فطرت و جاودانگی دین اسلام

از جمله ویژگی های باطنی احکام دین مبین اسلام، منطبق بودن با فطرت آدمی است. شهید مطهری در کتاب فطرت به شرح و تفصیل معنی و موارد آن می‌پردازد. فطرت بر وزن فعله می‌باشد و دلالت بر نوع می‌کند. یعنی نوع خاصی از آفرینش. در قرآن کریم آیات متعددی با این لفظ آمده است مثلا آیه معروف “فطره الله التی فطر الناس علیها” (روم / ۳۰) یا به صورت اسم فاعل برای خداوند: “فاطر السموات والارض انعام / ۱۴” یا در مورد غیر خدا مثلا آیه ۱ سوره انفطار: اذا السماء انفطرت” این فطرت که معنی آن یعنی نوع خاصی از آفرینش خدا در مورد انسان، در قرآن با این تعبیر (فطره‌الله) فقط در مورد انسان بیان شده است. استاد مطهری در ادامه به انواع فطریاتی که انسان در اندیشه وعمل دارد اشاره کرده‌اند و می‌فرمایند: آیا انسان دارای یک سلسله معلومات فطری - یعنی معلومات غیر اکتسابی هست یا نه؟ که ۳ جوابی که در این موضوع یعنی فطریات انسان در ناحیه شناخت‌ها داده شده است را شرح می‌دهند که عبارتند از جواب افلاطون با نظریه مثل، منکرین فطرت و نیز نظر حکمای اسلامی.
در ناحیه خواست‌ها نیز در پاسخ به این پرسش که آیا انسانی در ناحیه خواست‌ها و خواهش‌های خودش، یک سلسله فطریات دارد یا نه؟ در توضیح جواب به تقسیم خواست‌های جسمی و روحی آدمی اشاره می‌کنند. مثلا غریزه خوردن، غریزه جنسی، خواب و ... از جمله خواست‌ها ی جسمی و برتری‌طلبی و حقیقت‌خواهی و علم و کشف حقایق و هنر و خلاقیت و عشق و پرستش را از جمله مصادیق خواست‌های روحی می‌شمارند.
بررسی دقیق حکمای اسلامی از گرایش‌های مقدس (یعنی همان تفاوت‌های اصلی میان انسان و حیوان و به تعبیر دیگر فطریات احساسی که شامل حقیقت‌جویی، گرایش به خیر و فضیلت، گرایش به جمال، گرایش به خلاقیت و ابلاغ و گرایش به پرستش می‌شود، این نتیجه را اثبات می‌کند که بسیاری از احکام اسلامی براساس این فطریات انسجام یافته و لذا چون فطریات هم در همه انسان‌ها موجود می‌باشد و هیچ‌گاه از بین نمی‌رود لذا این دستورات اسلامی نیز جاودانه خواهد بود.
توضیح مطلب اینکه ما در ذات و خلقت خود، زیبایی را دوست داریم، همیشه دنبال حقیقت هستیم؛ اگر هم دروغ بگوییم پشیمان می‌شویم و حتی افرادی هم که دروغگویند و اصلا پشیمانی هم ندارند، بالاخره دوست دارند که دیگران به آنها دروغ نگویند که همین دوست داشتن در درون، نشانه زیبایی راستگویی است، از خلاقیت و ابداع همیشه خوشمان می‌آید.
طبعا زبان منطقی این بحث به صورت شکل اول منطقی ارائه می‌شود:
▪ مقدمه اول:
اسلام براساس فطرت، یکسری دستوراتی را از جمله نماز و روزه و خمس و زکات و تولی و تبری و ... را داده است.
▪ مقدمه دوم:
فطرت در همه انسان‌ها و در همه زمان‌ها ثابت می‌باشد. نتیجه‌ای که از این مقدمه گرفته می‌شود این است که: دستورات اسلام برای همه زمان‌ها و همه انسان‌ها و همه مکان‌هاست. البته به این شکل استاد مطهری در کتاب فطرت بحث نکرده‌اند ولیکن بحث‌های نظری آن را بسیار جالب توضیح و تشریح فرموده‌اند. مثلا در مورد حقیقت‌جویی بیان می‌کنند که: در روانشناسی از این حس با نام حس کاوش نام می‌برند. در کودک بین دو سالگی و سه سالگی این حس پیدا می‌شود . اشیاء را به هم‌زدن وخراب کردن چیزها نیز ناشی از همین حس کاوش است. او می‌خواهد این را بزند به آن، ببیند که چه می‌شود حال ما نمی‌زنیم چون می‌دانیم چه می‌شود. حس حقیقت‌جویی یادانایی است که منجر به پیدایش و توسعه علم و فلسفه شده است. که البته هم به صورت وسیله وهم به صورت هدف و بالذات، محبوب انسان واقع می‌شود. یعنی گاهی انسان، علم را برای رسیدن به مال مورد استفاده قرار می‌دهد و گاهی علم را برای علم و چون ذاتا مهم است، می‌خواهد. داستان ابوریحان بیرونی که در آخرین لحظات عمر خود، سوال فقهی از عالمی کرد و مرحوم حجت‌‌الاسلام اصفهانی و پاستور که شب عروسی خود نیز به مباحث علمی می‌پرداختند و هزاران شاهد دیگر، مصادیق و شواهد این مورد است.(۱) لذا براساس همین حقیت‌جویی که فطری انسان است دین اسلام، تحصیل علم را بر همگان در همه زمان‌ها و همه مکان‌ها و بدون در نظر گرفتن حتی مذهب استاد (البته بعد از فحص و تحقیق در مورد اینکه اگر استاد مسلمان نبود) واجب کرده است.
شهید مطهری در توضیح این قسمت در سخنرانی فریضه علم در کتاب ده گفتار به ۴ حدیث اشاره می‌کنند: طلب‌العلم فریضه علی کل مسلم و مسلمه اطلبوا العلم من المهد الی‌اللحد، اطلبوالعلم ولو بالصین و الحکمه ضاله المومن فخذ الحکمه و لو من اهل النفاق.

سید رضا علوی
پی‌نوشت‌ها:
-۱ استاد شهید مطهری، مجموعه آثار، ج ۳، بخش فطرت، چاپ سوم ۱۳۷۲، انتشارات صدرا

منبع : روزنامه رسالت