کنوانسیون ها هم راه به جایی نبرده اند

دنیای كودكانه، همچنان با كار پیوند خورده است. بردگان كوچك، قبل از خورشید بیدار می شوند تا جیب اربابان خود را از سود های هنگفت، لبریز كنند.دست های كوچك آنها، خود داستان های هزارویك شب است.زخم های بر دل، زخم های این دستان را پنهان كرده است.آرزوهایشان سال هاست كه در گورها به خواب ابدی فرو رفته است، اما با همه این تفاسیر، شعاردادن ها پایان نمی گیرد: كار كودك، نقض حقوق بشر است .كار كودك، نقض حقوق بشر است و فقر، مهم ترین عامل این نقض.
بردگی، فروش و قاچاق كودكان، اسارت ناشی از بدهی و كار اجباری، آزارهای جنسی، اجبار به فعالیت های غیرقانونی چون قاچاق مواد مخدر، تهیه عكس و فیلم های مستهجن و... از بدترین اشكال كار كودك در كنوانسیون حقوق كودك شناخته شده است؛ حقوقی كه تنها بر صفحات كاغذ معنا دارد!
با نگاهی به گوشه گوشه این كره خاكی، نقض این حقوق را به وضوح مشاهده می كنیم.در هند، میلیون ها ریكشا در دهلی نو در رفت وآمد است. مردان و پسران زیادی هم به كار مشغولند، ریكشا تعمیر می كنند و پول می گیرند.
آن سوتر، در كنار خیابان، پسر بچه ای مشغول شكلك درآوردن است و دیگران به دورش حلقه زده اند تا حدس بزنند خود را شبیه به چه كسی كرده است!
در خیابان های همین شهر خودمان، در این سوی دنیا، كودكان برا ی كتك نخوردن، زباله جمع می كنند و در آن سوی دنیا، در مزارع نیشكر السالوادور، ده ها هزار كودك در مقابل اشعه سوزان خورشید برای جیب اربابانی چون كوكاكولا به قطع ساقه های نیشكری مشغولند كه گاه ارتفاع آنها از قدشان بلندتر است.
در بولیوی، در مراكش، در آفریقا و در آسیا، در همه جای این جهان، میلیون ها كودك مشغول به كار هستند؛ كاری تنها برای یك لقمه نان!
فقر، مهاجرت، طلاق، فقدان امكانات آموزشی، والدین معتاد و زندانی، فقدان مكانیزم ها و سازوكارهای اجرایی لازم جهت حمایت از كودكان و... همگی از جمله علل نقض حقوق كودك شمرده می شود.
كار كودك، مشكلی جهانی است و با وجود مقاوله نامه های بسیار، هنوز تفاوتی در وضعیت كودكان رخ نداده است.
● جنایت بزرگ، همچنان ادامه دارد
بر اساس اصول پایه ای سازمان ملل متحد كه از طرف تمامی نمایندگان جامعه بشری عضو آن پذیرفته شده است، احترام به ارزش ذاتی و برابری خدشه ناپذیر حقوقی انسان ها، ترسیم گر آزادی، عدالت و صلح در جهان است.
ملت های دنیا بر مبنای همین اعتقاد به مقام و منزلت انسانی، خواهان سعادت عموم بشری در قالب پیشرفت های اجتماعی و بهبود وضعیت زندگی، همراه آزادی های هر چه بیشتر هستند اما جایگاه كودكان، در این اصول های پایه ای در كجا قرار دارد؟
قرارداد ژنو در سال ۱۹۲۴ میلادی، اعلامیه جهانی حقوق بشر، قرارداد رعایت حقوق كودكان از طرف مجمع عمومی سازمان ملل متحد در بیستم نوامبر ۱۹۵۹ میلادی، ماده ۴۰ پیمان جهانی برای حقوق اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و خیلی پیام نامه ها و قراردادهای بین المللی، فریاد حمایت از كودك سر می دهند، اما جنایت بزرگ علیه كودكان همچنان ادامه دارد. برابر كنوانسیون جهانی حقوق كودك، تمامی كشورهای امضاء كننده پیمان، وظیفه دارند سلامت فیزیكی، روانی، اخلاقی و اجتماعی كودكان را تضمین كنند.
اما متأسفانه در بیشتر كشورهای توسعه نیافته، با وجود پذیرش كنوانسیون حقوق كودك، دولت ها در عمل از انجام وظیفه خود شانه خالی می كنند.
در بیشتر این كشورها، نزدیك به نیمی از جمعیت را افراد زیر ۱۸ سال تشكیل می دهند و به دلیل رشد اختلاف طبقاتی و رشد ناموزون اجتماعی، برای بقا و زنده ماندن، مجبور به تن دادن به هر نوع كاری هستند.
اما قطعاً رفع آزارهای سخت جنسی، روحی و روانی بر این بردگان كوچك، نه با تدوین كنوانسیون ها بلكه تنها با هماهنگی در اجرای آنها، ممكن است.
آنچه كه نمود علنی دارد، این است كه طراحی برنامه های عملی و سیاست های منسجمی از سوی دولت ها برای مبارزه با كار كودك، الزامی به نظر می رسد.
مكانیزم دولت ها جهت مبارزه با این جنایت، دشوار نیست. این مكانیزم می تواند ارتباط با سازمان های كارگری و كارفرمایی و یا ایجاد سیستم های نظارتی جهت اجرای مقررات و مقابله با تخلفات باشد، اما آنچه كه به خوبی نمایان است، بیان می كند كه این معضل جهانی با تصویب قانون و كنوانسیون حل نمی شود. باید ریشه كار كودكان یعنی فقر و بیكاری از جهان برچیده شود.
كودكان، آینده هر اجتماع هستند؛ باید این سرمایه ها در برابر هرگونه گزند و آزار، حمایت شوند.
● تعداد كودك كار در ایران
تعداد كودكان كار در ایران مشخص نیست. همین امر سبب شده تا برنامه ریزی برای این گروه در معرض خطر با مشكلات گوناگونی روبه رو شود.
مادام كه تعداد جمعیت هدف در هاله ای از ابهام فرو رفته، دسترسی به یك برنامه ریزی منسجم ناممكن می نماید.
تاكنون هیچ مرجع رسمی، آمار كودكان كار در ایران را اعلام نكرده است اما برخی كارشناسان تعداد این كودكان را حدود ۵۰۰ هزار نفر و برخی دیگر جمعیت آنان را تا یك میلیون نفر نیز تخمین زده اند.
دكتر صمدی- مدیر كل دفتر آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی كشور- آمار كودكان كار تحت پوشش این سازمان را به ترتیب در سال ۱۳۸۲ ، ۹۰۲ نفر، در سال ۱۳۸۳ و در سال ۱۳۸۴ این تعداد را ۷۸۴ نفر اعلام كرده و گفت: دلیل اینكه تعداد كودكان كار در سال ۱۳۸۴ نسبت به سال قبل كاهش چشمگیری داشته، حضور كودكان اتباع خارجی بوده است .
او با توضیح اینكه سازمان بهزیستی در سال های گذشته صرف نظر از ملیت، كودكان كار را در پناهگاه می پذیرفت افزود: پذیرش شدگان مهمانسرای سلامت یا پناهگاه كودكان، همه ساله برای گذران اوقات خود- به ویژه شب ها- به این مراكز مراجعه كرده و از امكانات بهزیستی بهره می برند .
مدیر كل دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی بهزیستی، تعداد این مهمانسراها را در سراسر كشور نزدیك به ۲۰ مركز اعلام كرد و گفت: این مراكز در مركز استان های پرجمعیت كشور كه عموماً با پدیده كودكان كار روبه رویند احداث شده اند و امكانات بهداشتی و آموزشی را در اختیار مراجعه كنندگان قرار می دهند.
تفاوت فاحش میان آمار كودكان كاری كه تحت پوشش بهزیستی قرار می گیرند با آمار تخمین زده شده توسط كارشناسان، نشانگر مخفی ماندن تعداد قابل توجهی از این كودكان است.بر اساس یك سرشماری كه ۱۰ سال قبل در كشور انجام شد، حدود ۱۲ درصد از جمعیت ۱۰ تا ۱۹ ساله كشورمان فعالیت اقتصادی دارند.
سازمان بین المللی كار نیز اعلام كرده است در سال ۲۰۰۰ از هر ۶ كودك در سراسر جهان، یك نفر فعالیت اقتصادی داشته است.
تعداد كودكان كار در جهان از ۲۴۶ میلیون در سال ۲۰۰۰ با یك كاهش ۲۸ میلیون نفری به ۲۱۸ میلیون نفر در سال ۲۰۰۴ رسیده است.
دكتر صمدی معتقد است كه از نظر مدیریت موضوع، ساماندهی كودكان كار و خیابانی برعهده سازمان بهزیستی است و تأكید می كند كه آیین نامه ساماندهی كودكان خیابانی تصویب و به بهزیستی ابلاغ شده است.دكتر صمدی با صراحت تأكید كرد كه مراكز بهزیستی توان پاسخگویی و سرویس دهی به تعداد زیادی از كودكان كار را دارند و چنانچه كودكان بیشتری نیز به این مراكز معرفی شوند، بهزیستی پوشش مناسبی را برای این گروه خواهد داشت.
هزینه تخمین زده شده از حذف كار كودكان در اقتصاد جهان طی ۲۰ سال گذشته، حدود ۷۶۰ میلیارد دلار است اما منفعت تخمین زده شده در كسب سلامتی، بهداشت و تحصیل این كودكان، بیش از چهار تریلیون دلار برای اقتصاد جهان است.

سارا طالبی زاده

منبع : روزنامه همشهری