نقش بیوتکنولوژی در اقتصاد آینده
صنعت بیوتكنولوژی در اكثر كشورهای پیشرفته و در حال توسعه جهان به عنوان یكی از محورهای توسعه قلمداد میشود و جزو هفت صنعت كلیدی در جهان است كه در دهه‌های آینده نبض اقتصاد جهانی را در دست خواهند داشت. از میان این صنایع كه شامل بیوتكنولوژی، میكروالكترونیك، تولید مواد جدید، مخابرات، هوا و فضا، روبات‌ها و كامپیوتر است، بیوتكنولوژی اهمیت ویژه‌یی دارد. این صنعت طیف گسترده‌یی از صنایع دیگر را متحول كرده است. از این میان می‌توان به كشاورزی، صنایع غذایی، دارو و بهداشت، شیلات، پتروشیمی و الكترونیك اشاره كرد. بنابراین واضح است كه پیشرفت در صنعت بیوتكنولوژی ارتقای دیگر صنایع مرتبط را نیز بطور چشمگیری در پی خواهد داشت.در امریكا صنعت بیوتكنولوژی در سال‌های اخیر بسرعت رشد كرده و میزان توسعه آن در بین سال‌های ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۹ دو برابر بوده است. در اروپا، انگلستان در این صنعت قوی است و یكی از اولویت‌های اصلی فرانسه وآلمان نیز قوی كردن بنیه این صنعت با سرمایه‌گذاری مناسب در این زمینه است. در آسیا، ژاپن برتر از دیگر كشورهاست و سنگاپور، مالزی و كره نیز در چند سال اخیر توجه ویژه‌یی به این علم داشته‌اند.آمار نشان می‌دهد كه در سال ۱۹۹۹ در كشور امریكا ۴۳۷۴۰۰ شغل در نتیجه توسعه صنعت بیوتكنولوژی ایجاد شده است كه ۱۵۰۸۰۰ شغل بطور مستقیم با بیوتكنولوژی در ارتباط بوده و ۲۸۶۶۰۰ شغل باقیمانده نیز مرتبط با توزیع و فروش محصولات تولید شده و یا تهیه مواد اولیه و خدمات مورد نیاز این صنعت بوده است . ضریب ایجاد كار برای صنعت بیوتكنولوژی در سال ۱۹۹۹ در امریكا ۲۹ بوده است یعنی به ازای ایجاد هر شغل كه به طور مستقیم با بیوتكنولوژی در ارتباط است، ۲۹ شغل دیگر در شركت‌های خدماتی و یا بازرگانی مرتبط با بیوتكنولوژی ایجاد شده است.درآمد شركت‌هایی كه بطور مستقیم با صنایع بیوتكنولوژی در ارتباط هستند، در سال ۱۹۹۹ در امریكا در حدود ۲۰ میلیارد دلار بوده است برای محاسبه درآمد كلی حاصل از صنعت بیوتكنولوژی در امریكا باید ۲۷ میلیارد دلاری كه توسط شركت‌های فروشنده كالا و شركت‌های سرویس دهنده به بیوتكنولوژی در سال ۱۹۹۹ حاصل شده است، اضافه كرد به ازای افزایش هر واحد درآمد حاصل از صنعت بیوتكنولوژی، درآمد حاصل از سایر صنایع كه بطور غیر مستقیم با بیوتكنولوژی در ارتباط هستند، ۲۳ واحد افزایش داشته است.همان طور كه ملاحظه میشود، با گسترش صنعت بیوتكنولوژی علاوه بر افزایش موقعیت‌های شغلی و افزایش درآمد حاصل از فروش محصولات بطور مستقیم، صنایع خدماتی و بازرگانی مرتبط با این صنعت رشد چشمگیری می‌یابند. این پتانسیل مناسب باعث شده است كه دولت امریكا سرمایه‌گذاری خود را بر روی این صنعت از ۱۱ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۹ افزایش بدهد و تنها در سه ماهه اول سال ۲۰۰۰ بالغ بر ۱۵ میلیارد دلار در این زمینه هزینه كند. با توجه به جوان بودن علم بیوتكنولوژی بیشتر هزینه‌ها در امریكا صرف تحقیقات پایه و بنیادی میشود كه هر چند سود زیادی را در سال‌های ابتدایی نصیب این كشور نمی‌كند، اما در آینده نزدیك سود غیر قابل تصوری را برای امریكا به ارمغان خواهد داشت. از این گونه سرمایه‌گذاری های هنگفت وطولانی مدت می‌توان به پروژه ژنوم انسان اشاره كرد. این پروژه هر چند بیش از ۳ میلیارد دلار هزینه برای كشورهای توسعه یافته‌یی نظیر امریكا و انگلیس و دیگر كشورهای دخیل در پروژه داشته است، اما سودی كه در آینده از طریق صنایع دارویی و پزشكی نصیب این كشورها خواهد كرد، غیر قابل تصور است.متاسفانه در مقایسه با آنچه در سطح بین‌المللی می‌گذرد، وضعیت بیوتكنولوژی در ایران مناسب نبوده و حركت محسوسی در زمینه تولید در بیوتكنولوژی در كشور انجام نشده است هر چند فاصله ما در بیوتكنولوژی با كشورهای پیشرفته بسیار زیاد است، اما با توجه به نوپا بودن این علم و اینكه بیشتر كشورهای آسیایی و بخصوص كشورهای منطقه در این زمینه چیزی بیش از ما ندارند، به نظر می‌رسد كه با برنامه‌ریزی و اختصاص بودجه‌های مناسب بتوانیم در آینده نزدیك حرف‌های زیادی برای گفتن در زمینه بیوتكنولوژی بخصوص درمنطقه داشته باشیم.امروزه با توجه به امكانات محدود هر چند كشور ما محصول بیوتكنولوژیك خاصی را به بازار عرضه نكرده است،ولی با تلاش پیگیر متخصصان دلسوز خود توانسته گام‌های مثبتی در این زمینه بردارد. برای مثال در زمینه بیوتكنولوژی پزشكی متخصصان داخلی توانسته‌اند هورمون رشد انسانی را از طریق روشهای مهندسی ژنتیك تولید كنند كه پس از طی آزمایشات كیفی در آینده نزدیك به بازار عرضه خواهد شد. بدیهی است عرضه این محصول به بازار مانع از خروج میلیون‌ها دلار ارز خواهد شد. علاوه بر این در زمینه بیوتكنولوژی كشاورزی نیز در كشور كارهای خوبی صورت گرفته است كه یكی از آنها تولید برنج تراریخت مقاوم به كرم ساقه خوار برنج از طریق روشهای مهندسی ژنتیك بوده است. بنا به اظهارات تولیدكنندگان برنج با احتساب ۵ میلیون دلار صرفه‌جویی در واردات برنج در اؤر افزایش میزان محصول در مجموع حدود ۳۲ میلیون دلار بطور سالانه افزایش درآمد خواهیم داشت.یكی از كارهای قابل توجه كه توسط متخصصان، بیوتكنولوژی كشور صورت گرفته، تولید كود بیولوژیك آزادكننده فسفات در خاك است. این كود در سال آینده بطور گسترده وارد بازار خواهد شد و علاوه بر حفظ محیط زیست از نظر كاهش میزان، مصرف، كودهای فسفاته، مانع از خروج میلیون‌ها دلار ارز از كشور خواهد شد.هر سال حدود ۴۲ میلیون دلار كود فسفات آمونیوم وارد كشور میشود كه با مصرف این كود بطور گسترده، میزان واردات به نصف كاهش خواهد یافت.گفته میشود تا سال ۲۰۲۰ در حدود ۵۰ درصد از سوخت مایع كشور امریكا توسط روشهای بیوتكنولوژیك و از طریق مواد بیولوژیك تامین خواهد شد كه این زنگ خطری برای كشورهایی است كه اقتصاد آنها وابسته به نفت است. با توجه به نقش كلیدی صنعت بیوتكنولوژی در اقتصاد آینده دنیا و پتانسیل موجود در كشور نسبت به كشورهای منطقه به نظر می‌رسد كه با دوراندیشی و برنامه‌ریزی مناسب و بموقع سیاستگذاران كشور بتوانیم چشم‌انداز روشنی برای اقتصاد آینده كشور تضمین كنیم.
فرهاد قوامی
