان، غرب چین O.m.manul
▪ آسیای میانه، افغانستان و ایران O.m.ferrunginea
▪ تبت و کشمیر O.m.nigripecta
● پراکندگی و زیستگاه:
گربه پالاس در سرتاسر آسیای میانه از ماورای قفقاز و ساحل شرقی دریای خزر تا ترکمنستان، ازبکستان، شرق و مرکز قزاقستان، تبت تا آلتایی، تووا (منطقه‌ای در جنوب سیبری هم‌مرز با مغولستان)، مغولستان، سیچوآن و از جنوب تا ایران، افغانستان و شرق لاداخ (منطقه‌ای کوهستانی در شمال شرقی کشمیر). این ناحیه شامل زیستگاه‌های مختلفی همچون دشت، بیابان، فلات‌های مرتفع و دامنه‌های صخره‌ای بی‌درخت است. زیرگونه O.m.nigripectus در مجاورت کشمیر یافت می‌شود. در طول آخرین عصر یخبندان گربه پالاس در اروپا حضور داشت و اکنون در منطقه لاداخ در ارتفاع بالاتر از چهارهزارمتری دیده شده است. در نقشه روبه‌رو پراکندگی کنونی پالاس به رنگ خاکستری دیده می‌شود. این نقشه بر اساس اطلاعاتی ترسیم شده که در بررسی وضعیت گربه‌های وحشی و برنامه عمل حفاظتی توسط گروه متخصصان گربه (CSG) وابسته به IUCN در سال ۱۹۹۶ تهیه شده است.
● رژیم غذایی:
گربه پالاس عمدتا از پایکا یا همان خرگوش‌موش، موش‌ها، سنجاب زمینی و پرندگان تغذیه می‌کند. در یک بررسی مشخص شد که ۸۹ درصد از طعمه‌ها را پایکا و چهاردرصد آنها را حشره‌خواران تشکیل می‌دهند.
● رفتار:
گربه پالاس، تک‌زی و پنهانکار، در سوراخ‌هایی که مارموت‌ها می‌کنند و حفره‌های جانوران دیگر لانه می‌کنند. اگرچه عمدتا شبگرد هستند، در طول روز هم مشاهده شده‌اند. برآوردها نشان می‌دهند که جولانگاه (home range) گربه پالاس نر حدود چهار کیلومترمربع است. گفته شده است که گوش‌های گربه پالاس به خاطر آن کوچک شده، پایین آمده و دیده نمی‌شود که نیمرخ کوتاهی داشته باشد و به آسانی پنهان شود. در مناطق باز با پوشش گیاهی و موانع بسیار اندک، این شکل سر به کمین کردن و تعقیب مخفیانه خیلی کمک می‌کند. از دیواره‌های سنگی به‌راحتی بالا می‌روند. در تماس‌های اجتماعی ظاهرا بیش از همه روی به هم مالیدن بدن‌هایشان تاکید دارند.
● تولیدمثل:
گربه پالاس در فروردین و اردیبهشت تولیدمثل می‌کند. دوره آبستنی ۶۶ روز گزارش شده است. در هر زایمان سه تا چهار بچه‌گربه به دنیا می‌آورد.
● وضعیت حفاظتی:
ظاهرا تعداد گربه پالاس از گربه بیابانی چین بیشتر است زیرا تعداد پوست‌های آن که در بازارهای غیرقانونی فروخته می‌شود بیشتر است. میزان صید سالانه آن در ایالت سیچوآن در سال ۱۹۸۰ حدود صد گربه بود. طبق گزارشی که در سال ۱۹۸۹ در شماره ۱۱ خبرنامه گربه‌ها به چاپ رسید، مغولستان در فاصله سال‌های ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۸ بیش از ۴۳۵۶ پوست گربه پالاس صادر کرده است. CITES (پیمان بین‌المللی داد و ستد گونه‌های در خطر انقراض)، گربه پالاس را در ضمیمه شماره دوی خود قرار داده که خرید و فروش آن را به تعداد بسیار محدود و کاملا ضابطه‌مند مجاز می‌سازد. فهرست سرخ گونه‌های در خطر انقراض IUCN، زیرگونه گربه پالاس قرمز O.m.ferrugineoa که در ایران دیده می‌شود را تقریبا تهدید‌شده اما زیرگونه‌های دیگر گربه پالاس را در گروه «با کمترین نگرانی» جای داده است. استدلال چینی‌ها برای آنکه این گربه را یک گونه حفاظت‌شده به حساب می‌آورند آن است که مقادیر زیادی از جوندگان موذی را می‌خورند. اگرچه تکثیر این گونه در اسارت در آمریکای شمالی تا حد قابل قبولی موفق بود، اما این جمعیت در حال حاضر از بین رفته است. این امکان وجود دارد که گربه پالاس در بخش‌هایی از گستره پراکندگی‌اش کاملا فراوان باشد. این گربه در اسارت تنها در باغ‌وحش‌های ایالات متحده، روسیه، لیتوانی،‌ ژاپن، فرانسه، فنلاند، چک و کانادا وجود دارد.

کاوه فیض‌اللهی

منبع : روزنامه کارگزاران