نگاهی به نیروگاه هسته‌ای بوشهر از دریچه اقتصاد بین‌الملل

قرارداد تکمیل نیروگاه برق هسته ای بوشهر به مبلغ اولیه ۸۰۰ میلیون دلار بین دو دولت ایران و روسیه امضا شد و تا امروز بیش از یک میلیارد دلار برای ایران هزینه مستقیم دربر داشته است. برخی کارشناسان مدعی هستند که طولانی شدن روند ساخت نیروگاه هسته ای بوشهر، ضرر اقتصادی قابل توجهی به ایران وارد کرده است. این مساله با توجه به تغییر تکنولوژی غربی نیروگاه بوشهر به تکنولوژی روسی با هدف تامین کامل سوخت از روسیه، این سوال را مطرح می کند که هزینه اقتصادی نیروگاه بوشهر در برابر هزینه سیاسی آن قابل دفاع خواهد بود یا خیر؟
گفتاری از دکتر مرتضی ابوطالبی، کارشناس اقتصاد بین الملل برای دیپلماسی ایرانی:
ایران قبل از اینکه پروژه نیروگاه بوشهر را به دست روسیه بسپارد، برای زیرساخت های آن هزینه هایی انجام داده بود، بر این اساس به نظر می رسد که بهتر می بود بر روی همان هزینه ها سرمایه گذاری مجدد انجام شود تا هزینه ها، نیمه تمام رها نشود اما به هر حال در این گونه پروژه نباید از دید اقتصادی صرف موضوع هزینه – فایده را ارزیابی کرد.
بر پروژه هایی چون پروژه نیروگاه هسته ای بوشهر، جنبه های اقتصاد سیاسی بین الملل حاکم است و لذا بحث هزینه- فایده را در این پروژه ها باید از دریچه اقتصاد سیاسی بین الملل نگریست.
با این نوع نگاه اولین نکته این خواهد بود که دسترسی به تکنولوژی جدید برای کشوری مانند ایران که در شرایط تحریم است، دسترسی به تکنولوژی های بزرگ و پیشرفته بسیار حیاتی خواهد بود.
نکته دوم این است که اکنون با توجه به پیشرفت نیروگاه بوشهر که دسترسی ایران را به برق هسته ای فراهم کرده است، از این پس باید به مزایای این پروژه نگاه کرد نه به گذشته آن، با این دید مشخص می شود که ایران از این پس صاحب میزانی از مگاوات برق خواهد شد که هزینه تامین آن نسبت به دیگر سوخت ها ارزان تر است.
نکته دیگر اینکه ایران به عنوان صاحب منابع نفت و گاز با نزدیک شدن به تولید برق هسته ای می تواند در بخش های دیگر اقتصادی از منابع گازی و نفتی استفاده بهینه تری داشته باشد، از سوی دیگر اکنون همه کشورها می دانند که سوخت هسته ای در مقایسه با سایر سوخت ها برای تولید برق، پاک و سودمند محسوب خواهد بود.
نکته دیگر این است که دست یابی به سوخت هسته ای، نوعی تنوع بخشی به منابع تولید انرژی در کشور است، ایران کشوری در حال توسعه است که بطور قطع در آینده پیش رو به منابع بیشتر انرژی به خصوص منابع الکتریکی نیاز دارد که تنوع بخشیدن به این منابع چه به لحاظ سیاسی و امنیتی و استراتژیکی و چه به لحاظ اقتصادی بسیار اهمیت خواهد داشت.
از سوی دیگر زمانی که ایران به ساخت و مدیریت یک نیروگاه هسته ای آشنا می شود، زمینه برای ایجاد نیروگاه های هسته ای بومی دیگر در کشور فراهم می شود و از این نظر وابستگی تکنولویکی ایران به کشورهای صاحب تکنولوژی در ساخت و مدیریت نیروگاه های هسته ای کمتر خواهد شد.
این مساله در بعد داخلی و خارجی اهمیت دارد، برنامه ایران این است که تا چند سال آینده بیست هزار مگاوات برق هسته ای تولید کند و این نیازمند ساخت بیست نیروگاه مشابه نیروگاه بوشهر است، ضمن آنکه با دست یابی تکنولوژی ساخت و مدیریت نیروگاه های هسته ای در کشور، امکان صدور تکنولوژی به سایر کشور از سوی ایران فراهم می شود و این امر می تواند در چهارچوب خدمات فنی و مهندسی صادراتی، برای کشور سودآوری داشته و منابع ارزی ایران را متنوع کند.
کلیه این موارد، مزایایی است که پس از صرف هزینه های فراوان در نیروگاه بوشهر، در آینده نزدیک حاصل خواهد شد، با این حال نباید به پروژه های بزرگ و ملی چون پروژه نیروگاه بوشهر در چهارچوب صرف اقتصادی هزینه – فایده نگاه کرد، بلکه باید در چهارچوب مباحث اقتصاد سیاسی بین المللی به این پروژه ها پرداخت.
نگاه هزینه – فایده در چهارچوب اقتصاد سیاسی بین المللی بسیار معنادار است و قاعدتا تحمیل هزینه های فراوان به یک کشور برای راه اندازی یک پروژه بزرگ، به شرط افزایش مزایا و درآمدهای آتی، بلا اشکال خواهد بود.

نویسنده : مرتضی ابوطالبی

منبع : دیپلماسی ایران