خط نوشته هایی که ماندگار تر میشوند

چندی پیش هشتمین دوسالانهٔ جهانی پوستر تهران با حضور هنرمندان شاخص این هنر، اعم از ایرانیان و هنرمندان خارج از كشور در فرهنگستان هنر افتتاح شد. در حاشیهٔ این نمایشگاه، نمایشگاه آثار خوشنویسی استاد محمد احصائی نیز برپا بود. وی كه سالیان سال از عمر خود را صرف این هنر ارزشمند كرده، خوشنویسی را مختص ایران و ایرانیان نمیداند، بل كه از آن به‌عنوان هنر قومی یاد میكند.
● دربارهٔ نمایشگاه و آثار ارائه شدهٔ خود در آن بگوئید؟
▪ آنچه در سه گالری صبا فراهم آمده، گزیدهٔ آثاری است با چاپ دیجیتالی در اندازه‌های ۸۰×۶۰ سانتی‌متر تا ۵/۶ تا ۴ متر كه توسط «انجمن صنفی طراحان گرافیك ایران» انجام شده است. نمونه‌های ارائه شده شامل: نمونه‌های خوشنویسی سنتی، شیوه‌های نستعلیق و قطعاتی به قلم محقق از آیات قرآن كریم، نمونه‌هائی از پوسترهای فرهنگی، گزیده‌ای از نشانه‌های سالهای ۴۸ تا كنون، نقاشیخطها، پرینتهائی از تابلوهای رنگ و روغن روی بوم از كلكسیون موزهٔ هنرهای معاصر تهران و كلكسیونهای شخصی، نمونه‌هائی از «الفبای ازلی»، ذكرهای تصویری «لااله‌الا‌الله»، كارهائی در زمینهٔ معماری و نمای بیرونی سفارت ایران در امارات متحدهٔ عربی است.
● عملكرد انجمن صنفی طراحان گرافیك را چه‌طور ارزیابی میكنید؟
▪ انجمن صنفی طراحان گرافیك گرچه انجمنی صنفی است، لیكن دغدغهٔ اعضای آن بیشتر فرهنگ است و آنچه در جهت منافع صنفی هم اقدام میشود، بنوعی فعالیت فرهنگی است. زیرا چه در رفتار و كمّیت، و چه در محتوا و كیفیت بنوعی فعالیت فرهنگی است. یكی از راهكارهای پیشرفت در زمینهٔ ارتباطات، كه هنر گرافیك امروز نیز از اصلیّات آن است، پرداختن و توجه داشتن به فرهنگ آن است.
ترتیب دادن نمایشگاههای محلی و بین‌المللی و برگزاری جلسات گفت‌وگو و تبادل نظر و رأی بین هنرمندان این رشته در سراسر دنیا این امر را بهتر تحقق میكند اكنون نیز یكی از دستآوردهای نسبتاً‌مهم این انجمن توفیق عضویت در خانوادهٔ بزرگ گرافیك جهان است. اعضای عالی‌رتبهٔ انجمن طراحان گرافیك را غالباً استادان و كسانی تشكیل داده‌اند كه در این رشته سابقهٔ سالیان دراز دارند و همّتشان را یكسره در تعالی فرهنگ و هنر گرافیك گذاشته‌اند. در این دوره،‌یعنی هشتمین نمایشگاه دوسالانهٔ جهانی پوستر تهران، بیشتر از چهل كشور حضور دارند كه بیشتر از سی تن از آنها میهمان خارجی هستند و حدود بیست نفر از آنها جزو عالیترین مقامات گرافیكی جهانند. اعضای هیئت داوران این بی‌ینال،‌عیار آن را مشخص میكند.
شورای عالی انجمن تصمیم گرفت گزیدهٔ كارهای یكی از اعضای خود را نیز به‌عنوان نمونه‌هائی از دستآوردهای كسی كه درواقع عمری را در كار خط و خط ـ گرافیك صرف كرده، به نمایش بگذارد تا برای نسل آینده عبرتی باشد كه بهتر از اینها كار كنند. چگونگی استحالهٔ خوشنویسی سنتی در كاربرد گرافیكی آن، در این نمایشگاه مد نظر بود.
● همراه با نمایشگاه شما، هشتمین دوسالانهٔ پوستر نیز در این مكان دایر است، نظرتان درباره چنین دوسالانه‌ها و هنرمندان كشورهای دیگری كه در این دوسالانه شركت میكنند، چیست؟
▪ امروز برای ساختن جهانی بهتر و شناساندن خود باید با جهان معاصر در تعامل باشیم تا در تعمیق ارزشهای والای انسانی سهمی داشته باشیم. به قول سعدی: قولی است كه جملگی بر آنند. به نظر من همهٔ ما باید این زمینهٔ چندهزار سالهٔ تمدن خودمان را در جهان داد و ستد امروز به‌طور قطع و یقین در نظر داشته باشیم.
شوخی نیست، ملتی كه كم و بیش از سه هزار سال تاریخ مدون و فرهنگهای متنوع داشته كه در پایه‌ریزی و رشد آنها دخیل و سهیم بوده، باید بداند كه بستر پیدایش و رشد چه مقدار از علوم و معارف بوده تا همین‌‌طور كنار ننشینند كه تازه به دوران رسیده‌های دویست ـ سیصد ساله همهٔ سرنوشت او را در دست بگیرند و نوع نشست و برخاست او را تعیین كنند. ما باید موضوعات را مد نظر قرار دهیم، همدیگر و تمایلات شخصی خودمان را باید فكر كنیم، تقلاّ كنیم، و مدام در جریان خبرها و پیشرفتهای روز قرار گیریم.
اگر موافق صحبتهای من باشید، آن وقت اهمیت و فایدهٔ تبادلات فرهنگی ـ هنری و گفت‌وگوی جمعی و ارائه بهترینها را برای همدیگر درمییابید. آشنا شدن با موضوعهای مشترك بین ملتها و طریقهٔ مواجهه شدن و نشان دادن و بیانِ راه چارهٔ مسائل و موضوعات ـ هركدام را كه حساب كنید ـ در اثر رفت و آمدها و شركتها، همه میتواند در ساختن جهان بهتر مفید باشد. در تعلیم و تربیت هم‌چنین است، در دست یافتن یا كشف كردن ارزشهای والا در آرای بین ادیان نیز همین‌طور است. چندی پیش در روزنامه‌ای میخواندم كه متفكری فرانسوی گفته بود در قرآن به آیاتی برمیخوریم كه مفاد‍ّ آن بسی عملیتر از انجیل در جهان معاصر است.
آن عیسوی تا در نشستهای مجامع و گفت‌وگوی بین ادیان شركت نكرده باشد و مطالعه و تحقیق نكرده باشد كه چنین مطلبی نمیگوید. در اقتصاد، و سیاحت و سیاست و هنر هم‌چنین است. هم‌اكنون كیارستمی پدیده‌ای در سینما و هنر شده به‌طوری كه كارها، افكار و نوع ارائه‌اش موضوعی برای تحقیق محققان اهالی سینما شده است و دربارهٔ كارهای او در دانشكده‌های سینما، سمینار برگزار میكنند؛ زیرا نگاه جدیدی به جهان ارائه داده است و مورد قبول و تحسین خیلیها قرار گرفته است. واضح است كه در جهان تأثیر میگذارد كه همگی ناشی از شركت كردن و گفت‌وگو كردن است.
● هنر خوشنویسی هنری مختص ایران است اما در بازدید از نمایشگاه شما، بازدیدكنندگان خارجی نیز حضور داشتند. این عامل چه تأثیری بر روند نمایشگاه و انتقال فرهنگ و هنر، بخصوص هنر خوشنویسی دارد؟
▪ هنر خوشنویسی فقط مختص ایرانیان نیست. مثلاً اروپائیان از گذشته‌های دور در دستنوشته‌ها و كتاب‌آرائیها آثار چشمگیر فراوان دارند و در پنجاه سالهٔ اخیر خیلی كارهای نو كرده‌اند. در جهان اسلامی و شرق دور نیز تا دلتان بخواهد در این زمینه كار شده است. دیگر این‌كه نمایشگاههائی از این دست در موزه گرافیك و طراحی پوستر، خوشنویسی ـ یا بهتر است بگوئیم «خطاطی» یا «خط گرافیك» ـ را در شكلهای كاربردی به نمایش میگذارند. شكل ارائهٔ آثار خوشنویسی باید در حوزه و نمایشگاههای مختص خوشنویسی مورد بررسی قرار گیرد.
اما آنچه در خطنوشته‌های این‌گونه نمایشگاهها مطرح است نیز جایگاه مهمی دارد. كافی است توجه داشته باشیم و سهم خطنوشته‌ها را در هر اثر گرافیكی مطالعه كنیم. چون در موضوعی مانند پوستر اگر تصویر غالب باشد، خطنوشته، یعنی حضور كلام، دست‌كم به‌طور مكمل در آن وجود دارد. جالب آن است كه در آثار فراوانی مانند پوسترها. خطنوشته حضوری صددرصد دارد، یعنی پوستر با خطنوشته طراحی شده است. من یقین دارم كه تعداد پوسترهائی كه بتنهائی با خطنوشته طراحی شده‌اند بسی زیادتر از پوسترهائی است كه فقط با تصویر طراحی شده‌اند. بدین‌گونه پرداختن به خط ـ گرافیك و گرافیكِ خط بسیار مهم و سرنوشت‌ساز است. قبلاً تنوع قلمهای موجود، نبوده یا كمرنگ و بیرمق بوده است.
● چرا در خوشنویسی نوعی ركود هنری ایجاد شده است؟
▪ شما این‌طور فكر میكنید؟
● بله
▪ من گمان میكنم تلقی شما دربارهٔ خوشنویسی، بر اساس تلقی و تعریفی است كه از «هنر» امروز دارید و میبینید كه نمیتوانید آن تعریفهای امروزی هنر را با خوشنویسی همآهنگ كنید و درنتیجه چنین نتیجه‌ای میگیرید. یا باید هنر (یا «آرت») را چیزی بدانید و «خوشنویسی» را موضوعی دیگر،‌یا باید برای خوشنویسی تعریفی دیگر از هنر داشته باشید و چنان‌كه در تعریف سنتی هنر بین ایرانیان هست، فن‌گرائی را به‌عنوان هنر بپذیرند. نماد یا نمود فردی‍ّت و ردپای هنرمند در اثر كه امروزه در آثار هنری توقع هست در خوشنویسی البته قطعیت ندارد. باید پذیرفت كه خوشنویسی هنر قومی است و تقلید و رعایت قواعد از پیش تعیین شده، امری رایج است و خوشنویسان همین كارهایشان را اثر هنری میدانند.
حتی به سبب این عادت براحتی از كارهائی چون بنده نیز تقلید میكنند. به قلم و كاغذ و مركبی بسنده كردن با استعدادی اندك و سابقهٔ معلمی زیاد داشتن و شاگردان بیشمار، چنین چیزی حاصل میشود و دلزدگی را هم به دنبال دارد.
● همزمان با این نمایشگاه، نمایشگاههای دیگری در كاخ نیاوران و سینما فلسطین برگزار شده است. آیا این تلاقی زمانی لازم و تأثیرگذار است یا خیر؟
▪ در رویدادهائی چنین گسترده و كنار هم، برای مردم ارتباط موضوعات در یك حوزهٔ هنری معنی و اهمیت بیشتری پیدا میكند حتی بهتر میشد كه چند موضوع مرتبط دیگر را اضافه میكردیم. اگر همین رویداد، یعنی هشتمین دوسالانهٔ پوستر را بررسی كنیم، درمییابیم كه این نمایشگاه را میشد جدا از آن یكی برگزار كرد این تفاوت هست كه كارهای كاملاً متفاوت را نیز میتوان كنارِ هم مشاهده كرد. از یك طرف، پوسترهای چهل كشور، و از طرف دیگر یك مكتب كاملاً مشخص و نو از مكتب سوئیس، و آن طرفتر قباله‌های قدیمی ایران و... كه سه ـ چهار چهرهٔ متفاوت اما كنار هم دربارهٔ موضوعی واحد به نام «گرافیك» را به نمایش میگذارد. اینها كنار هم و در یك زمان، زمینهٔ گفت‌وگوئی را طرح كرده است. آیا چندین حضور كنار هم، بهتر از تك‌گوئی نیست؟

سحر طاعتی

منبع : پایگاه رسمی انتشارات سوره مهر