حصپ در پرورش میگو

مشکلات ویژه‌ای که ممکن است فرآورده‌های میگوی پرورشی با آن مواجه باشند شامل:
ـ آلودگی میکروبی توسط عوامل بیماریزا مثل سالمونلا و ویبریوکلرا
ـ نحوه تأثیر داروهای دامی و سایر مواد شیمیایی که ممکن است آثار مخاطره آمیزی بر روی مصرف‌کنندگان، جایجا کنندگان، فرآوران و محیط زیست داشته باشند.
ـ بقایای آلوده کننده‌های شیمیایی و محیطی آبزی پروری
از سوی دیگر صنعت پرورش میگو فشارها و صدمه‌های بسیاری بر محیط زیست وارد می‌کند که سبب نگرانی فزاینده دولتها و ملتها شده است.این فشارها شامل از بین بردن مانگروها، شوری ناخواسته آبهای جاری، صدمه به محیط زیست ساحلی، تأثیرات ناشی از بقایای داروها و مواد شیمیایی بکار رفته در این صنعت بر روی بهداشت محیط انسانی و اکولوژی جانوری و گیاهی محل استقرار این صنعت است. بدین دلیل علاوه بر ارزیابی‌های زیست محیطی و آمایشی، ارزیابی‌های خاص محیطی برای استقرار این صنعت در یک محل قبل از اجرای آن باید انجام شود. این ارزیابی‌ها می‌تواند شامل طراحی استخرها، آبراهه‌های ورودی، فاضلابهای خروجی، خدمات مشاوره‌ای فنی و کارشناسی، نظارت مستمر بر مدیریت تولید، مقررات مربوطه و .... باشد.استفاده از روشها و سیستمهای سنتی کنترل (بررسی) کیفیت که مبتنی بر نظارت و بازرسی از محصولات نهایی از طریق آزمایشهای تجزیه و تحلیل کمی است، اعتماد و اطمینان لازم از ایمنی غذایی را میسر نمی‌کند زیرا که این روش هیچگونه مراقبتی از فرآیند تولید مواد خام در داخل مزرعه و کارخانه فرآوری را اعمال نمی‌کند.بدین ترتیب ضرورت یک برنامه جامع مراقبتی که در برگیرنده کلیه عملیات پرورش، صید، جابجایی، فرآوری، نگهداری و توزیع باشد، احساس می‌شود.روش (سیستم) تجزیه و تحلیل مخاطرات نقاط کنترل بحرانی (HACCP) آبزی پروران و فرآوران را قادر می‌کند تا مراقبت دقیق‌تری را برای ایمنی فرآورده‌‌ها بکار ببرند. HACCP یک فن‌آوری مبتنی بر ارزیابی مخاطرات و اقدامهای پیشگیرانه و بازدارندگی از مخاطرات ایمنی غذا در طول زنجیره غذایی از ابتدای تولید تا انتهای مصرف بجای تکیه بر آزمایشهای فرآورده نهایی است تا کیفیت و ایمنی غذا را به سمت بیشتر شدن و استفاده از منابع را به سمت بهتر شدن هدایت کند. این روش بر شناسایی عوامل بالقوه و شدت مخاطرات در هر عملیات، کاربرد ارزیابی‌های مراقبتی در نقاط کنترل بحرانی (ccp) و نظارت ممیزی از نقاط کنترل بحرانی s (ccp) استوار است و بازرسی‌های جامع در ارتباط با هر یک از مخاطرات است قبل از اینکه صدمه‌های جبران‌ناپذیری به آبزی پروران، فرآوران و مصرف کنندگان برساند.برای مراقبت از مواد خام، فرآوری صنعتی، حمایت از محیط زیست، دست‌اندرکاران این صنعت کلیه بخشهای پرورشی، فرآوری و اجرایی به همراه هم باید ضروریات یا الزامات اجرای سیستم HACCP را فراهم آورند و به اجرا درآورند.
●کاربرد در پرورش میگو
برای اجرای این روش (HACCP) در تولید فرآورده‌های پرورشی باید اصول اولیه آن شامل افراد متخصص و تعیین گروه کاری، شناسایی نقاط کنترل بحرانی s (ccp)، مخاطرات ویژه‌ای که در پرورش میگو با آن مواجه است و شدت آنان، ارزیابی‌ها (اقدامهای) پیشگیرانه و بازدارنده، ثبت کلیه اسناد و مدارک و ... باید تعیین و تهیه شود. این نوشتار تا مرحله پایان پرورش یا تولید میگو را در برمی‌گیرد.اغلب گونه‌های میگو در مدت ۴ تا ۵ ماه در استخرهای خاکی پرورش داده می‌شوند. جریان آب در طول دوره پرورش هم می‌تواند پیوسته باشد و هم می‌تواند بدون تعویض آب انجام شود. میگوها در طول این مدت با غذای دستی با ترکیب مشخص تغذیه می‌شوند. برای درمان پیشگیری میگوها ممکن است از آنتی‌بیوتیکها، داروها و ترکیبات شیمیایی مجاز استفاده شود.در این مدت باکتریها و ورودیهای دیگر نیز به استخرها وارد می‌شوند که مراقبت از کلیه آنان ضروری است. پس از تولید میگوی پرورشی در پایان دوره پرورش میگو صید و در میان یخ نگهداری (یخگذاری) شده و سپس در کوتاهترین زمان ممکن به کارخانه فرآوری منتقل می‌شوند. نمودار زیر شمای کلی تولید فرآورده‌های پرورشی بهمراه نقاط کنترل بحرانی s (ccp) را نشان می‌دهد:همانطوریکه مشاهده می‌شود در طول دوره پرورش میگو آب، لاروها، غذا، کلیه ورودیها نظیر سنگ آهک، باکتریها، مخلوطها، ترکیبات شیمیایی و آنتی‌بیوتیکهای مجاز بعنوان نقاط کنترل بحرانی (ccp) برای اجرای روش (سیستم ) HACCP را نشان می‌دهد.
●تجزیه و تحلیل مخاطرات
برای اطمینان از اینکه موجودات ریز زنده بیماریزا یا سموم آنان در مواد خام وجود نداشته باشد، همچنین بیماریهای ناشی از آلودگی در فرآورده‌های آبزی پروری پس از صید وجود نداشته باشند، باید همه فعالیتهای وابسته به تولید (پرورش) ، صید، فرآوری، نگهداری، جابجایی، توزیع و بازار تعیین و ارزیابی شوند تا تأثیرات مخاطره آمیز شدیدی بر روی جایجا کنندگان، مصرف کنندگان و محیط زیست نداشته باشند. این فعالیتها باید روی موارد زیر حساس بوده و متمرکز شوند:
ـ استفاده از آنتی‌بیوتیکها و سایر مواد شیمیایی دیگر
ـ شناسایی منابع و نقاط ویژه آلودگی‌های باکتریایی در حین عملیات تولید و فرآوری
ـ عوامل بالقوه تکثیر یا بقای موجودات ریز زنده در فرآورده‌های آبزی پروری
ـ تعیین شدت و احتمال ضرر و زیان همه مخاطرات
همه می‌دانند که کیفیت بار میکروبی حاصل از محیط بر روی کیفیت میکروبی میگو تأثیر مستقیم دارد و در نهایت فرآورده‌های میگوی پرورشی را متأثر می‌کند. برای مثال سالمونلا و کلرآویبرو در بخشی از فلور طبیعی آبهای لب شور که میگو در آنها پرورش داده می‌شوند، وجود دارند (ریلی وکافرستین سال ۱۹۹۷) وقتی که این میگو به صورت خام مورد استفاده انسان قرار می‌گیرند این کیفیت بار میکروبی تهدیدی جدی بر سلامت و بهداشت فرآوران و مصرف کنندگان محسوب می‌شوند. همچنین گونه‌های پرورشی صید شده پس از انتقال به کارخانه‌های فرآوری در معرض خطر طیف وسیعی از باکتریهای بیماریزا ناشی از محیط فرآوری و نگهدارنده‌های غذایی قرار دارند. این امر تحقیقات بیشتر بر روی شناسایی بیشتر و تعیین شدت و استعداد مخاطرات، همچنین میزان احتمال ضرر و زیان ناشی از مصرف فرآورده‌های پرورشی بر روی انسان را ضروری می‌کند.●اقدامهای بازدارنده (پیشگیرانه)
برای جلوگیری از بقایای دارو و آلودگیهای شیمیایی در فرآورده‌های میگو و همچنین ممانعت از آلودگی‌های میکروبی در مزرعه و کارخانه‌ها یا خطوط تولید فرآوری آبزیان یا بطور خلاصه برای پیشگیری از تأثیر مخاطرات بر روی سلامت و بهداشت مصرف‌کنندگان یک سری اقدامها که به اقدامهای بازدارنده یا پیگشیرانه معروف هستند، انجام می‌شوند. این اقدامها در دو سطح داخل مزرعه و (از) خارج مزرعه انجام می‌گیرند.
●اقدام های داخل مزرعه
این اقدامها شامل یک سری مراقبتهای مدیریتی در داخل مزرعه است که توسط مدیر مزرعه باید رعایت شود. بدین منظور یک برنامه مدیریت مزرعه باید طراحی شود که تا حد امکان توسط مراجع ذیصلاح به تصویب برسند. این برنامه باید با کلیه اصول بهداشتی قابل مراعات که در راهنماهای کدکس فهرست شده‌اند، مطابقت داشته باشند و مدیر مزرعه باید در مراقبتهای خود از آنان بیشترین استفاده را ببرد. این مراقبتها شامل:
ـ ثبت کردن مزرعه
ـ مواظبت از غذا (خوراک) و آنتی‌بیوتیکهای مصرفی
ـ مراقبت از باقیمانده‌ها در تولیدات مزرعه
ـ مواظبت از بیماریها و استفاده از آنتی‌بیوتیک و غذای مربوطه
ـ نظارت بر کیفیت آب (هم ورودی و هم خروجی استخرها و مزارع)
ـ بازرسی بهداشتی مزرعه و فعالیتهای جابجایی و نگهداری قبل از صید
ـ آموزش کارگران آبزی پروری به انجام فعالیتهای آبزی پروری خوب (صحیح) (GAP)، استفاده محتاطانه از ترکیبات شیمیایی و طبی و فعالیتهای جابجایی و نگهداری خوب (صحیح)
●اقدامهای خارج مزرعه
این اقدامها شامل مجموعه‌ای از مراقبتهای مراجع ذیصلاح بر روی مزارع پرورشی است که توسط مأموران این مراجع با اختیارات معین و مشخص انجام می‌شود. مراجع ذیصلاح در کشورهای مختلف تعیین شده‌اند و بدون موازی کاری و با تفکیک وظایف قانونی با مقررات مربوطه به ارایه بازرسی‌ها مشغولند.
●بازرسی مزارع
هدف از بازرسی مزرعه اطمینان از رعایت اصول بهداشتی مورد نیاز و استانداردهای موثر وقابل استفاده است. همه مزارع میگو باید ثبت شوند و مجوز بهره‌برداری را از مراجع ذیصلاح اخذ کنند. همه ضروریات مزرعه شامل احداث استخرهای اصلاح رفتار آب، تصویب طرح توسط مراجع ذیصلاح ، کیفیت آب خروجی تا مصرف اکسیژن بیولوژیکی (BOD) آن از mg/lit ۲۰ تجاوز نکند، فقدان اجازه ارتباط بین زهکشی لجن و آب شور با راه آبهای عمومی، اجرای فعالیتهای مزرعه خوب (صحیح) و فعالیتهای جابجایی، نگهداری و بهداشتی مزرعه خوب (صحیح)، همه باید در سطح رضایت بخشی براساس راهنمای کدکس برای فعالیتهای بهداشتی تولیدات (فرآورده‌ها‌ی) آبزی پروری باشند.فهرست اصول بهداشتی قابل مراعات توسط یک مزرعه را براساس راهنماهای کدکس باید تطبیق داد و از آنان در بازرسی استفاده کرد. واحدهای بازرسی باید بطور متوسط حدود ۵ بار در طول دوران پرورش از مزارع بازدید بعمل آورند.برای بازرسی از مواد خام تعدادی از واحدهای بازرسی باید مجهز به دستگاههای HPLC و Lc – Ms – Ms باشند تا میزان بقایای آنتی‌بیوتیکها، داروها و سایر مواد شیمیایی و نیتروفوران‌ها در میگوهای قبل از صید (کمتر از ۳ ماه) را توسط نمونه‌برداری اندازه‌گیری و تعیین کنند. سپس به میگوهائیکه عاری (پاک) از بقایا هستند یک گواهینامه پاک از دارو ارایه شود.
●نظارت (برفعالیتهای) مزرعه
تعدادی واحد سیار از سوی مراجع ذیصلاح باید دایر شوند تا کار ارایه خدمات کارشناسی و مشورتهای فنی را در مواردی چون: رعایت اصول بهداشتی مزرعه، مراقبت از بیماریها، نظارت بر کیفیت آب ورودی و خروجی مزارع، بازرسی، تعیین و حفاظت از خاک، کیفیت آب پیرامونی بقایای آنتی‌بیوتیکها در استخر میگو، و استفاده از غذا (خوراک) و آنتی‌بیوتیکها و سایر مواد شیمیایی را انجام دهند. گزارش درجه‌بندی رعایت اصول بهداشتی یک مزرعه در قانون کدکس فعالیتهای بهداشتی برای فرآورده‌های آبزی پروری آمده است.
●بازرسی از کیفیت غذا
به منظور جلوگیری از استفاده از غذای حاوی آنتی‌بیوتیکها، داروها و سایر ترکیبات شیمیایی دیگر مجبور به بازرسی‌های زیر خواهیم بود. ثبت جیره (فرمول) غذا ـ نمونه‌برداری از انواع غذاهای مصرفی و تجزیه آن از نظر بقایای آنتی‌بیوتیکی و دارویی از خطوط تولید و مزارع بازرسی از کارخانه‌های تولید غذا و خطوط تولید و نگهداری آنان
●مراقبت کارخانه فرآوری
برای ممانعت از مخاطرات میکروبی نظیر سالمونلا مراقبت از کارخانه‌های فرآوری باید اعمال شود. علاوه بر مخاطرات میکروبی مخاطرات شیمیایی نظیر پس ماندهای شیمیایی و آنتی‌بیوتیکهایی که در یک برنامه تایید سیستم به آنها توجه می‌شود را از طریق مراقبتهای بهداشتی، نظافت و گندزدایی در طول عملیات فرآوری کارخانه و بررسی کیفیت نهایی فرآورده‌ نهایی می‌توان جلوگیری کرد. مراقبت‌ها شامل:
ـ رعایت اصول بهداشتی، بهداشت، فعالیت صنعتی خوب (صحیح)
براساس برنامه بررسی کیفیت اولیه.
ـ توجیه فرآوران به یک برنامه بررسی کیفیت براساس HACCP
ـ تایید روش (سیستم) کیفیت توسط مراجع ذیصلاح
ـ هر دستگاه فرآوری ۴ ـ ۲ بار در سال برای رعایت اصول بهداشتی، عملیات بهداشتی، روش (سیستم) بررسی کیفیت، آزمایشگاهها و ثبت نقاط کنترل بحرانی، همچنین ثبت رعایت اصول بهداشتی باید بازرسی شوند.
ـ ارایه گواهینامه رعایت اصول بهداشتی و گواهینامه تجزیه و تحلیل محموله صادر شده برحسب تقاضای بنگاه فرآوری و محموله‌ای که استانداردهای مقرره را برآورد می‌کند (معرفی می‌کند)
●مراقبت محصول
آنقدر ضروری است که توسط مراجع وارد کننده محمولهٔ فرآورده‌های ماهیگیری گواهینامه تعیین کیفیت یا نتایج آزمایشگاهی باید ارایه و ضمیمه شده باشند. نمونه‌برداری و تجزیه و تحلیل محصولات نهایی برای ایمنی، کیفیت و سلامت کلی جامعه ضروری است.
برای اطمینان از باقیمانده داروها، محموله‌ها به شرح زیر باید آزمایش ‌شوند :
ـ نمونه برداری برای بقایای آنتی‌بیوتیکی از گروه تتراسیکلین،‌پنی سیلین و استعمال سایر داروهای کم قابل سنجش
ـ نمونه‌برداری برای اگزولینیک اسید با استفاده از HPLC
ـ نمونه‌برداری برای کلرامفینکول با استفاده از HPLC
ـ نمونه‌برداری برای نیتروفوران و متابولیتهایش با استفاده از Lc – Ms – Ms
برای مخاطرات میکروبیولوژیکی، میزان باکتریهای بیماریزا و سایر موجودات ریز ذره‌بینی محموله‌ها براساس ضرورتهای بازار تعیین می‌شوند. محسن حیرانی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران