انسان مسئله دار !

گربدینسان زیست باید پست
من چه بی شرمم اگر فانوس عمرم را به رسوائی نیاویزم
ببلندِ کاجِ خشکِ کوچه یِ بن بست
گر بدینسان زیست باید پاک
من چه ناپاکم اگر ننشانم از ایمان خود ، چون کوه
یادگاری جاودانه ، بر ترازِ بی بقای خاک
(شاملو)
لوسین گلدمن در " جامعه شناسی ادبیات " (ترجمه محمد جعفر پوینده) درتعریف " انسان مسئله دار " (Problematic Human) چندین ویژگی را بیان می کند ؛
۱) شخص مسئله دار (پروبلماتیک) درجامعه ای که در آن ارزشهای مبادله حاکم است ، گرایش به سوی ارزشهای مصرف دارد .
رابطه یِ طبیعی و سالم انسانها و کالاها در واقع پیوندی است که درآن تولید به نحوی آگاهانه به تبع مصرفِ آتی وخصوصیات عینی اشیاء وارزش مصرف آنها تنظیم می شود .
لیکن برعکس ، آنچه تولید برای بازار را مشخص می کند از میان بردن این رابطه ی ِ آگاهانه یِ انسانها و تقلیل آن به امرضمنی است واین کار را به میانجی گری "ارزش مبادله" انجام می دهد یعنی به میانجی گری واقعیت اقتصادی جدیدی که زاده ی ِ شکل تولید برای بازار است .
در دیگر شکلهای جامعه ، هنگامی که کسی به خانه یا لباسی نیاز داشت ، می بایست آن را خود تولید کند یا ازفردی که توانایی تولیدش را داشت ، بخواهد ، ازفردی که براساس برخی ازقوانین سنت یا مقتضیات مقامی یا دوستی ، و غیره ، درازای انجام برخی تعهدات ، می بایست یا می توانست آنان را فراهم کند .
امروزه برای بدست آوردن لباس یا خانه ، یافتن پول لازم برای خرید آنها اهمیت دارد . تولید کننده پوشاک یا سازنده خانه به ارزشهای مصرف کالایی که تولید می کند ، اعتنایی ندارد . درنظر او این ارزشها صرفاً شری ضروری هستند برای بدست آوردن تنها چیزی که برای او اهمیت دارد ، یعنی برخورداری از ارزش مبادله یِ کافی برای تأمین سود آوری مؤسسه خود . در زندگی اقتصادی که مهمترین بخش حیات اجتماعی مدرن را می سازد ، هرگونه رابطه یِ راستین با وجه کیفی اشیاء و آدمیان ، خواه روابط میان انسانها و اشیاء وخواه روابط انسانها با یکدیگر روبه نابودی دارد و پیوندی میانجی دار و تباه ، یعنی پیوند با ارزشهای مبادله یِ صرفاً کمّی جایگزین آنها می شود .
۲) چنین افرادی علی رغم سلطه ارزشهای مبادله (ارزشهای تباه) ، به ارزشهای مصرف رو می آوردند . ازاین رو در حاشیه جامعه قرار می گیرند و و به افراد "پروبلماتیک" تبدیل می شوند.
۳) اینان درجامعه بی آنکه بتوانند اندیشه و رفتار خود را از میانجی تباه گری که بر مجموعه ساختار اجتماعی تأثیر عام دارد ، به تمامی در امان بدارند ، تابع ارزشهای کیفی اند .
۴) انسان پروبلماتیک با عبارت " منتقد جامعه" تعریف می شود . در یک کلام انسان مسأله دار و بی آینده و معترض و پرمشکلی که در جهانی تباه ، جویای ارزشهای کیفی و اصیل انسانی است و به همین دلیل منتقد و مخالف جامعه است و در حاشیه آن جای می گیرد .
آلبرکامو در عبارتی در نوصیف کتاب بیگانه اش چنین می گوید :" درجامعه ی ما هر آدمی که سر خاکسپاری مادرش نگرید ، خودش را درمعرض این خطر می آورد که محکوم به مرگ شود ." در ادامه می گوید : مرادم ازآن لحظه جز این نبود که قهرمان کتاب محکوم می شود زیرا در بازی همگانی شرکت نمی کند .درحاشیه ، درکناره ی زندگی خصوصی ، منزوی ، ولذت جویانه پرسه می زند . قهرمان کتاب بیگانه کسی است که ازدید جامعه بهنجار محسوب نمی شود . ازدید اجتماع آدم بهنجار وسالم (انسان مسئله ندار! ) کسی است که می تواند نقشی را که باید در آن اجتماع داشته باشد به خوبی انجام دهد ، یعنی هرچه بیشتر شبیه عام جامعه باشد سالم تر است .اگر ازعام جامعه بالاتر یا پایین تر قرار بگیرد ناهنجار جلوه خواهد کرد. "مسئله دار" : چرا که درمناسبات دروغین اجتماع پیرامونیش مضمحلل نمی شود .و در مراسم "بی چرایی "ِ انفعال تن به امواج نداده و چون ماهی سیاهی در پی سرچشمه است .
انسان مسئله دار یا پروبلماتیک ، انسان " فرهنگِ بی چرا " نیست ، بر "بی چرایی ِ موجود" می شورد و از "فرورفتن" تن می زند . فرورفتن در منجلاب روزمرگیهایِ مبتذل و باری به هر جهت ، وی نقادِ موجودیتهای نا انسانی است چون افقی انسانی پیش روی دارد . از این رو روست که او تاوان دهِ بودِ انسانیش است . بودی که نابودها محاطش کرده . انسان مسئله دار بودِ خود را با "پوینده " گی و "شدن"ِ خویش معنا می بخشد . انسان پروبلماتیک پای در زنجیرهای دگم و سر در اوهام ندارد که پا بر عینیات موجود وسر در "تغییر" آن دارد .
وی واقعیّتِ آدمی را حقیقتِ او نمی داند. چرا که هنگامی که واقعیّت آدمی، همان حقیقت او شود، آدمی را دیگر بر زمین، کاری ناکرده و ناتمام باقی نمانده است.
انسان می رود تا به حقیقتِ خود، واقعیّت بخشد. و در جریان این «ازواقعیّتِ خویش تا حقیقتِ خویش حرکت کردن» است که انسان، اندک اندک، تکوین می شود. و یا به تعبیر بهتر: ظهور می کند. به تدریج. مرحله به مرحله. واحه به واحه. و در هر واحه، درنگی کوتاه، برای دوباره به راه افتادن. برای دوباره رفتن امّا نه چون کولیان ، به مبدأ عزیمت خویش ، و یا به آبشخوری همانند.
نه چون زمین، بر گرد محور خویش ، و یا پیرامون خورشیدی در منظومه یی در کهکشانی.
و نه حتّی چون کهکشانی در فضایی نا معلوم.
چون واقعیّتی، در جستجوی حقیقتی! .
"انسان مسئله دار" انسانی است در جستجوی حقیقت ...

خسرو صادقی بروجنی
منبع : وبلاگ کوخ

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ توسعه