جمعه, ۱۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 3 May, 2024
مجله ویستا
آسیبشناسی انقلاب اسلامی در حوزه فرهنگ
● طرح مسئله
از موضوعاتی که همواره دارای اهمیّت فراوان بوده و هست، نگاه مجدِّد به انقلاب اسلامی است؛ بدین معنا که انقلاب اسلامی برای رسیدن به چه اهدافی ایجاد شد و آیا پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همه اهداف مورد نظر و ایدههای مطلوب، حاصل شد یا خیر؟ گفتنی است، بحثهای اینگونه شناخت ما را نسبت به بنیان و اساس انقلاب اسلامی افزایش داده و میکوشد با طرح آسیبها، موانع و خطرات وضعیّت آینده و وظایف ما را نسبت به آن ترسیم نماید. عدهای معتقدند که انقلاب اسلامی در شعارها و آرمانهای خود مخصوصاً در حوزه فرهنگ نتوانسته است دستاوردهایی داشته باشد. بعبارت دیگر؛ علیرغم اینکه آرمانهایی در حوزه فرهنگ داشته است اما در مرحله عمل تا کنون نتوانسته نسبت به گذشته و نسبت به شعارها و ادعاهایی که سرداده، دستاوردهایی داشته باشد و فرهنگ در جمهوری اسلامی همان فرهنگ غربی و شاهنشاهی گذشته است. با توجه به اینکه مفاهیم و واژههایی همچون «آرمان»، «دستآوردها» و «آسیبشناسی» بحثشان گذشت. ما به اصل مسئله میپردازیم.[۱]
● فرهنگ و ساحت فرهنگی:
هویت، کیان و قوام هر قوم، وابسته به فرهنگ و تمدن اوست و ابراز وجود نمودن مقتدرانه هر ملت در عرصه جهانی و بینالمللی، در گرو استقلال، بالندگی و غنای فرهنگی او قرار دارد. فرهنگ ملت ایران علیرغم غنا و ریشهدار بودن آن، در نیم قرن پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و در نتیجه وابستگی دولتها به بیگانگان و غرب زدگی شدید و خود باختگی دولتمردان، آسیبهای جدی دید. وضعیتی که اگر خیزش انقلابی و نهضت اسلامی به آن پایان نمیداد، فرهنگ ایرانی را با خطر اضمحلال و بیهویتی کامل مواجه میساخت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی. فرهنگ ایرانی، جهاتی تازه یافت و از نابسامانیهای آن تا حدود زیادی کاسته گردید.
● تعریف فرهنگ:
راجع به فرهنگ تعریفهای زیادی ارائه شده است. نکته قابل توجه در تعریف «فرهنگ» اولاً؛ تعداد زیاد آن است. ثانیاً؛ تعدد تعریف باعث اختلاف در تعریف و بعضاً تعارض و تناقض در تعریف «فرهنگ» است. امّا تعریف مورد نظر ما همان تعریفی است که؛ شورای عالی انقلاب فرهنگی، مفهوم فرهنگ را به معنای «بینش و منش هویت دهنده انسان در حوزه زندگی اجتماعی تعریف میکند و از آن به عنوان فرآورده عالی ذهن و فرآیند پیچیده و پیشرفته فکر آدمی تحت تأثیر علل و عوامل درونی و بیرونی که در تمامی کارکردها و مظاهر مادی و معنوی حیات وی تجلی مییابد و کلیت هم تافته و به هم پیوسته و از باورها و فضایل و ارزشها، آرمانها، دانشها، هنرها و فنون، آداب و اعمال جامعه»[۲] سخن میگوید.
بخش فرهنگ دامنه شمول وسیعی از فعالیتها را در بر میگیرد به صورتی که میتوان آن را به ۶ بخش عمده فرهنگ و هنر، تربیتبدنی، اطلاعات و ارتباطات جمعی، جهانگردی، جوانان و زنان تقسیم کرد. در عین حال دو بخش اخیر جوانان و زنان کارکردی فرا بخشی نیز دارند. مجموعه فعالیتهایی که این بخش را شکل میدهد شامل اموری مانند: کتاب و کتابخوانی، اداره کتابخانههای عمومی و مراکز فرهنگی و هنری، میراث فرهنگی، توریسم، سینما، موسیقی، تئاتر، رسانههای جمعی، فعالیتهای دینی، برگزاری اردوهای ورزشی و مسابقات داخلی و خارجی و ... است.
● آرمانهای فرهنگی:
مهمترین آرمانهای فرهنگی که مردم ایران از طریق انقلاب اسلامی به دنبال آن بودند عبارتند از:
۱) ایجاد محیط مساعد برای رشد فضایل اخلاقی براساس ایمان و تقوا و احیاء ارزشهای دینی، اخلاقی، معنوی و ایمانی، و مبارزه با مظاهر فساد و تباهی؛
۲) به کمال رسیدن قوای خلاّقه و شایسته وجود آدمی در همه شئون و به فعالیت در آمدن استعدادات خدادادی و استحصال دفاین عقول و ذخائر وجود انسان.
۳) آموزش و پرورش و تربیتبدنی رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی تا سر حد خود کفایی کشور؛
۴) ایجاد فرهنگ صحیح نظام اداری و حذف تشکیلات غیر ضروری و دستپاگیر از طریق فرهنگ اسلامی.
● دستاوردهای فرهنگی:
زیباترین تجلی انقلاب اسلامی، امواج فرهنگی آن بوده است که ریشه در اعماق باورها و ارزشهای این مردم داشت که شعار و آرمان اصلی آنان نیز «بازگشت به خویشتن» بوده است. که از آن به عنوان دستاورد ملموس فرهنگی انقلاب اسلامی نیز میتوان اشاره کرد. با توجه به اصالت انقلاب اسلامی که دارای هویت و ماهیت فرهنگی و ارزشی است، به بعضی از عناوین دستاوردهای انقلاب اسلامی اشاره میگردد.
۱) به وجود آمدن محیط مناسب جهت رشد و تعالی کمالات اخلاقی و انسانی: یکی از دستاوردهای که انقلاب اسلامی به آن دست یافت، مسئله ایجاد محیط مناسب جهت رشد و تعالی کمالات اخلاقی و انسانی بوده است. و این از طریق تغییر ارزشهایی در ابعاد مختلف زندگی صورت گرفته است. تبدیل برخی از ارزشهای قبل از انقلاب به ضد ارزش و یا تعدیل برخی از آنها و همچنین افزوده شدن ارزشهای جدید در نظر مردم، از تحولات و دستاوردهای مهم انقلاب محسوب میشود.لا مذهبی و بی دینی، بیحجابی زنان و بیغیرتی مردان در پوشش لباسهای مستهجن و ضد اخلاقی، روابط بیبندوبار زنان و مردان، شرکت در مجالس رقص و آواز و لهو و لعب و موسیقیهای مطربی و غربی، اختلاط زن و مرد و برهنگی در کنار دریا و اماکنها که به صورت یک اپیدمی و فراگیر در جوامع قبل انقلاب رونق داشت، باعث شد که با وقوع انقلاب اسلامی دیدگاه مردم دگرگون شده و ارزشهای دوران طاغوت نیز بکل از نظر مردم مومن و انقلابی کشور مطرود کشته و به ضد ارزش تبدیل شود. و حال اینکه این گونه مظاهر در زمان قبل انقلاب اسلامی یک ارزش محسوب میشده.
۲) پیدایش و رشد چشمگیر مؤسسات پژوهشی و مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی و آموزشی عمومی: توسعه و تقویت آموزش در ابعاد مختلف، از دیگر دستاوردهای انقلاب اسلامی محسوب میشود. توسعه مقاطع تحصیلی، توسعه مدارس فنی و حرفهای، افزایش نرخ پوشش تحصیلی، ارتقاء نرخ گذار تحصیلی، افزایش نرخ قبولی دانش آموزان، افزایش فضاهای آموزشی و کاهش تراکم دانش آموزان در کلاس، توسعه موسسات پژوهشی و ... از جمله موارد دستاوردها محسوب خواهد شد. مثلا در توسعه دانشگاهها و دانشکدهها میتوان گفت طی سالهای ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۴ یعنی در طی ۷ سال تعداد دانشگاهها از ۴۷ واحد به ۱۱۹ واحد رسیده است. و به عبارت دیگر حدود ۵/۲ برابر شده است.
۳) تصحیح جلوه حضور زن در جامع هنری و فرهنگی:
یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران، احیاء شأن و منزلت معنوی زنان و دختران است. در حالی که زنان در دوران رژیم پهلوی از این شأن برخوردار نبودند. چرا که نگرش رژیم پهلوی به زنان و دختران نگرش مادی، منفعت طلبانه و لذت جویانه بوده و دلیل بر این ادعا سیاست استفاده ابزاری رژیم از زن و وسیله قرار دادن او برای شهوترانی مردان عیاش بود. و همچنین زن وسیلهای برای کسب پول و ثروت تلقی میشد. در واقع عملاً زن موجودی درجه دوم و فرعی و صرفاً برای مرد بود. «در دوران محمد رضا دعوت از زنان زیبا به مجالس میهمانی مرسوم بود و در محافل دیپلماتیک تهران، همیشه زنان زیبا بلوند در راس لیست مدعوین سفارتخانهها و میهمانیهای سفرا جا داشت.» [۳] بنابراین با وقوع انقلاب اسلامی، ایجاد روحیه شجاعت، فداکاری، شهید پروری و ... در بین زنان این مرز و بوم گسترده شد. و آنان را از موجود ضعیف و ترسو و گرفتار ظاهر و لباس و آرایش، به انسانهایی شجاع و فداکار و فعال تبدیل کرد، که امروز ما شاهد افزایش حضور دختران و زنان در مراکز علمی و پژوهشی هستیم. بعنوان مثال تعداد حضور زنان در مقاطع دکتر نسبت به رژیم پهلوی ۵/۶ برابر شده است و در مقطع فوق لیسانس این تعداد به ۵/۸ برابر میرسد. از طرفی جمهوری اسلامی با حمایت ویژه از زنان در امور مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی همانند؛ تساوی با مرد در برابر قانون و تامین حقوق همه جانبه، تساوی با مرد از نظر حمایت قانونی، تضمین حقوق کلی و همه جانبه زن در قانون اساسی، جرم بودن عدم پرداخت نفقه، الزام مردان به ثبت ازدواج و طلاق خود در دفاتر رسمی، استفاده بانوان از معذوریت خدمتی در دوران بارداری، حمایت از زنان و دختران بیسرپرست، اصلاح مقررات مربوط به طلاق، محاسبه مهریه به نرخ روز و خدمت نیمه وقت بانوان، [۴] توانسته زن را به جایگاه اصلی خود برگرداند.
۴) صدور فرهنگ انقلاب اسلامی به سایر کشورها:
صدور انقلاب و جهانی شدن آن نیز به عنوان یکی دیگر از دستاوردهای انقلاب اسلامی محسوب میشود. اگر چه از ابتدای انقلاب اسلامی، صدور آن به عنوان یکی از اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی از سوی رهبر کبیر انقلاب و سایر مسئوولین بلند پایه نظام عنوان گردید. «ما انقلاب را به تمام جهان صادر میکنیم. چرا که انقلاب ما اسلامی است و تا بانگ لااله الاالله و محمد رسول الله بر تمام جهان طنین نیفکنده، مبارزه هست و تا مبارزه در هر کجای جهان علیه مستکبران هست، ما هستیم»[۵] همچنین رهبر معظم انقلاب اسلامی در تبیین مفهوم و لزوم صدور انقلاب میفرمایند: «صدور انقلاب یعنی صدور فرهنگ انسان ساز اسلام و صدور صفا و خلوص و تزکیه و اصرار بر ارزشهای انسانی.» [۶] بنابراین آنچه میتوان در صدور انقلاب گفت؛
۱) صدور انقلاب ریشه در ماهیت انقلاب اسلامی دارد.
۲) آمادگی پذیرش داوطلبانه از سوی مسلمانان و نهضتهای اسلامی جهان. «انقلاب ایران تنها متعلق به ملت ایران نیست. همچنان که رهبر انقلاب ایران، تنها رهبر مسلمانان ایران نیست.» [۷]
۳) رفتار همچون ایستادگی در برابر زور گوییهای استکبار شرق و غرب و مخصوصاً استکبار غرب به سرکردگی آمریکا موجب تاثیرات شگرفی در کل جهان گردید.
از دیگر دستاوردهای فرهنگی میتوان به نمونه ذیل اشاره کرد. احداث دانشکدههای علوم قرآنی و دارالقرآنها، تأسیس رادیو قرآن و رادیو معارف، توسعه و رشد برنامههای معنوی مانند برگزاری هر ساله مراسم اعتکاف با حضور انبوه جوانان، برگزاری نماز جمعه در شهرهای بزرگ و کوچک کشور، تحول همه جانبه در کتب درسی، انتشار دهها عنوام مجله در عرصههای مختلف علمی و فرهنگی، انتشار روزنامههای متعدد با گرایشهای گوناگون چاپ و انتشار کتب بسیار ارزشمند دینی و علمی، توسعه و رشد کمّی و کیفی کتابخانهها و مراکز فرهنگی، رشد و تقویت باورها و گرایشهای دینی و معنوی اقشار گوناگون جامعه به ویژه زندانها. مثلاً به گفته معاون فرهنگی و تربیتی سازمان زندانها در پاییز ۱۳۸۲ «هم اکنون حدود ۳ هزار نفر از زندانیان کشور حافظ یک تا سی جزء قرآن هستند و تا کنون ۱۶۸ هزار نفر از آنان در کلاسهای قرآن شرکت کردهاند.» [۸]در باب جوانان نیز باید گفت؛ براساس نظر سنجی به عمل آمده در تابستان ۱۳۸۲ از سوی مرکز ملی مطالعات و سنجش افکار عمومی درباره باورهای دینی جوانان دانشجو، ۹۱ درصد افراد مورد نظرسنجی گفتهاند که در مشکلات خود، همواره به یاد خدا هستند، ۸۹ درصد از آنان، تأکید کردهاند در حوادث و مصیبتها، در ابتدا به درگاه الهی روی میآورند، ۹۹ درصد از پاسخگویان، نماز را موجب آرامش دانسته و تنها یک درصد از آنان نظری مخالف داشتهاند و ۴۲ درصد گفتهاند سعی میکنند نماز خود را اول وقت به جا آورند. ۴۳ درصد دیگر چنین تصمیمی داشتهاند، ۶۷ درصد گفتهاند ترجیح میدهند نماز خود را به صورت جماعت و در مسجد بخوانند، ۸۹ درصد، دینداری را یکی از ملاکهای انتخاب دوست یا همسر ذکر کردهاند و ۹۴ درصد گفتهاند کسب مال حلال یکی از مهمترین دغدغههای آنان است.[۹] همینطور تعداد مطبوعات منتشر شده در تهران طی سالهای ۱۳۶۵ از ۹۹ عدد، در سال ۱۳۸۱ به ۱۳۵۰ رسیده است و تعداد کتابخانههای عمومی در سال ۱۳۶۵ از ۴۸۱ عدد، در سال ۱۳۸۱ به ۱۵۷۴ رسیده است و این نشانه رشد و افزایش گرایش به علم است. بنابراین به نظر میرسد انقلاب اسلامی توانسته باشد در حوزه فرهنگ به دستاوردهای عظیمی دست یافته باشد و علیرغم شبهات و مخالفت راجع به عدم پویایی انقلاب اسلامی در حوزه فرهنگ میتوان بر بطلان بودن این اعتقادات خط قرمز کشید.
آسیبهای فرهنگی:
از مهمترین موانع و آفاتی که در عرصه فرهنگ همچون سدی در مقابل اجرای اهداف فرهنگی انقلاب اسلامی گردیده و از رسیدن کامل به اهداف فرهنگی که همان اهداف اصلی انقلاب اسلامی بوده است، جلوگیری بعمل آمده است را میتوان اینگونه بیان داشت.
۱) آفت ارتجاع و بازگشت به گذشته: انقلاب اسلامی براساس محوریت فرهنگ اسلام پدید آمده که با دمیدن معنویت به پیکر جامعه حرکتی رو به جلو و کمال جو پدید آورد. بنابراین هرگونه خدشه بر ارزشهای فرهنگی و بازگشت به ارزشهای گذشته آفتی بزرگ از درون بر پیکر انقلاب اسلامی خواهد بود. میکرب رجعت که با غفلت از ارزشهای و اصول فرهنگی انقلاب و قرار گرفتن در حیطه فرهنگ طاغوتی بروز مینماید و از انقلاب پوستهای بدون محتوا و هویت اسلامی باقی خواهد گذاشت.
۲) نفوذ اندیشههای بیگانه توسط نیروهای ناآگاه یا وابسته: طی نمودن مسیر تکامل در جوامع انقلابی دارا بودن افراد آگاه، بصیر، هوشیار و آیندهنگر میباشد که هدایت فرهنگی را برعهده میگیرند، اگر در رأس هرم فکری و فرهنگی انقلاب افرادی واقع گردند که نسبت به فرهنگ خودی بیتفاوت و در مقابل فرهنگ بیگانه منفعل هستند، زمینههای انحراف و آسیب انقلاب فراهم میآید.
۳) تحجر و عدم پویایی در احکام اسلامی: انقلاب اسلامی براساس مکتب اسلام به پیروزی رسید و اسلام ناب محمدی (ص) را جایگزین اسلام آمریکایی و ابوسفیانی نمود. بنابراین با توجه به تمامی ابعاد، نیازها، کشش احکام اسلامی، توجه به زمان و مکان و اقتضائات دیگر باید احکام و قوانین اسلام را تبیین نمود و مراکز علمی نیز میبایست پاسخ لازم را برای نیازهای اجتماعی و حکومتی ارائه دهند، در غیر اینصورت برداشتهای محدونگر، متحجرانه و ... آفتی جدی بر انقلاب و ناکار آمدی آن خواهد بود.
۴) عدم دانش و بینش نسل جوان: یکی از ارکان اصلی انقلاب اسلامی که در پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و همچنین در تداوم انقلاب اسلامی نقش دارد نسل جوان میباشد که مظهر صفا، پاکی، طهارت و ... میباشد. از این رو سستی در این امر آسیب جدی را بر انقلاب وارد خواهد نمود. از دیگر آسیبها میتوان به؛ جدایی بین مراکز علمی، دانشگاهی و حاکم نشدن ارزشهای اسلامی در تمامی عرصهها، گسترش فرهنگ تملق و چاپلوسی، غفلت از تهاجم فرهنگی و ... اشاره کرد.
نکته قابل توجه اینکه از مهمترین عناصری که میتواند جلوی آسیبشناسی فرهنگی انقلاب اسلامی را بگیرد و مهار کند «ایجاد حس مسئولیتپذیری همه احاد جامعه جهت نقشپذیری افراد در پیشگیری از آسیبهای جدی است که انقلاب اسلامی و نظام اسلامی را تهدید میکند.»
[۱] . اختر شهر، آرمانها، دستاوردهای و آسیبشناسی سیاسی. حلقه فرهنگ و مطالعات اجتماعی.
آرمانها:
هر انقلابی دارای اهداف و آرمانهایی است. هدف، آن مقصد نهایی است؛ ولی آرمان، آرزوهای مقدس و متعالی را گویند که دست یافتنی است. بدین ترتیب، اهداف ممکن است مرحلهای و یا نهایی باشند، امّا آرمانها مرحلهای نیستند، بلکه نهاییاند. برای نمونه، آرمانهای انقلاب اسلامی ایران همان اهداف سلبی و ایجابی است که مردم به همراه رهبران خود برای دستیابی به آنها، بر ضد نظام سلطنتی پهلوی دست به اعتراض گسترده و همه جانبه زده و تا سقوط کامل آن رژیم از پای ننشستند.
دستآوردها:
پس از هر انقلابی، با نگاه به عملکرد آن در مییابیم که این انقلاب تا چه حد در رسیدن به اهداف و آرمانهای خود موفق بوده است. دست آورد بمعنی پیدا کردن و بدست آمدن را گویند. وقتی میگوییم دستاورد مراد به مجموعه هدفهایی که انقلاب به آن دست یافته است. اکنون با نگاهی به عملکرد و دستآوردهای انقلاب اسلامی ایران میتوان دریافت که با همه موانع و مشکلات داخلی و خارجی که انقلاب اسلامی با آن روبهرو بوده، تا چه حد زیادی توانسته به اهداف و آرمانهای خود دست یابد. گرچه یادآوری این نکته نیز لازم است که واقعیت این است که هیچ انقلابی نمیتواند در مدت کوتاهی به همه اهداف و آرمانهای خود دست یابد. از این رو، نباید انتظار داشت که انقلاب اسلامی با توجه به امکانات موجود کشور به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بتواند به همه خواستههای خود برسد.
آسیبها؛
به مجموعه آفات و موانعی که سدی برای روند انقلاب اسلامی در حوزه سیاسی ایجاد شود، را میگویند.
[۲] . گزارش ربع قرن عملکرد نظام جمهوری اسلامی ایران (۱۳۵۶ – ۱۳۸۱) تهران، سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور، ۱۳۸۳.
[۳] . حسین فردوست، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، جلد ۱، صفحه ۲۳۷.
[۴] . مجموعه قوانین سال ۱۳۶۲، صفحه ۴۳۳ مصوب ۱۰/۹/۱۳۶۲ مجلس شورای اسلامی.
[۵] . جستجوی راه از کلام امام، دفتر پانزدهم، صفحه ۳۱۲.
[۶] . حدیث ولایت (مجموعه رهنمودهای مقام معظم رهبری) جلد ۱، ص ۲۵۹.
[۷] . معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی، انقلاب اسلامی ایران در چشمانداز دیگران، ص ۸۷.
[۸] . مسیح مهاجری، جمهوری اسلامی، ۳۰/۷/۱۳۸۲.
[۹] . سازمان صدا و سیما، جام جم، ۲/۹/۱۳۸۲.
آرمانها:
هر انقلابی دارای اهداف و آرمانهایی است. هدف، آن مقصد نهایی است؛ ولی آرمان، آرزوهای مقدس و متعالی را گویند که دست یافتنی است. بدین ترتیب، اهداف ممکن است مرحلهای و یا نهایی باشند، امّا آرمانها مرحلهای نیستند، بلکه نهاییاند. برای نمونه، آرمانهای انقلاب اسلامی ایران همان اهداف سلبی و ایجابی است که مردم به همراه رهبران خود برای دستیابی به آنها، بر ضد نظام سلطنتی پهلوی دست به اعتراض گسترده و همه جانبه زده و تا سقوط کامل آن رژیم از پای ننشستند.
دستآوردها:
پس از هر انقلابی، با نگاه به عملکرد آن در مییابیم که این انقلاب تا چه حد در رسیدن به اهداف و آرمانهای خود موفق بوده است. دست آورد بمعنی پیدا کردن و بدست آمدن را گویند. وقتی میگوییم دستاورد مراد به مجموعه هدفهایی که انقلاب به آن دست یافته است. اکنون با نگاهی به عملکرد و دستآوردهای انقلاب اسلامی ایران میتوان دریافت که با همه موانع و مشکلات داخلی و خارجی که انقلاب اسلامی با آن روبهرو بوده، تا چه حد زیادی توانسته به اهداف و آرمانهای خود دست یابد. گرچه یادآوری این نکته نیز لازم است که واقعیت این است که هیچ انقلابی نمیتواند در مدت کوتاهی به همه اهداف و آرمانهای خود دست یابد. از این رو، نباید انتظار داشت که انقلاب اسلامی با توجه به امکانات موجود کشور به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بتواند به همه خواستههای خود برسد.
آسیبها؛
به مجموعه آفات و موانعی که سدی برای روند انقلاب اسلامی در حوزه سیاسی ایجاد شود، را میگویند.
[۲] . گزارش ربع قرن عملکرد نظام جمهوری اسلامی ایران (۱۳۵۶ – ۱۳۸۱) تهران، سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور، ۱۳۸۳.
[۳] . حسین فردوست، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، جلد ۱، صفحه ۲۳۷.
[۴] . مجموعه قوانین سال ۱۳۶۲، صفحه ۴۳۳ مصوب ۱۰/۹/۱۳۶۲ مجلس شورای اسلامی.
[۵] . جستجوی راه از کلام امام، دفتر پانزدهم، صفحه ۳۱۲.
[۶] . حدیث ولایت (مجموعه رهنمودهای مقام معظم رهبری) جلد ۱، ص ۲۵۹.
[۷] . معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی، انقلاب اسلامی ایران در چشمانداز دیگران، ص ۸۷.
[۸] . مسیح مهاجری، جمهوری اسلامی، ۳۰/۷/۱۳۸۲.
[۹] . سازمان صدا و سیما، جام جم، ۲/۹/۱۳۸۲.
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران اسرائیل غزه مجلس شورای اسلامی دولت نیکا شاکرمی روز معلم معلمان رهبر انقلاب مجلس بابک زنجانی دولت سیزدهم
هلال احمر آتش سوزی قوه قضاییه تهران پلیس اصفهان بارش باران سیل شهرداری تهران آموزش و پرورش فضای مجازی سازمان هواشناسی
قیمت دلار قیمت طلا قیمت خودرو بازار خودرو قیمت سکه خودرو دلار بانک مرکزی حقوق بازنشستگان سایپا ایران خودرو کارگران
نمایشگاه کتاب سریال شهاب حسینی عفاف و حجاب کتاب جواد عزتی مسعود اسکویی تلویزیون سینما سینمای ایران دفاع مقدس فیلم
رژیم صهیونیستی فلسطین آمریکا جنگ غزه حماس نوار غزه چین ترکیه اوکراین انگلیس یمن ایالات متحده آمریکا
استقلال پرسپولیس فوتبال علی خطیر سپاهان باشگاه استقلال لیگ برتر ایران تراکتور لیگ قهرمانان اروپا رئال مادرید لیگ برتر بایرن مونیخ
هوش مصنوعی کولر تبلیغات موبایل تلفن همراه اینستاگرام گوگل اپل ناسا عیسی زارع پور وزیر ارتباطات
کبد چرب فشار خون بیمه دیابت بیماری قلبی کاهش وزن داروخانه رابطه جنسی