شایعه؛ ریشه ۶۵ درصد آشوب‌های اجتماعی

شاید فکر کنید که غیبت و شایعه‌پراکنی بیشتر در مورد افراد مشهور هنری، ورزشی، علمی یا سیاسی اتفاق می‌افتد و آسایش و زندگی آنها را به هم می‌زند. درست است که این اتفاق در مورد مشاهیر شیوع و تاثیر بیشتری دارد اما پشت سر دیگران صحبت کردن و شایعه‌پراکنی موضوعی است که اگر در مورد افراد عادی هم اتفاق بیفتد ناراحت‌کننده و دارای آثار سویی است. اگرچه این موارد در رسانه‌های جمعی و مطبوعات مطرح نمی‌شود ولی در همان اجتماع کوچک، آسیب‌رسان است و می‌تواند تا مدت‌ها روح و جسم فرد و اطرافیان او را تخریب کند. در صفحه «موضوع ویژه» این هفته درباره شایعه و چگونگی برخورد با آن می‌خوانید...
شایعه و حرف بی‌اساس صحبتی است که پشت سر دیگران مطرح می‌شود و اغلب زندگی شخصی و خصوصی آدم‌ها را هدف قرار می‌دهد. صحبت کردن، قدیمی‌ترین و متداول‌ترین روش برای تبادل عقاید و نقطه نظرات به حساب می‌آید اما گردهمایی چند نفره و صحبت کردن در مورد آدم‌ها شرایط را برای طرح مسایلی باز می‌کند که گاه اشتباه بوده و اطلاعاتی رد و بدل می‌شود که به ضرر فرد مورد نظر تمام می‌شود. متاسفانه ماهیت شایعه و یا صحبت پشت سر دیگران طوری است که به سرعت منتقل می‌شود و اصلا به یک اجتماع محدود، قانع نیست.
● شایعه زخم می‌زند
یک مثل قدیمی می‌گوید: گِل همیشه می‌چسبد. به نظر می‌رسد این مثل کاملا درست است چون دانشمندان هم دریافته‌اند که شایعه و غیبت روی افکار و باور افراد تاثیر می‌گذارد حتی اگر بدانند که صحت ندارد. به عبارتی این گونه حرف‌ها مثل گِل به مغز افراد شنونده می‌چسبد! محققان دانشگاه وین‌ اتریش بیولوژی تکامل در آلمان معتقدند شایعه و حرف و حدیث پشت سر دیگران به طور بالقوه تاثیری کاربردی دارد و به طوری کاملا موذیانه وارد حوزه فکری آدم‌ها شده و آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. شاید یکی از دلایل آن این است که شهرت، اعتبار و شخصیت افراد در جامعه حایز اهمیت بسیاری است. تکرار در موضوع شایعه بسیار مهم به شمار می‌رود و موجب می‌شود در نهایت باور افراد نسبت به آن بیشتر شود. هر چه تکرار بیشتر شود تاثیر آن افزایش می‌یابد. حرف‌های بی‌اساس به خصوص اگر حالتی منفی داشته باشند زندگی شخصی افراد را نابود کرده و چون در شایعه، واقعیت بیان نمی‌شود و هر کس مقداری هم روی آن گذاشته و به نفر بعدی می‌گوید به دروغی بزرگ تبدیل می‌شود. اغلب افرادی که به دیگران حسادت می‌کنند و می‌خواهند زندگی آنها را به نابودی بکشانند به چنین اقدامی دست می‌زنند تا به دیگران ضربه بزنند.
● شایعات ترسناک
به نظر متخصصان روان‌شناسی شایعاتی که موجب برخورد و مواجهه گروه‌ها با هم می‌شود کاملا ضربه زننده و آسیب‌رسان است. به عنوان مثال شایعات نژادی که موجب تخریب انسانیت در سایر گروه‌ها می‌شود جزو این دسته است. شایعاتی که گروه‌های اجتماعی را نسبت به هم بی‌اعتماد می‌کند نیز مخرب است. انواع شایعاتی که آشوب به پا می‌کند بسیار خطرناک است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ۶۵ درصد آشوب‌های اجتماعی بر اساس شایعات به وجود آمده‌اند که اگر به تاریخ مراجعه کنید نمونه‌های آن بسیار است.
● شایعه یا خشونت در محل کار
شایعه و صحبت‌های بی‌اساس و نادرست در محیط کاری نیز بسیار خطرناک است به طوری که بعضی متخصصان به آن «خشونت در محل کار» می‌گویند چون ماهیتا به شرایط شغلی فرد مورد نظر حمله می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد فقدان اعتماد به نفس کافی و زیاده‌خواهی در محیط کار بدون تلاش مناسب از عوامل بروز شایعه در محیط کار است و عواقب منفی شایعات محیط کار را به دنبال دارد مانند از بین رفتن مولد بودن و هدر رفتن زمان، کم‌رنگ شدن اعتماد و اخلاقیات، افزایش اضطراب در میان کارمندان (چون شایعه بدون اطلاعات روشن و واضح در بین افراد می‌چرخد و حقیقت نامشخص می‌شود)، افزایش جبهه‌گیری بین کارکنان، آسیب به احساسات و اعتبار افراد، ایجاد خطر بر سر راه پیشرفت فرد مورد نظر چرا که شایعات او را غیرحرفه‌ای و مشکل‌دار نشان می‌دهد و احتمال اینکه کارکنان خوب به دلیل جو ناسالم محیط کار، آنجا را ترک کنند، بالا می‌رود.
● شایعه خوب هم وجود دارد!
وقتی هدف از بیان یک شایعه حفاظت از سایرین در برابر آسیب‌های احتمالی باشد، دیگر نمی‌توان آن را فقط زشت و پلید دانست. برای مثال وقتی فردی این شایعه را به شما می‌رساند که دوست فرزندتان فروشنده مواد مخدر است ممکن است در ظاهر یک شایعه زشت باشد اما شما را وادار می‌کند تحقیق کنید و اگر چنین است مانع از این دوستی خطرناک شوید. ممکن است شایعه یک راهکار ساده باشد تا بتوان از طریق آن اطلاعات مفید و کمک‌کننده را در مورد جامعه و دنیای اطرافمان به دست آوریم بدون آنکه به‌طور مستقیم در این باره کاوش کنیم. به عبارتی شایعه یا ترس از به وجود آمدن آن موجب می‌شود هنجارهای اجتماعی که برای ادامه زندگی اجتماعی ضروری است بالا رفته و حفظ شود. به‌طور مثال وقتی بدانیم هیچ‌کس با خانواده‌ای که پایبند معیارهای اخلاقی و عرف جامعه نیست رفت و آمد نکرده و اتفاقا شایعه درست می‌کند سعی می‌کنیم خانواده خودمان را به هنجارهای اجتماعی نزدیک‌تر کنیم. توجه داشته باشید صحبت کردن با دوستان و آشنایان کاملا پسندیده است به شرطی که غیبت و شایعه در آن وجود نداشته باشد و این دو مقوله کاملا از هم مجزا است اما اگر در همین دور هم گردآمدن و صحبت کردن‌ها شایعاتی هم رد و بدل شد باید موجب شود هشیاری و دقت ما افزایش پیدا کند تا صحت و سقم موضوع بررسی و تایید شود. به عبارتی اینجا است که هوش اجتماعی افراد موجب می‌شود از این مهلکه در جهت مثبت بیرون بیایند و یا برعکس در مرداب آن فرو بروند.
● شایعات آنلاین
بررسی‌ها نشان داده است شایعاتی که از طریق اینترنت پخش می‌شوند همان تاثیری را دارند که از طریق چهره به چهره منتقل می‌شوند و به‌طور دقیق از همان اصول و پارامترها پیروی می‌کنند. وقتی پای یک شایعه به میان می‌آید، فرضیه‌ها بررسی می‌شوند، اطلاعات جمع‌آوری شده، گاهی نظریات مخالف مطرح می‌شوند، تاثیر منفی شایعه موجب بروز عواقبی شده و یا گروه را از هم جدا کرده و متلاشی می‌کند. ضمن اینکه شایعات آن‌لاین بسیار بسیار سریع‌تر از نوع سنتی و مکالمه‌ای گسترش می‌یابند. نکته منفی شایعات آن‌لاین این است که در اجتماع مورد نظر امکان بحث فعال و بیان عقاید متفاوت وجود ندارد و در نتیجه مخالفت و از بین رفتن شایعه غیرممکن می‌شود. در نتیجه شایعات اینترنتی تنها گروه‌های موافق شایعه وارد عمل شده و نظریات درست و واقعی فرصت ظهور پیدا نمی‌کنند.

منابع: health-time و families
فرشته آل‌علی

منبع : روزنامه سلامت