پاکستان و میراث بوتو

صرفنظر از علل و انگیزه‏های این ترور در محیط سیاسی پاکستان و پیامدهای آن، بوتوئیسم را بایستی یک فرهنگ سیاسی در پاکستان دانست که با حضور پدر در عرصه قدرت بعد از استقلال و اعدام او، تا به امروز تداوم یافته است. حال سوال این است که این میراث بعد از بی‏نظیر بوتو هم تداوم خواهد یافت یا خیر و این میراث معطوف به ایسم را چگونه باید تحلیل نمود؟ آیا بوتوئیسم تداوم تاریخی یک نحله فکری دموکراتیک در پاکستان است؟ آیا نماد رقابت تاریخی دو منطقه جغرافیایی (سند–پنجاب) است یا باز تولید اشکال قدرت خانوادگی در فرماسیونهای ‏مختلف تاریخی است که به مقتضای شرایط سیاسی و بین‏المللی در محیط داخلی پاکستان بازتابانده می‏شود؟
● از نگاه تاریخ:
مذاکرات گاندی با محمد علی جناح در سال ۱۹۴۴ برای حفظ وحدت سیاسی شبه قاره هند به جایی نرسید، درنتیجه در سال ۱۹۴۷ همگام با هند، پاکستان نیز به‏استقلال دست یافت.
از اوایل دهه ۱۹۵۰ دولت پاکستان مواجه با نارضایتی ‏مردم بنگال شد. جانشینان جناح در برخورد با نارضایتی‏ مردم بنگال که خواهان رسمیت بخشیدن به زبان بنگالی‏بودند، متوسل به شیوه‏هایی که متضمن وحدت ‏سیاسی ‏پاکستان باشد، نشدند. در نتیجه بر میزان نارضایتی ‏مردم بنگال افزوده شد. در سالهای بعد نیز عدم ثبات‏حکومت مرکزی موجب تداوم آشفتگی مسایل سیاست‏داخلی پاکستان شد. در سال ۱۹۵۶ سیستم فرمانداری کل‏مبدل بر سیستم جمهوری شد. اولین رییس جمهور ژنرال‏اسکندر میزرا کسی بود که به عنوان فرماندار پاکستان ‏شرقی در نزد مردم بنگال محبوبتی نداشت. توسعه‏اختلافات با هند و تشکل هر چه بیشتر احزاب پاکستان ‏شرقی در مقابل حزب و دولت حاکم، ایجاب می‏نمود که‏رهبران پاکستان با توسل به شیوه‏های سیاسی مسایل ‏داخلی را حل کنند.
لیکن دولت پاکستان با نزدیکی به غرب و توسل به‏روشهای نظامی سعی در برقراری ثبات نمود. توسل به‏حکومت نظامیان تابدان حد پیش رفت که در سال ۱۹۵۸ژنرال ایوب خان رییس جمهور اسکندر میرزا را وادار به‏استعفا کرد و خود به جای او نشست. ایوب خان در برابرنزدیکی هند به شوروی، راه اتحاد با غرب و عضویت در سنتو و سپس پیمان عمران منطقه‏ای (r.c,d) رابرای توسعه اقتصادی و مقابله نظامی با هند در پیش گرفت.
بحران استقلال بنگال موجب سقوط یحیی خان و انتخاب‏فضل الهی به ریاست جمهوری و بوتو به نخست وزیری ‏بود. در طول جنگ جدایی خواهانه، کشورهای ‏کمونیست(بجز چین) از هند و بنگلادش حمایت کردند. در عوض پاکستان با وجود انتظار کمک از جهان غرب که‏براساس پیمان سنتو با آن اتحاد نظامی داشت، هیچگونه ‏کمکی دریافت نکرد همین امر باعث شد تا بوتو گرایشهای شدیدی به اتخاذ سیاستی مستقل از غرب پیداکند. وی برای رسیدن بدین منظور در عین حال که سعی‏کرد رابطه خود را با چین کمونیست و هند توسعه دهد مساعی فراوانی برای دست یابی به تکنولوژی هسته‏ای که‏ می‏توانست در تقویت قدرت نظامی پاکستان نقش عمده‏ای‏ایفا کند، بکاربست.
بوتو به توسعه صنعتی پاکستان که بر خلاف کشاورزی،توسعه چندانی نیافته بود. اهمیت خاصی می‏داد وی‏همچنین در سیاست داخلی توسل به نظام پارلمانی وحزبی را راه حل مناسبی برای مشکلات داخلی‏می‏دانست غافل از اینکه همین سیستم حزبی می‏توانست‏وسیله‏ای برای فعال شدن مخالفین او گردد. چنانکه با آغازمبارزات شدید حزبی بار دیگر ثبات داخلی پاکستان براثر تشنجات سیاسی ممتد بهم خورد و بدنبال آن زمینه ‏کودتای نظامی ۱۹۷۷ به رهبری ژنرال ضیاءالحق فراهم‏گردید. پس از کودتا بوتو محاکمه و اعدام گردید. از سال۱۹۸۰ با توجه به دخالت نظامی شوروی در افغانستان‏کمکهای نظامی ایالات متحده به پاکستان افزایش یافت.
بازگشت بی نظیر بوتو در قالب حزب سوسیال -دموکرات مردم به قدرت در سال ۱۹۸۸ به عنوان نخست‏وزیر او را در کانون محبوبیت عمومی پاکستان قرار داد وتا سال ۱۹۹۹ که همزمان با کودتای نظامی مشرف بود درپاکستان فعالیت و بعد از این سال به همراه خانواده به‏تبعیدی خود خواسته رفت. حال که بنا برمقتضای سیاسی ‏پاکستان و در آستانه انتخابات ریاست جمهوری جدید به‏پاکستان بازگشت جان خویش را همچون بقیه اعضای ‏خانواده در راه سیاست نثار کرد.
اگر چه پس از مرگ بوتو(ترور) بسیاری از به محاق رفتن‏دموکراسی در پاکستان و تقابل اقتدارگرایی و دموکراسی وسجایای حقوق بشری خانم بوتو سخن رانده و می رانند اماواقعیت این است که به خاطر شکافهای قومی جامعه‏پاکستان و نقش مولفه‏های موثر بر قدرت (ارتش نیروهای‏مداخله گر منطقه‏ای و بین المللی و...) بایستی میراث بوتورا در پاکستان میراثی در قالب حربی برای دموکراسی امانه ماهیتا دموکراتیک جستجو کرد که نمادهای خانوادگی وفامیلی در خاندان بوتو باز تولید میکند. پس از بی نظیر بوتو اکنون نوبت‏بیلوال ۱۹ ساله است تا در کنار پدر نه چندان خوشنام،زمام دموکراسی از نوع پاکستانی ‏اش را در دست گیرد.

سید جواد صالحی

منبع : دسترنج