پارسه
در ناحیه جنوبی ایران در شمال خلیج فارس، ایالتی واقع شده است كه از روزگار باستان پارس و از آغاز دوره اسلامی به فارس معروف شده است. این ایالت از چند هزار سال پیش به وسیله اقوام بومی ایران و به ویژه عیلامیان مسكون بوده است و از این قوم آثار زیادی در گوشه و كنار آن مثل نقش رستم در دشت مرودشت باقی مانده است. سه هزار سال پیش گروهی از مردمان كه خود را آریایی میخواندند از جنوب روسیه كنونی به درون فلات ایران كوچ كردند و ضمن سركوب مردمان بومی ساكن آن فلات در نقاط مختلف ایران برای خود جا و مكانی درست كردند. این مردمان كه بیشتر گلهدار و چوپان بودند قرنها در ایران بسر میبردند كه در اواخر قرن هشتم قبل از میلاد دولت مادها را در غرب ایران شكل دادند كه خود این مادها پس از صد وبیست سال تسلیم كورش شدند و حكومتشان مضمحل گردید و حكومت عظیم هخامنشی تاسیس شد. دولت هخامنشی شاید یكی از وسیعترین حكومتهای دوران باستان باشد كه از یك سو به اروپا و از سوی دیگر به هندوستان گسترش یافته بود. هخامنشیان عادت دیرینه كوچ كردن را فراموش نكردند. بیشتر آنان همه ساله در یك جا بسر نمیبردند بلكه برحسب اقتضای آب و هوا، هر فصلی را در یكی از پایتختهای خود سر میكردند. در فصل سرما، در بابل و شوش اقامت داشتند و در فصل گرما به همدان نقل مكان میكردند. این سه شهر پایتختهایی به معنی اداری و سیاسی و اقتصادی بودند. اما دو شهر دیگر هم وجود داشتند كه پایتختهای آئینی هخامنشیان نامیده میشدند. یكی پاسارگاد بود كه مراسم تاجگذاری در آن انجام می‌شد و دیگری پارسه یا تخت جمشید كه برای پارهای تشریفات مذهبی از قبیل مراسم نوروز مورد استفاده قرار میگرفت. این دو شهر در حقیقت ریشه پارسیان و هخامنشیان بهشمار میرفت زیرا كه گور بزرگان و نامآوران آنان در آنجا قرار داشت و مكان مقدسی شمرده می‌شد. نام اصلی تخت جمشید همچنان كه در كتیبههای این كاخ موجود است پارسه بود كه ریشه از نام قوم پارس داشت.نام مشهور غربی این محل پرسه پلیس به معنی شهر پارسیان است كه بعدها به پرسپولیس تبدیل شد. در زمانهای بعد به دلیل عظمت خرابههای این شهر و عدم اطلاع از پیشینه هخامنشیان، به افسانه و داستان پیوند خورد و خرابههای آن را به جمشید پادشاه افسانهای پیشدادی منسوب كردند كه تا به حال به همین نام خوانده میشود. جالب اینجاست كه حتی در دوره ساسانیان نیز اطلاع درستی از پیشینه این شهر موجود بود و به آن نام صدستون داده بودند. خاطره این نام در میان مردم فارس به صورت چهل ستون و چهل منار باقی ماند و حتی شخصی از سیاحان اروپایی به نام جزفا باربارو كه در سال ۱۴۷۴ از آن بازدید كرده بود آن را به نام چهل منار خوانده است. كهنترین جایی كه ازآن به عنوان قصر جمشید یاد رفته در كتابی است به نام عجایبنامه كه در حدود ۵۹۰ ق تالیف شده است. در طول سالیان طولانی تا عصر حاضر سیاحان زیادی از ایران و خصوصاً خرابههای تخت جمشید بازدید كردهاند ولی شاید دقیقترین سیاحی كه بسیار جدی و علمی بر روی این آثارمطالعه كرد كارستن نیبور آلمانی باشد. وی تنها اروپایی است كه در دوره كریمخان زند از ایران دیدن كرده است (۱۷۶۵م). وی در سفرنامهاش به ریزترین مسائل تخت جمشید كه آن روزها تنها قسمتی از آن بیرون از خاك قرار داشت پرداخته است و حتی رونوشت دقیقی از كتیبههای میخی آن برداشته كه بعدها همین رونوشتها موجب خوانده شدن خطوط میخی آن در اروپا و به وسیله خط شناسان معروف شده است. كارهای ساختمانی تخت جمشید در حدود سال ۵۱۹ق. م به دستور داریوش آغاز شد. تخت جمشید بر روی صُفهای ساخته شده كه كمی بیشتر از یكصد و بیست و پنج هزار مترمربع وسعت دارد. معماران و كارگران بخش بزرگی از یك دامنه نامنظم سنگی را مطابق نقشه تا ارتفاع معینی كه موردنظرشان بود تراشیدند و كوتاه و صاف كردند و گودیهای آن را خاك انباشتند و قسمتی از نمای صفه را از صخره طبیعی تراشیدند و قسمتی دیگر را از سنگهای منظم نظم دادند. پس از چندین سال تلاش و آماده شدن صفه آنگاه شروع به بنای پارسه نمودند. هر پادشاه هخامنشی كه به سلطنت میرسید اثری از خود در آن تخت میگذاشت و خود را در حقیقت تقدیس میكرد. پس از هخامنشیان و آتشسوزی عمدی و مهیب اسكندر مقدونی در آن این بنای عظیم به فراموشی رفت و تا صدها سال تنها به خرابههای عظیم از دورانی نامشخص تعلق یافت. اندك اندك قسمتهایی از آن به زیر خاك رفت و از انظار ناپدید گشت و قسمت نمایان آن محل بازی كودكان عشایر و تردد گله گوسفندان و تمرین تیراندازی بزرگسالان گردید. تا اینكه در آغاز قرن بیستم و با كاوشهای جدید باستانی تعلق آن به دوره هخامنشی تایید گردید و به صورت فعلی بازپیرایی و آماده بازدید مردم سراسر جهان گردید.
جلال فرهمند
