گلهای زینتی باغهای ایرانی

در باغ ایرانی گلها را معمولا پای درختان در حاشیه خیابانها می‌کاشتند. ایرانیان از گلهایی استفاده می‌شد که علاوه بر زیبایی دارای خواص مفید دیگری نظیر عطر خوش‌، استفاده‌های طبی و خوراکی بودند استفاده می‌کردند. در بعضی از باغها قسمتی از محوطه باغ‌، بنام باغچه، یا گلزار یا گلستان که معمولا ً نزدیک بنای اصلی بود را به کاشت گل اختصاص میدادند.
مطالب مربوط به این بخش از منابع گلکاری تألیف دکتر خلیقی و جزوه گیاه شناسی تألیف مهندس حریری تهیه شده است.
۱) شمعدانی معمولی: Geranium hortorum
Geraminaceae: تیره
شمعدانی انواع مختلفی دارد و از گلهایی است که سابقه کشت آن در ایران بسیار طولانی است و هر کجا که آب و هوا اجازه کشت آنرا میداد کاشته می شد . شمعدانی گیاهی دائمی و مقاوم نسبت به سرما و سایه است. شمعدانی معمولی از همه معروفتر و بسیار پرگل و زیبایی می ‌باشد. برگهای آن سبز با حاشیه کرم و رنگین می‌باشد. در زمستان که تابش آفتاب ضعیف است گل نمی دهند و در تابستان بهتر است درسایه نگهداری شوند.
از انواع دیگر شمعدانی که در ایران کاشته می‌‌شدند می‌توان و شمعدانی بهار هلو که در تهران بسیار کشت می‌شد‌، شمعدانی عطری که برگهای زیبا با شیارهای عمیق آن بسیار معطر است و شمعدانی اژدری (Pelargoniumdomesticum) که کشت آن در بسیاری از نقاط ایران متداول است نام برد. در آخر می توان به شمعدانی پیچ Pelargonium peltatum که برگها در این نوع نسبتاً پهن و گیاه حالت رونده دارد اشاره کرد.
۲) سوسنLilium longiflorum
Liliaceae : تیره
گلهای آن بسیار زیبا است و در فصل بهار گل می‌دهد. دارای پیاز و تک لپه‌ای است. پیازها را معمولاً در ماههای آذر و دی در گلخانه‌ها می‌‌کارند .گل آن درشت و به گلهای مختلف زرد، سفید، نارنجی و قرمز است.
۳) بنفشه :Viola
Violaceae: تیره
شامل گونه‌های بنفشه معطرV.odorata‌، بنفشه فرنگی V.altaica وبنفشه سه رنگ V.tricolor بنفشه V.lutea است.
انواع وحشی آن نیز درایران موجود است. گیاهی یکساله و مقاوم به سرما است. در نیمه دوم مرداد ماه بذر آن در هوای آزاد و در بستری از یک خاک سبک کشت می ‌شود در مهر و آبان به محل اصلی برده می‌شود و تا اواسط بهار سال آینده دارای گل می‌باشد و مقاوم است. عملیات به نژادی و دو رک گیری در مورد این گیاه در دنیا بسیار انجام گرفته و بهترین نوع آن نسل اول (F۱) است. بدیهی است نسلهای بعدی کیفیت و موغوبیت پایین‌تری دارند . برگهای آن ساده و متناوب و دارای گوشوارک می‌باشند.
گلها نامنظم و منفرد، ۵ گلبرک، ۵کاسبرگ و ۵ پرچم و یا مادگی سه برچه‌‌ای دارد.حاوی ماده آلکا لوئیدی ویولین (violine) می باشد.
۴) نرگس: Narcissus poeticus
Amaryllidaceae : تیره
گیاهی تک لپه‌، پیازی و دائمی است و گلهای آن معطر و زیبا است. در باغهای تاریخی بسیارکشت می‌شده است. واریته‌های آن بسیار زیاد و بسته به درشتی و ریزی گل آن طبقه بندی می‌شوند. دارای گلهای شیپوری شکل به رنگ زرد و یا زرد سفید می‌باشد. تکثیرآ ن بوسیله بذر و پیاز صورت می‌گیرد. گیاهی علفی‌، دائمی با برگهای ساده است و باریک گلهای آن منظم‌، منفرد بوده و در ابتدا در غلافی پوشیده‌اند است. میوه آن بصورت کپسول ( میوه‌ای است که از تخمدان مرکب بوجود آمده و در هر برچه چند دانه تولید می‌شود) بوده دانه آلبومن و محتویات غذایی دانه زیاد دارد.
۵) گل حنا: Impatien balsamina saminaceae
گیاهی گلدانی، با گلهای ظریف است که هرگل آن ۵ گلبرگ قرمز حنایی دارد. برگهای آن ظریف و به رنگ سبز روشن است. و این گیاه بوسیله قلمه تکثیر می‌شود.
از زمانهای قدیم درایران کشت می‌شده و رنگ صورتی آن نیز موجود است. تکثیر این نوع گل از طریق کاشت بذر نیز به آسانی صورت می‌گیرد.
۶) اختر: Canna generalis
Cannaceae :تیره
گیاهی است دائمی‌، با ریزومهای ( اندامهای زیر زمینی که بعضی گیاهان به جای ریشه دارند) قومی روی آن جوانه های درشتی رشدونمو می کند. نسبت به سرمای زیاد حساس است. در تابستان به گل می‌نشیند و گلهای آن به رنگهای سرخ‌، نارنجی‌، زرد است.
۷) میخک:Dianthus cayophyllus
Caryopyllaceae: تیره
گیاهی است بسیار قدیمی با سابقه طولانی کاشت که به خاطر گلهایش در سراسر جهان معروف است. هم به صورت شاخه بریده و هم در باغچه ها قابل کاشت است گل آن در رنگهای بسیار متنوع و بسیار پرپر است. انواع وحشی آن نیز در کوهستانهای ایران‌، بیشتر در محلهای سنگی می‌روید. برگهای آن متقابل‌، ساده‌، باریک است و جام گل آن دارای ۵ گلبرگ دندانه دار است که از دو قسمت پهنک (قسمت پهن گلبرگ )و ناخنک ( قمست باریک گلبرگ )تشکیل شده است.
تکثیر میخک غالباً از طریق رویشی و توسط قلمه گیری از شاخه های سبزآن صورت می گیرد.
۸) قرنفل: Dianthus barbatus
Caryophyllaceae : تیره
گلی بسیار زیبا است که گلهایش رنگ‌های متنوع داشته و در حاشیه‌ها استفاده می‌شود. در ایران از قدیم در باغها کشت می‌‌شده است. نسبت به سرما مقاوم است. بذر آن در تیر و مرداد کشت و نشاها در شهریور و مهر به محل اصلی منتقل می شود.
۹) گل صابونی ( بغدادی) Soponaria officinalis
Caryophyllaceae: تیره
از این‌رو به آن صابونی می‌گویندکه برگهای آن دارای ماده ساپونینی (Saponin) است و مانند صابون درآب کف می‌کند، در بسیاری از منابع بعنوان یکی ازگلهای اصلی باغها ذکر شده است.
۱۰) ستاره‌ای : Aster sp
Compositeae : تیره
دارای گونه های(Variety) بسیار زیاد است. گلهای ریز و ستاره ای شکل به رنگ سفید، آبی و طلایی دارد. روز کوتاه ( گیاهانی که به کمتر از ۱۲ ساعت نورآقتاب در یک شبانه روز نیاز دارند) و دارای انشعابات متعدد می باشد. تکثیر آن غالباً از طریق کاشت بذر در اوایل اردیبهشت انجام می ‌شود و حدود ۵ ماه بعد ازکاشت بذرها به گل می نشینند.
۱۱) همیشه بهار: Calendula sp.
Compositeae :تیره
از گلهای پاییزی است و تا اوایل بهار دوام دارد. گلهای آن زرد طلایی است. در باغها‌، در حاشیه‌ها و پای درختان ونیز نزدیک عمارت کاشته می‌شده است.
۱۲) جعفری:Taget erecta
Compositeae :تیره
یکی ازگلهای قدیمی است که از سالها پیش کشت و پرورش آن درایران معمول بوده است. گل بهاره و تابستانه( نشاهای آن در فضل بهار وتابستان به محل اصلی کاشت منتقل می‌شوند. گل بهاره به گلی می‌گویند که در بهار به گل می‿نشیند) است. بذر آن به طور معمول در اردیبهشت ماه در خزانه ای آماده شده‌، سپس کشت می‌شود. نشا ظرف دو ماه آماده کاشت در محل اصلی است.
۱۳) آهار:Zinnia elegans
Compositeae : تیره
بذر آنرا در اردیبهشت ماه در خزانه می‌کارند و در تیر ماه آنرا نشا کار می‌کنند. این گل از گیاهانی است که بذر آن مستقیماً در محل اصلی یعنی حاشیه‌های گل‌کاری کاشته می‌شود. رشد آن بسیار زیاد است. ارتفاع آن بیش از گلهای دیگر است و در حاشیه‌‌های گل‌کاری باید در جای مناسب کاشته شود .گل آن بسیار زیباست و در باغهای قدیمی بسیار از آن استفاده می‌شده است.
۱۴)کوکب:Dahlia
Compositeae : تیره
از گیاهان دائمی است و ریشه های غده ای آن در برابر سرما مقاومت ندارد. رنگ گلها در آن بسیار زیبا و متنوع است‌، خصوصاً در نواحی کوهستانی که تابستانهای خنک تری دارد. گل آن بسیار درشت و رشد آن قابل ملاحظه است.
۱۵)کوکب کوهی :Rudbeckia fulgida
Compositeae : تیره
یک گیاه دائمی با گلها زرد است که در وسط به رنگ تیره و سیاه می گراید. گلهای کوکب کوهی با ساقه های بلند جلب توجه می‌کند. در آغاز بهار از طریق تقسیم بوته تکثیر می‌‌شود.
۱۶) رعنا زیبا:Gaillardia
Compositea : تیره
یک گل زیبای دائمی است. در اواخر خرداد و تقریباً در تمام طول تابستان گل می‌دهد. گلهای آن قرمز، صورتی و زرد است. تکثیر آن به آسانی از طریق تقسیم بوته در بهار انجام می‌گیرد.
۱۷) داودی:Chrysanthemum morifolium
Composite: تیره
این گیاه هم بیرونی وهم آپارتمانی می‌باشد. به طور مصنوعی در تمام فصول در گلخانه‌های با تجهیزات کافی به گل می نشیند. یکی از گلهای بسیار مهم است. در باغ ایرانی رایج و متداول بوده است. طرز تکثیر داوودی از طریق ریشه دارکردن قلمه‌های انتهایی شاخه صورت می گیرد. قلمه‌ها ی ریشه دار را مستقیماً در گلدانهای مناسب کشت می‌‌کنند. به طور معمول فصل گلدهی آنها پاییز و اوایل زمستان می‌باشد.
۱۸) نیلوفر:Ipomoea ticolor
گیاهی یکساله با گلهای آبی رنگ است. به صورت خودرو هم رشدونمو می‌‌کند . رشد آن بسیار زیاد و ظرف یکماه به ارتفاع ۳ متر می‌رسد در تابستان گل می‌دهد. بالاروند و مناسب پرچین‌‌ها و چفته‌‌ها) به غلط به آن آلاچیق می‌گویند( دانش دوست یعقوب‌، باغ ایرانی) می‌‌باشد .

نوشته شده توسط نیلوفر سامانی

منبع : مجله کشاورز جوان