جنبش‌های ضد فئودالی ایرانیان در اوائل خلافت عباسی

با فروپاشی شاهنشاهی ساسانی نظام اجتماعی ایران که در حال گذار از مرحلهٔ فئودالی و انتقال به مرحلهٔ بورژوائی بود برافتاد و نظامی شبه‌برده‌داری که عرب‌های جهادگر از ژرفای بیابان‌های عربستان با خود آورده بودند برقرار شد. در عربستان همان‌گونه که هنوز مستلزمات پیدایش دولت پدید نیامده بود، از نظر تاریخی زمینه‌های رشد این نظام وجود نداشت؛ ولی همراه با فتوحات عربی و تشکیل دولت موسوم به اسلامی عرب‌ها بر آن شدند که این نظام را که نظام کمال مطلوب می‌پنداشتند در زمین‌های مفتوحه برقرار کنند. در نتیجه نظام بسیار پیشرفته‌ای که در ایران برقرار بود در هم کوفته شد، ایران به دوران ماقبل ماد به عقب رانده شد، و این نظام عقب‌مانده اعمال گردید. اما هر چند که عرب می‌پنداشت این یک نظام کمال مطلوب و نظام الهی است، از نظر تاریخی زمان به نفع آن نبود. با انقلاب بزرگ شرق به رهبری ابومسلم و فروپاشی دولت اموی و تشکیل دولت عباسی، نظام شبه‌برداری عربی به یک‌باره فرو ریخت. به‌زودی عناصر بازمانده از اشرافیت سابق ایرانی زمام امور کشور عباسی را به‌دست گرفتد و تلاش شمالی از آنها برای بازگرداندن نظام اجتماعی ایران به‌دوران فئودالی ماقبل مزدک و انوشه‌روان از سر گرفته شد.

منبع : تاریخ و فرهنگ ایران زمین