همگرایی منطقه‌ای شورای همکاری خلیج فارس

خلیج فارس افزون بر اینکه راه عمده عرضه نفت خاورمیانه است، برای تجارت و صنعت ماهیگیری کشورهای دارای مرز آبی شامل ایران، عراق و کشورهای جنوبی حوزه خلیج فارس یک آبراه فوق‌العاده مهم است. به علاوه برای بسیاری از این کشورها خلیج فارس منبع اصلی درآمد بوده و برای برخی دیگر، اهمیت نظامی دارد. منطقه خلیج فارس و کشورهای حاشیه آن از لحاظ دارا بودن ذخایر عظیم نفت و گاز دارای نقشی بس مهم و غیرقابل انکار در معادلات سیاسی جهان می‌باشد، به‌طوری‌که کشورهای این منطقه از جهان هرگز نتوانسته‌اند خود را از رقابت‌های سیاسی- اقتصادی و نظامی ابرقدرت‌ها در این منطقه به‌دور دارند. از دیگر سو خلیج فارس به‌عنوان شاخه شمال غربی اقیانوس هند یکی از مهم‌ترین مناطق این اقیانوس به حساب می‌آید. منطقه اقیانوس هند خود به‌خاطر دارا بودن ذخایر طبیعی و متنوعی که نقش حیاتی در اقتصاد کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته جهان دارد موقعیت ویژه‌ای را در سیاست بین‌الملل و رقابت قدرت‌ها در جهان حاضر داراست.
به‌عنوان مثال ۳۰درصد از تولیدات کانی استراتژیک جهان مانند سنگ کروم، بوکسید و سنگ منگنز در این منطقه تولید می‌شود. در این میان کشورهای شیخ‌نشین عرب حوزه خلیج فارس با تاسیس شورایی به‌نام شورای همکاری خلیج فارس بر آن شدند تا به نحو موثرتری به اهداف سیاسی و اقتصادی خود جامه عمل بپوشانند و از این رهگذار نقش فعال‌تری در عرصه منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به‌دست آورند. از طرفی دول خلیج فارس در راه رسیدن به اهداف مشترک همواره با نوعی تشتت‌آرا و واگرایی درونی مواجه بودند به‌طوری‌که در بسیاری از موارد از دستیابی به راهکارهای عملی و حصول نتیجه بر اهداف مشترک بازماندند. به‌طور کلی علت وجودی شورای همکاری خلیج فارس احساس نیاز امنیتی بوده است. زیرا توسعه یک منطقه درگرو امنیت آن منطقه است. تشکیل این شورا به بخشی از تدابیر اتخاذ شده از سوی آمریکا در چارچوب استراتژی دفاعی- امنیتی غرب در منطقه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تهاجم شوروی به افغانستان مربوط می‌شود و گام‌های اساسی در تشکیل این شورا زمانی برداشته شد که عراق در ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰ به ایران حمله کرد.
هرچند برای تشکیل شورای مزبور علاوه بر توجیهات امنیتی و تاریخی عوامل دیگری چون مشترکات جغرافیایی، زبانی، مذهبی، اجتماعی، سطح توسعه اقتصادی، سیستم‌های حکومتی و فرهنگ جمعی در منطقه موجود بود. با این وجود همیشه این سوال مطرح می‌شود که چرا کشورهای منطقه نمی‌توانند به یک توافق کلی برای گسترش مناسبات خود در منطقه دست پیدا کنند و همچنین با وجود اشتراکاتی که در کشورهای منطقه وجود دارد از قبیل عوامل جغرافیایی، مذهبی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و جمعیتی، اما وجوه متناقض بین این کشورها بیشتر از وجوه اشتراک آنها جلوه‌گر است و ابعاد متضاد بین آنها باعث عدم هماهنگی و همکاری بین دول خلیج فارس می‌باشد. از مهم‌ترین عوامل واگرایی در بین کشورهای حوزه خلیج فارس می‌توان مواردی نظیر اختلافات ارضی و مرزی، ناسیونالیسم، مذهب و... را برشمرد. به هر حال، در روند کنونی در جهان بین‌الملل نوعی همبستگی بین کشورها گریزناپذیر است به‌طوری که هیچ کشوری نمی‌تواند خود را به‌دور از کشورهای دیگر بداند. به‌خصوص جوامع و کشورهایی که در یک شاهراه معاملاتی و برخوردهای بین‌المللی قرار دارند، باید سیاست خارجی و روابط‌شان را با کشورهای دیگر طوری تنظیم کنند که با وضعیت موجود جهانی همسویی داشته باشد. با توجه به چنین وضعیتی روابط کشورها اجبارا باید مبتنی بر نوع همکاری و در نهایت به‌صورت همزیستی و نزدیکی با سایر کشورها باشد. بدین منظور کشورهای منطقه خلیج فارس در راه جهانی شدن باید در جهت همکاری‌های منطقه‌ای به‌صورت عملی گام برداشته که یکی از آنها ایجاد بازار مشترک بزرگ اسلامی در منطقه است و از طرفی در مبادلات کالاها موضوع استانداردسازی بین‌المللی را در نظر گرفته و در توسعه روابط اقتصادی در سطح فرامنطقه‌ای گام برداشته شود.
همکاری و طرح‌های مشترک می‌تواند از توانایی‌های عنوان شده حداکثر استفاده را بنماید و بهره‌برداری از منابع را با هزینه‌های کمتر و به‌کارگیری منابع مالی و انسانی در مدت‌زمان کمتر به انجام رساند. اعتمادسازی در زمینه منابع استراتژیک نیز می‌تواند شروع همکاری‌های اقتصادی خوبی را در زمینه نفت و گاز که سرنوشت همه کشورهای خلیج فارس به آن وابسته است فراهم آورد. نتیجه اینکه در جهانی شدن، نه‌تنها یک پدیده در معرض اثرپذیری از کل پدیده‌های دیگر جهان قرار می‌گیرد بلکه به‌تنهایی می‌تواند برآنها نیز اثر بگذارد. با توجه به این موضوع می‌توان گفت که یک ابزار سیاست و ساختار نظامی در عین اثرپذیری از دیگر پدیده‌های عالم بر آنها نیز تاثیر می‌گذارد. کشورهای منطقه خلیج فارس نیز در این فرآیند هم تاثیرگذارند و هم تاثیرپذیر و برای آنکه بتوانند سهم خود را از روند جهانی شدن ببرند و بقا و جایگاه خود را در دنیای امروز حفظ نمایند احتیاج به سازماندهی و برنامه‌ریزی دقیقی در جهت همکاری‌ها با یکدیگر در زمینه‌های مختلف دارند.

مهدی حسین‌پورمطلق

منبع : روزنامه کارگزاران