نگاهی به نشست همکاری سران ترکیه-آفریقا

شهر استانبول ترکیه برای اولین بار در ۱۹-۱۸ آگوست ۲۰۰۸ میزبان نشست همکاری سران ترکیه - آفریقا Summit Cooperation Africa-Turkey برای گسترش همکاری های دو جانبه بود. خبرگزاری نیمه رسمی «آناتولی» ترکیه گزارش داد، در این نشست مقامات عالی رتبه ای از کشورهای عضو اتحادیه اروپایی از جمله رئیس جمهور ۶ کشور آفریقایی شرکت کردند به گزارش این خبرگزاری، تمام ۵۳ کشور عضو اتحادیه آفریقا را برای شرکت در این نشست دعوت کرده که مقامات ۴۹ کشور آفریقایی در نشست استانبول حضور داشتند. هدف از این نشست، گسترش همکاری های ترکیه و آفریقا عنوان شده است. نشست همکاری سران ترکیه - آفریقا با سخنان «عبدالله گل» رئیس جمهوری ترکیه روز ۱۹ آگوست در استانبول با شرکت نمایندگانی از ۵۰ کشور آفریقایی و سازمان ها و نهادهای بین المللی شروع شد. نشست در سطح وزیران خارجه و اجلاس کارشناسان ارشد روز قبل از آن در ۱۸ آگوست شروع شده بود. همان گونه که اشاره شد در این اجلاس علاوه بر «عبدالله گل»، شش رییس جمهور و شماری از نخست وزیران و مقام های بلندپایه کشورهای آفریقایی و «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر، «علی باباجان» وزیرامور خارجه، «محمد شمشک» وزیر اقتصاد و شماری از مسوولین نهادهای دولتی و موسسات غیردولتی ترکیه نیز شرکت داشتند.
خبرگزاری آناتولی گزارش کرد که عبدالله گل، رئیس جمهوری ترکیه که در مراسم اختتامیه نشست عالی همکاری ترکیه و آفریقا در کاخ چراغان سخنرانی می کرد با اشاره به این که مخاطرات و تهدیدهای جهانی دیگر مرز نمی شناسند، گفت در دنیای امروز سرنوشت انسان ها طوری به هم تنیده شده که هیچ کس نمی تواند نسبت به تحولات در منطقه و جهان بی تفاوت بماند. رئیس جمهوری ترکیه با تاکید بر این که جامعه بین المللی باید بیش از این با مسائل آفریقا درگیر شود، افزود ترکیه توجه زیادی به مسائل آفریقا دارد و مشکلات این قاره را مشکلات خود دانسته و به توسعه و تعمیق روابط با این قاره ادامه خواهد داد. وی گفت ترکیه در سال آینده ۱۵ نمایندگی سیاسی در منطقه آفریقای مرکزی و جنوبی تاسیس خواهد کرد. بیشتر نمایندگی های سیاسی ترکیه در کشورهای آفریقای شمالی حوزه مدیترانه قرار دارند.
در چارچوب اجلاس عالی، مجمع کاری ترکیه - آفریقا نیز توسط اتحادیه اتاق ها و بورس های ترکیه و شورای روابط اقتصادی خارجی این کشور تشکیل شد. وزیر خارجه ترکیه در مراسم افتتاحیه نشست وزرای خارجه ترکیه و آفریقا نیز گفت آنکارا در صورت انتخاب شدن در عضویت موقت شورای امنیت سازمان ملل صدای آفریقا خواهد بود. به گزارش خبرگزاری آناتولی، «علی باباجان» در نشست مذکور که قبل از آغاز به کار نشست سران همکاری ترکیه - آفریقا برگزار شد با اشاره به اینکه چنانچه ترکیه به عنوان عضویت موقت شورای امنیت سازمان ملل انتخاب شود ارزش افزوده مهمی را برای تلاش هایش در راستای حفظ صلح، امنیت و ثبات دنیا به همراه خواهد داشت گفت مطمئن باشید که در صورت انتخاب شدنمان برای تبدیل شدن به صدای آفریقا از هیچ کاری دریغ نخواهیم کرد.
باباجان تاکید کرد که نشست سران و گام های برداشته شده، برای آینده ترکیه و آفریقا مشارکت پایدار و ادامه دار ایجاد می کند و در عین حال برای ایجاد روند همبستگی یک روح جدید در خواهد دمید و آغازگر یک دوره جدیدی در همکاری های ترکیه - آفریقا خواهد بود. وی هدف اصلی از برپایی نشست همکاری ترکیه - آفریقا را ارزیابی روابط ترکیه با اتحادیه آفریقا و کشورهای آفریقایی در دهمین سال آغاز به کار برنامه عمل ترکیه برای پیشرفت آفریقا و توسعه یک برنامه عمل مشترک با شرکای آفریقایی عنوان کرد.
نشست همکاری ترکیه و کشورهای آفریقایی در استانبول ، در بیانیه پایانی خود بر ضرورت تحکیم همکاری های دوجانبه بین ترکیه و کشورهای آفریقایی جهت تحقق امنیت و صلح از طرف پایبندی به قوانین بین المللی و اصول دموکراسی و حقوق بشر تاکید کرد. در این بیانیه همچنین بر ضرورت حل بحران های بین المللی از طریق دیپلماتیک اشاره و بر ضرورت تحکیم همکاری های مشترک در امر مبارزه با تروریسم تاکید شده است. همچنین شرکت کنندگان در نشست مشترک ترکیه و آفریقا در استانبول درباره سند همکاری مشترک آفریقا و ترکیه و طرح همکاری مشترک دو طرف به توافق رسیدند. در نشست استانبول همچنین توافق شد نشست های کمیته های ترکیه و آفریقا به طور منظم برگزار شود. در حاشیه نشست استانبول نشست هایی بین تجار و سرمایه داران آفریقا و ترکیه برگزار شد و چند توافقنامه همکاری بین اتحادیه اتاق بازرگانی مشترک آفریقا با ترکیه به امضا رسید.
به گزارش پایگاه خبری «حابر وقتیم» ترکیه، «عبدالله گل» رئیس جمهور ترکیه در حاشیه نشست همکاری ترکیه - آفریقا در وقت های ۱۵ دقیقه ای با سیلویا ماسبو وزیر زیمبابوه،«کارلوس آلبرتو پیرس تینی» وزیر خارجه سائو تومه وپرنسیپ، «علی احمد جمعه» وزیر خارجه سومالی، در کاخ چراغان محل برگزاری این نشست ها دیدار کرد.
همچنین گل با «محمد سامب» رئیس جمهور جزایر قمر نیز دیدار و گفت وگو کرد. عمر البشیر، رییس جمهور سودان هم در این نشست حضور داشت. شرکت وی در این اجلاس موجب جلب توجه محافل دیپلماتیک شد، زیرا وی در معرض اتهام و تعقیب دادگاه کیفری بین المللی لاهه قرار دارد. رئیس جمهوری ترکیه در دیدار با همتای سودانی خود از وی خواست تا برای پایان دادن به بحران دارفور تلاش کند.
رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه نیز در ضیافت ناهاری که در قالب نشست سران ترکیه - آفریقا برپا شده بود از مذاکرات بین آنکارا و ایروان خبر داد (ترکیه از سال ۱۹۹۱ و همزمان با استقلال ارمنستان از اتحاد جماهیر شوروی سابق، نسبت به ایجاد روابط دیپلماتیک با این کشور تمایلی نشان نداده است.) وی گفت ترکیه سعی می کند مسوولیتی که درباره حل مسائل منطقه ای و جهانی به دوش دارد را به بهترین نحو انجام دهد و کمک به صلح جهانی کند. نخست وزیر ترکیه در ادامه با اشاره به انتخابات عضویت موفقیت شورای امنیت سازمان ملل که در اکتبر سال جاری میلادی برگزار می شود اظهار داشت که ترکیه از سال ۱۹۶۱ به این سو در این شورای عضویت نداشته است و لذا این انتخابات برای ترکیه خیلی مهم است. رئیس حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه از حمایت شمار زیادی از کشورهای آفریقایی از عضویت موفقت ترکیه در این شورای تشکر کرد و ابراز امیدواری کرد که ترکیه در صورت انتخاب شدن توجه ویژه ای به مشکلات اصلی کشورهای آفریقایی خواهد داشت. وی همچنین گفت که ترکیه از تشکیل «پیمان قفقاز» پشتیبانی می کند.
● پیشینه سیاست خارجی ترکیه در آفریقا
روابط ترکیه بیشتر با کشورهای آفریقای شمالی حوزه دریای مدیترانه است و با توجه به نفوذ رشد یابنده چین، روسیه، آمریکا واتحادیه اروپایی، ترکیه نیز به دنبال ایفای نقش مهمتر در قاره آفریقا که بیشتر کشورهای آن مسلمانمی باشند و همچنین تسخیر بازارهای این قاره است. در این راستا با پیروزی حزب رفاه و عدالت و نامگذاری سال ۲۰۰۵ بعنوان سال آفریقا، تلاش های عمده ای انجام شده است که به آنها اشاره می شود.
«عبدالله گل» رییس جمهوری ترکیه در ۲۶ فوریه ۲۰۰۸ در تور آفریقایی اش از سه کشور تانزانیا که ریاست دورهای اتحادیه آفریقا را بر عهده دارد، جمهوری دموکراتیک کنگو و جمهوری کنگو دیدن کرد. این سفر آفریقایی رئیس جمهور ترکیه همچنین سفرهای فشرده آتی دیگر پس از آن به آفریقا، در راستای سیاست راهبردی این کشور برای توسعه همکارهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با قاره سیاه ارزیابی شده است. رییس جمهوری ترکیه همچنین در یازدهمین اجلاس عالی سران سازمان کنفرانس اسلامی که در ۱۳ماه مارس در داکار پایتخت سنگال برگزار شد، شرکت کرد. گل همچنین برای شرکت در دوازدهمین اجلاس کنفرانس توسعه و تجارت ملل متحد (آنکتاد) که در ۲۰-۲۵ آوریل ۲۰۰۸ در غنا برگزار شد، یک بار دیگر عازم قاره آفریقا شد.
مرکز مطبوعاتی ریاست جمهوری ترکیه، با توجه به برنامه سفرهای عبدالله گل به کشورهای آفریقایی اعلام کرده است که ترکیه در دوره اخیر به توسعه روابط با قاره آفریقا در زمینه های مختلف اهمیت زیادی می دهد و هدف از سفر دوره ای رئیس جمهوری به آفریقا، زمینه سازی برای توسعه هر چه بیشتر روابط اقتصادی، تجاری، سیاسی و فرهنگی ترکیه با کشورهای این قاره بوده است. مرکز فوق در بیانیه ای آورده است: "ترکیه از تلاش های کشورهای آفریقایی در میان مدت و بلند مدت در مبارزه با فقر، بیماری های واگیردار، استفاده بهینه از منابع طبیعی، جلوگیری از منازعات و تشدید اختلافات، گذار به دموکراسی و تامین صلح و ثبات حمایت کرده و در قبال این تحولات بی تفاوت نخواهد ماند. به گفته کارشناسان روابط بین المللی در آنکارا ترکیه در سال ۲۰۰۵میلادی با اعلام سال آفریقا، اهداف بلندی را برای توسعه همکاری های سیاسی و اقتصادی با قاره آفریقا در سیاست خارجی خود تعیین کرد که می توان گفت معمار این رویکرد پروفسور دکتر «احمد داوود اوغلو» مشاور عالی سیاست خارجی «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر ترکیه است.
ترکیه در این راستا، ماموریت های وسیعی به آژانس توسعه و همکاری های ترک موسوم به «تیکا» داد تا ضمن گشایش دفاتر ارتباطی در چند منطقه مهم از این قاره، طرح هایی را در جهت توسعه حضور ترکیه در این قاره به اجرا گذارد. دولت آنکارا بعد از اعلام سال ۲۰۰۵به عنوان سال آفریقا، اهمیت ویژه ای به توسعه مناسبات اقتصادی و سیاسی و فرهنگی با این قاره می دهد و در این راستا نیز گام های مهمی برداشته است.
یکی از این گام ها، برگزاری کنفرانس هایی با عنوان «برنامه پل بازرگانی خارجی ترکیه - آفریقا» است که دومین آن در می سال گذشته در استانبول برگزار شد و در آن نمایندگانی از ۴۰ کشور آفریقایی شرکت کردند. این کنفرانس را کنفدراسیون بازرگانان و صاحبان صنایع ترکیه که به اختصار «توسکون» نامیده می شود، ترتیب داد. کارشناسان روابط بین المللی با اشاره به مدارسی که کارآفرینان ترکیه ای در کشورهای آفریقایی تاسیس کرده اند، می گویند ترکیه بر آنست تا از این دانش آموزان به عنوان پایه های پل ارتباطی بین ترکیه و آفریقا بهره مند شود. دولت آنکارا از سرمایه گذاریهای شرکت های ترکیه ای در آفریقا نیز حمایت می کند. «رجب طیب اردوغان» که سال ۲۰۰۵میلادی را «سال آفریقا» برای کشورش اعلام کرده بود، یک سفرهای دوره ای به کشورهای مهم آفریقایی داشته است.
پس از اعلام سال آفریقا در ترکیه در راستای سیاست دولت کنونی ترکیه در قبال آفریقا، همایش «برنامه پل بازرگانی ترکیه - آفریقا» با شرکت ۲۰تن از وزرا و افزون بر ۵۰۰تن از نمایندگان بخش های خصوصی و دولتی کشورهای آفریقایی و مقام های بلندپایه ترکیه روز ۱۰ می ۲۰۰۶ در استانبول برگزار شد. این همایش را کنفدراسیون بازرگانان و صاحبان صنایع ترکیه که به اختصار «توسکون» نامیده می شود، ترتیب داد. «کرشاد توزمن» وزیر بازرگانی خارجی و گمرکات ترکیه در مراسم گشایش این همایش، گفت ما به آینده قاره آفریقا و مردمان آن اعتماد کامل داریم.
توزمن گفت قاره آفریقا در دوره اخیر در بین کشورهای توسعه یافته جهان که در صدد کشف بازارهای جدید صادراتی برای خود هستند، در صدر جدول قرار دارد و دوره سرمایه گذاری خارجی در قاره آفریقا فرا رسیده است. وی گفت که در این رویکرد، کشورهای غربی بیش از این که به فکر «به آفریقا چه باید بدهیم» باشند، در فکر این هستند که «از آفریقا چه ببریم». توزمن اظهار داشت، هدف ترکیه توسعه همکاری های اقتصادی و تجاری با قاره آفریقا به نحوی است که تامین کننده منافع متقابل یکدیگر باشد. توزمن گفت ترکیه در روابط گذشته خود با آفریقا این اصل را رعایت کرده و در آینده نیز رعایت خواهد کرد. وی با یادآوری اینکه سازمان بازرگانی خارجی ترکیه از سال ۲۰۰۳ میلادی استراتژی ویژ ه ای برای توسعه همکاری های تجاری با آفریقا به اجرا گذاشته است، افزود با اعلام سال ۲۰۰۵ به عنوان سال آفریقا در ترکیه، شتاب بیشتری به روند رو به رشد روابط ترکیه با قاره آفریقا داده شد. وزیر بازرگانی خارجی ترکیه گفت در سال ۲۰۰۵ حجم بازرگانی خارجی این کشور با قاره آفریقا با ۷۸درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۰۴میلادی به ۶/۹ میلیارد دلار رسید و ترکیه در نظر دارد در سه سال آینده این رقم را به ۲۵ میلیارد دلار برساند. وی حجم قراردادهایی را که شرکت های ترکیه ای تاکنون در قاره آفریقا متعهد به اجرای آن شده اند، بالغ بر ۱۶میلیارد دلار اعلام کرد و گفت هدف ما این است که شرکت های ترکیه ای در سه سال آینده طرح هایی به ارزش ۱۰میلیارد دلار دیگر را نیز در قاره آفریقا به عهده بگیرند. در این همایش از ۳۳ کشور آفریقایی ۲۰ وزیر، ۴۰ بوروکرات بلند پایه و افزون بر ۵۰۰ تن از بازرگانان و نمایندگان بخش خصوصی شرکت داشتند.
● ارزیابی
ترکیه در سال های اخیر در صدد گسترش همکاری های خود با کشورهای آفریقایی بوده و اقدام به سرمایه گذاری در برخی از این کشورها کرده است. ترکیه برای رهایی یافتن از پیگیری سیاست تک بعدی نگاه به غرب، تلاش گسترده ای را با هدف راهیابی به آفریقا، منطقه خاورمیانه، خاوردور، اوراسیا و آمریکای لاتین آغاز کرده است. این رویکرد وجهه و اعتبار خاصی به سیاست خارجی ترکیه داده به گونه ای که همسو با توسعه اقتصادی و تجاری، این کشور را به صورت یکی از بازیگران مهم منطقه ای تبدیل کرده است. سیاست استراتژیک ترکیه در توسعه مناسبات با کشورهای همسایه و نگاه نوین آنکارا به قاره آفریقا، نتایج ملموسی در پی داشته است به طوری که حجم تجارت ترکیه با این دو منطقه از رشد قابل توجهی برخوردار شده است. در سال ۲۰۰۳ میلادی صادرات ترکیه به آفریقا در حدود ۵/۴ میلیارد دلار بود که در سال گذشته میلادی این رقم به ۱۳ میلیارد دلار رسید و درنظر دارد تا سال ۲۰۱۰ میلادی به ۳۰ میلیارد دلار برساند.
«ژان پینگ» رئیس کمیسیون اتحادیه آفریقا، همکاری ترکیه و آفریقا را از منظرهای تاریخی، جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی به عنوان یک ضرورت ارزیابی کرد. پینگ با اشاره به اینکه ترکیه به یکی از قدرت های اقتصادی جهان تبدیل شده اظهار داشت که نمی شود نسبت به این بی توجه بود. رئیس کمیسیون اتحادیه آفریقا در ادامه با اشاره به نزدیکی جغرافیایی آفریقا و ترکیه به هم و اینکه بین این دو فقط دریای مدیترانه قرار دارد عنوان کرد که ترکیه به ویژه با آفریقای شمالی ارتباط تاریخی دارد و در دین با کشورهای زیادی قاره مشترک است. این مقام آفریقایی همچنین به اهمیت ژئواستراتژیک ترکیه ، نقش این کشور در تامین ثبات و صلح و حل مشکلات منطقه اشاره کرد و گفت: همه اینها دلایل همکاری آفریقا با ترکیه است.
کارشناسان روابط بین المللی در آنکارا در مراکز پژوهشی آسام و اوزاک، با اشاره به تحول جدی در سیاست خارجی ترکیه در دوران اقتدار حزب حاکم «عدالت و توسعه (آک)» و تلاش دولت آنکارا برای توسعه مناسبات خود با کشورهای همسایه، همجوار، آفریقا و خاور دور و آمریکای لاتین می گویند توسعه مناسبات بازرگانی و اقتصادی ترکیه با آن مناطق جغرافیایی نیز بخش بسیار مهم و تعیین کننده ای از این سیاست را تشکیل می دهد. به گفته این کارشناسان رویکرد اقتصادی به قاره آفریقا، به عنوان یکی از محرک های مهم برای ایجاد پویایی در رشد اقتصادی و توسعه صادرات، به طور جدی در دستور کار حزب حاکم «عدالت و توسعه » ترکیه قرار گرفته است. ترکیه که رشد اقتصادی خود را بر توسعه صادرات بنیان گذاشته و در این راه در سال های اخیر به ویژه در دوره دولت «رجب طیب اردوغان» به پیشرفت های قابل توجهی دست یافته است، در جست وجوی بازارهای جدید، رویکرد استراتژیک به قاره آفریقا کرده و در صدد گسترش حضور سیاسی - اقتصادی و بازرگانی خود در این قاره است. ترکیه به عنوان کشوری که دیدگاه مثبتی در قبال گسترش جهانی شدن دارد و در صدد تنظیم و تدوین استراتژی هایی برای استفاده بهینه از دستاوردهای جهانی شدن و به حداقل رساندن پیامدهای این پدیده است، در سال های اخیر تلاش گسترده ای را برای تنوع بخشیدن به روابط بین المللی و چند بعدی کردن روابط خارجی خود و ارتقای کیفیت آن آغاز کرده است. همین کارشناسان علل رویکرد آنکارا به قاره آفریقا را در چند عامل مهم از جمله «وجود روابط تاریخی و سنتی ترکیه با کشورهای شمال آفریقا در کرانه های جنوبی دریای مدیترانه» جست وجو می کنند.
به گفته این کارشناسان روابط خوب ترکیه با شمال آفریقا، آنکارا را به سکو قرار دادن این کشورها برای توسعه روابط اقتصادی، سیاسی و بازرگانی با کشورهای آفریقای مرکزی و جنوبی تشویق می کند.
آمار رسمی نشان می دهد که حجم روابط تجاری ترکیه با کشورهای آفریقایی در سال ۲۰۰۷ به ۱۲/۸ میلیارد دلار رسیده است. در حالی که مقامات تجاری ترکیه در چشم انداز سال ۲۰۱۰ مبادلات ۳۰میلیارد دلار را با قاره سیاه برنامه ریزی کرده اند، ارزش مبادلات تجاری ایران و آفریقا در حدود ۶۰۰ میلیون دلار برآورد شده است که مقایسه آن با آمار تجارت ترکیه و آفریقا نشانگر راه های نرفته و فرصت های از دست رفته ای است که باید به گونه ای استراتژیک آنرا مورد بررسی قرار دهیم.

نویسنده : علی ابراهیمی

منبع : روزنامه مردم سالاری