دوست، همسایه و برادر

روابط ایران و آذربایجان، بر خلاف تلاش‌های برخی از قدرت‌ها در منطقه و جهان رو به گسترش است.
انتخابات ریاست‌جمهوری آذربایجان با انتخاب مجدد دکتر الهام علی اف پایان یافت. همان طور که بیشتر ناظران قبل از انتخابات پیش‌بینی کرده بودند، آقای الهام علی اف تنها کاندیدای برتر این انتخابات بود. الهام علی اف که بعد از فوت پدرش آقای حیدر علی اف، رییس‌جمهور فقید آذربایجان، زمام کشور را بر عهده گرفت، در امور داخلی و خارجی گام‌های مهمی برداشته است.
ایشان در استراتژی سیاسی خود، با ایجاد روابط چندجانبه و موازی بین کشورهای ذینفع در منطقه - کشورهایی همچون ایران، روسیه، ترکیه و آمریکا، به عنوان مهمترین کشورهای طرف جمهوری آذربایجان - از گذشته تا به حال، قدم‌های مفیدی در جهت ثبات آن کشور برداشته است.
از نگاه آمریکایی‌ها، آذربایجان به عنوان منطقه‌ای نفت خیز و مسیری جهت ترانزیت انرژی می‌باشد و تسلط بر آن کشور، نقش اساسی را در کنترل انرژی جهان و مقابله با زیاده خواهی روسیه در منطقه دارد. ولی از نظر روسیه، آذربایجان در حوزه منافع ملی آن کشور قرار دارد. روس‌ها معتقدند که آذربایجان با توجه به پتانسیل‌های بالقوه و بالفعلی که از نظر موقعیت جغرافیایی و ذخایر انرژی دارا می‌باشد، می‌تواند نقش مهمی در منطقه ایفا کند. به همین خاطر روس‌ها سعی دارند با طولانی کردن حل مناقشه قره باغ که حدود ۲۰‌ درصد خاک آذربایجان را شامل می‌شود، ابزاری جهت دخالت در آذربایجان داشته باشند.
با توجه به این که منطقه قره باغ به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان در اسناد و مدارک تاریخی ثبت شده است اما در این مسأله روس‌ها و آمریکایی‌ها از سیاست‌ انگلیسی اختلاف بینداز و حکومت کن استفاده می‌نمایند.
در حال حاضر نکته مهم و اساسی این است که تعریف روابط ایران و آذربایجان چگونه باید باشد؟ همه می‌دانند که آذربایجان در سال‌های نه چندان دور، بخشی از خاک کشور عزیزمان بوده که در گذشته توسط استعمارگری چون روسیه از آغوش کشور دور مانده است. این واقعیت تلخ را ما قبول کرده‌ایم و همین مسأله موجب شد که در زمان فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱‌ جمهوری اسلامی ایران جزو اولین کشورهایی باشد که استقلال جمهوری آذربایجان را به عنوان همسایه به رسمیت بشناسد. روی کار آمدن جبهه خلق به رهبری ابوالفضل ایلچی بیک به عنوان رییس‌جمهوری و شعارهای تند و ضد ایرانی و پان ترکیستی ایشان و همفکرانشان باعث ایجاد شک و دودلی در بین برخی از مسؤولان و مردم ایران، نسبت به دوستی برخی زمامداران آذربایجان نسبت به ایران شد.
درست است که حکومت ایلچی بیک بیش از یک سال (۱۹۹۲) دوام نداشت، اما آثار منفی سیاست‌ها و شعارهای آن مقطع ایشان، هنوز در حافظه برخی از مسؤولان و مردم ایران باقی مانده است. دردوران حکومت رییس‌جمهور فقید آذربایجان، حیدر علی‌اف، وی یکسری سیاست‌ها و اقدامات مثبتی جهت ترمیم و توسعه روابط بین دو کشور دوست و مسلمان انجام داد و در ادامه نیز الهام علی اف راه پدر را در پیش گرفت. اما متأسفانه هنوز روابط دو کشور به حد معقول نرسیده است و برخی مشکلات حاشیه‌ای، سایه بر روابط دو کشور انداخته است.
جمهوری اسلامی ایران، به عنوان پلی می‌تواند شمال و جنوب را به آب‌های بین‌المللی وصل نماید و این موقعیت استراتژیک ایران می‌تواند در گسترش اقتصاد و امنیت منطقه قفقاز مهم باشد. اما دولت‌های آمریکا، روسیه، ترکیه و رژیم صهیونیستی، هیچ وقت نخواسته‌اند روابط ایران و آذربایجان گسترش یابد، چون فاکتورها و زمینه‌های همگرایی ایران با جمهوری آذربایجان بیش از واگرایی دو کشور می‌باشد. ولی اقدامات رسانه‌های وابسته به این کشورها، بهانه رابطه طبیعی ایران با همسایه دیگر خود ارمنستان، زمینه‌ای جهت تبلیغات منفی علیه ایران در آذربایجان شده است.
کمک‌ها و مساعدت‌های مادی و معنوی ایران به جمهوری آذربایجان و مردم آن کشور، در طول جنگ قره باغ بر هیچ کس پوشیده نیست ولی رسانه‌های تبلیغاتی غربگرا این اقدامات انسان دوستانه ایران را نادیده می‌گرفتند. گسترش روابط ترکیه با ارمنستان، خلاف سیاست‌ها و شعارهای ضد ایرانی آن کشورها در طول ۱۵‌ سال گذشته علیه ایران بود. طرفداران ترکیه و مقامات آن کشور که شعار ”یک ملت و دو دولت“ را سرلوحه تبلیغات خود در آذربایجان قرار داده بودند، به نظر می‌رسد اگر مبنای سیاست‌ جمهوری اسلامی ایران در خصوص جمهوری آذربایجان، بر مبنای توسعه فرهنگی و ایجاد ارتباطات گسترده با مردم آذربایجان باشد و واقعیت‌های موجود به صورت شفاف بین مردم دو کشور دوست و برادر ایران و آذربایجان بیان گردد، دیگر مجالی برای فرصت طلبان، جهت تخریب روابط دو کشور وجود نخواهد داشت. این موضوع را که در مرزهای شمال غربی ما کشوری به نام جمهوری آذربایجان تشکیل شده است، باید از نظر استراتژیک به عنوان یک فرصت نگاه کنیم و اگر تهدیدی احساس می‌کنیم بهتر آن است که تهدید را به فرصت تبدیل کنیم.
مواضع روشن رییس‌جمهور جدید آذربایجان در خصوص پرونده هستی ایران و تحریم‌های اعمالی آمریکا علیه ایران بسیار روشن است. ایشان ضمن حمایت از غنی‌سازی اورانیوم در ایران، با اعمال تحریم‌ علیه ایران مخالفت می‌ورزد. این در حالی است که خیلی از کشورهایی که ما بیشترین انتظار را از آنها برای همدلی در مسأله هسته‌ای داشته‌‌ایم، نه تنها به جانبداری از کشور نپرداخته‌اند بلکه حتی در اعمال سیاست‌‌های تحریمی با غرب همدستی نموده‌اند. ولی آذربایجان در مسیر تحقق اهداف هسته‌ای کشورمان، علیرغم همه فشارهای غرب و آمریکا با اتخاذ موضعی شفاف، حمایت خود را از این برنامه‌ها اعلام کرده است.
این که هر کشوری در صحنه بین‌المللی طبق منافع ملی و نیازهای خود حرکت می‌کند حقیقتی غیر قابل انکار است. ما نیز در منطقه قفقاز باید بر مبنای منافع خود، به اتخاذ سیاست‌های راهبردی پرداخته که به نظر می‌رسد در شرایط حاضر، فعال کردن دیپلماسی میانجیگری ایران در تحقق روند صلح قره باغ می‌تواند مثمرثمر باشد.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران