یار امام و همراه خاتمی

هنوز حوزه های علمیه و مجامع دانشگاهی رخت سیاه غم از دست دادن سیدجعفر شهیدی را از تن بیرون نیاورده بودند و اصلاح طلبان نیز از ماتم درگذشت احمد بورقانی نماینده شجاع مجلس ششم فارغ نشده بودند که خبری تازه همگی را در ماتم و عزایی جدید فرو برد. «آیت الله توسلی دار فانی را وداع گفت.»
شاید برای نسل جوان تر آیت الله توسلی چهره شناخته شده یی به شمار نیاید اما با اطمینان می توان تاکید کرد برای نسلی که در تمام فریم هایی که از امام در ذهن خود آرشیو کرده حضور مرحوم توسلی را نیز به نظاره نشسته است فقدان وی واجد آثار متفاوتی است. چه بخواهیم و چه نخواهیم توسلی به عنوان یکی از شاخصه های اصلی خاطرات جمعی ایرانیان بدل شده بود و حضور وی حسی نوستالژیک را در نسل دوره انقلاب برمی انگیخت.
هنوز از یاد نبرده ایم که در انتخابات مجلس خبرگان سوم با توجه به عدم حضور مهم ترین گروه های همفکر آیت الله توسلی یعنی ائتلاف اصلاح طلبان در انتخابات آیت الله توسلی در حوزه گسترده و میلیونی تهران بدون کوچک ترین تبلیغی تا واپسین لحظات شمارش آرا در عرصه رقابت حضوری جدی داشت و هر آن احتمال آن وجود داشت که در جمع منتخبان تهران حضور یابد؛ منتخبانی که هریک به صورت گسترده از همه گونه امکانات برای تبلیغات استفاده کرده بودند... هرچند آیت الله توسلی نتوانست به مجلس خبرگان سوم راه یابد اما آرای گسترده وی مبین آن امر بود که هنوز بخش عمده یی از طبقه میانسال شهری وی را به خوبی می شناسند و اعتماد دارند و کافی است نام وی را در لیست نامزدها در حوزه رای گیری مشاهده کرده رای شان را به او اختصاص دهند.بخش عمده اقبال مردم به آیت الله توسلی را می توان در نوع تعامل وی با رهبر فقید جمهوری اسلامی تفسیر و تحلیل کرد. علاقه و وفاداری ویژه مرحوم توسلی به امام و حضور مستمر در دفتر امام در کنار اعتماد فراوان بنیانگذار جمهوری اسلامی به وی نوعی رابطه منحصر به فرد را ایجاد کرده بود. در آن دوران افکار عمومی توسلی را جز معدود معتمدان خاص امام به شمار می آورد.
● چرا معتمد امام؟
اما چه ویژگی بارزی در وجود توسلی وجود داشت که امام این گونه به وی اعتماد داشت؟
مجید انصاری عضو مجمع روحانیون مبارز در این باره می گوید؛ امام در انتخاب اطرافیان خود و همچنین اعضای دفترشان حساسیت ویژه یی داشتند. حتی در نامه معروف خود مسوولان نظام را به این امر توصیه کردند که در انتخاب اعضای دفتر و نزدیکان خود با دقت و بینش عمل کنند. نفس حضور ایشان در مدت طولانی در کنار امام نشان دهنده سلامت، امانتداری و خوشفکری ایشان و اعتماد کامل امام به وی است. به نظر من مهم ترین دلایل توجه ویژه امام به ایشان تدین، فضل و خوشفکری مرحوم توسلی بوده است.سیدعبدالواحد موسوی لاری یکی دیگر از اعضای مجمع روحانیون مبارز نیز در این باره می گوید؛ عشق همراه با شناخت نسبت به امام مرحوم توسلی را در جایگاهی قرار داد که وی به امین، معتمد و محرم اسرار امام بدل شده بود. تلقی من این است که حضرت امام به این نتیجه مهم رسیده بودند که اقدامات و خدمات آقای توسلی تنها برای اعتلای فکر و اندیشه امام است و نه برای بهره گیری از فرصت های پیش آمده، همین امر نیز سبب شد که ایشان به معتمد امام بدل شوند.
● جایگاه علمی
آیت الله توسلی در کنار مبارزه به دروس حوزه نیز اهتمام جدی داشت و همین امر نیز باعث شده بود مسوولیت بخش استفتائات دفتر امام به ایشان واگذار شود.
مجید انصاری درباره مدارج علمی مرحوم توسلی تاکید می کند که ایشان یکی از شاگردان مبرز آیت الله بروجردی و امام بودند. نفس اینکه در جایگاه استفتائات دفتر امام قرار گرفتند نشان دهنده علم و فضل ایشان است. مرحوم توسلی تواضع خاصی داشتند و به جای تدریس برای گروهی خاص از شاگردان به بیان احکام به صورت ساده برای اقشار مختلف جامعه می پرداختند و این امر را برای خود کسر شأن نمی دانستند.متاسفانه برای برخی این گونه جا افتاده است که بیان احکام خدا به مردم که اتفاقاً روح فقه نیز همین مساله است فعالیتی درخور علمای طراز اول به شمار نمی رود و علم و فضل فقط در تدریس و تالیف خلاصه شده است. با این حال آقای توسلی عمر خود را صرف تعلیم احکام به افراد جامعه کرد، چه در زمانی که در رادیو به بیان احکام می پرداخت چه در سه دهه اخیر که بخش استفتائات دفتر امام زیر نظر ایشان فعالیت می کرد.
● فعالیت های سیاسی
آیت الله توسلی در کنار فعالیت های خود در دفتر امام به فعالیت های سیاسی نیز می پرداخت. وی منتخب مردم تهران در دو دوره انتخابات مجلس خبرگان بود و همچنین از اعضای محوری موسس مجمع روحانیون مبارز به شمار می رفت.مجید انصاری که در مجلس خبرگان رهبری سابقه همکاری با مرحوم توسلی را داشته است درباره نوع فعالیت های ایشان تاکید می کند؛ آیت الله توسلی هم دارای جایگاه علمی و هم مقبولیت اجتماعی و هم مورد وثوق رهبر انقلاب بود، مجموعه این ویژگی ها از وی چهره یی ممتاز ساخته بود. در مجلس خبرگان نیز ایشان از نمایندگان فعال به شمار می آمدند، به خصوص در دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی که بعضاً ایشان و همکاران شان مورد بی مهری قرار می گرفتند، جناب توسلی با شفافیت، شجاعت و صراحت پا به میدان گذاشته از خاتمی و اصلاحات دفاع می کرد. مرحوم توسلی به رغم سن شان در همه جلسات مجلس خبرگان شرکت کرده و در بسیاری از امور با طرح ها و برنامه های خود باعث فعال تر شدن مجلس می شدند. آیت الله توسلی مجلس خبرگان را دارای جایگاه رفیعی می دانستند که اگر چه مجلس پرکاری نیست اما چه در وجه نظارت و چه در وجه دفاع از جایگاه رهبری و چه در وجه انتخاب رهبر در مواقع پیش بینی شده باید دقیق، کارشناسانه و مسوولانه عمل کند.موسوی لاری عضو مجمع روحانیون مبارز درباره فعالیت آیت الله توسلی در این مجمع نیز تاکید می کند؛ هنگامی که مجمع روحانیون تاسیس شد همه اعضا به جناب توسلی به عنوان ریش سفید مجمع نگاه می کردند و نقش وی در مجمع روحانیون نقشی محوری و بسیار مهم بود.از دیگر فعالیت های وی می توان به عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی و عضویت در مجمع تشخیص مصلحت با حکم امام و همچنین عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام با حکم مقام رهبری اشاره کرد.
● سکوت شش ساله و سرانجام کنار خاتمی
پس از کنار رفتن طیف موسوم به خط امام از مشاغل کلیدی دولت و همچنین حذف آنها در انتخابات مجلس چهارم اکثر نیروهای این جریان به ناچار از عرصه عمومی فاصله گرفتند. مجمع روحانیون مبارز به حالت نیمه تعطیل در آمد و چهره های نزدیک به این تشکل از جمله آیت الله توسلی کمتر مجال نمود و بروز یافتند. مجید انصاری در این باره می گوید؛ پس از رحلت امام مجمع روحانیون مبارز تا دوم خرداد ۷۶ غیرفعال شده بود و آقای توسلی نیز فعالیت های شان را به رسیدگی به امور دفتر امام محدود کرده بودند. اما در آستانه حماسه دوم خرداد مجمع و چهره های برجسته آن پا به میدان گذاشته از آقای خاتمی حمایت کردند. پس از پیروزی جناب خاتمی در انتخابات، ایشان مرحوم توسلی و جناب امام جمارانی را به مشاورت امور روحانیون خود انتخاب کردند و از آن پس مرحوم توسلی در اکثر سفرهای آقای خاتمی وی را همراهی می کرد. این سنت پس از پایان دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی نیز ادامه یافت. به نظر من حضور آیت الله توسلی در سفرهای آقای خاتمی دارای یک پیام روشن بود، آن اینکه ایشان به تفکر جناب خاتمی احترام می گذاشتند و معتقد بودند راه، منش و تفکر ایشان در راستای تفکر امام بوده و در واقع دفاع از خاتمی دفاع از امام و اندیشه وی است.
● احساس خطر
اگر به سخنرانی های اخیر آیت الله توسلی توجه کنیم به ویژه سخنرانی روز عاشورای امسال به نظر می آید که وی نسبت به موضوعی احساس خطر کرده و می خواهد با هشدارهای خود دلسوزان جامعه را نسبت به این خطر هوشیار کند. موسوی لاری دراین باره اظهار می دارد؛ آقای توسلی در پایبندی به راه و رسم امام جدیت خاصی داشت و شفاف و بدون مجامله و محافظه کاری از امام، راه و حریم ایشان دفاع می کرد. اگر جایی لازم بود که از دیدگاه امام دفاع شود بی پروا در خط مقدم قرار می گرفت و از سرزنش هیچ سرزنش کننده یی نیز نمی هراسید و بی محابا در برابر تحریف گران می ایستاد. به نظر من آنچه زمینه ساز رحلت ایشان شد نیز حوادث چند روز اخیر و تلقی نوعی حریم شکنی و تعرض به بیت امام و کمرنگ کردن حضور امام در جامعه بود. ایشان از این بی احترامی به شدت اندوهگین بودند.
چند شب پیش که در خدمت ایشان بودیم آقای توسلی تاکید داشتند که باید در برابر این حریم شکنی ها چاره یی اندیشیده شود. وی اعلام کرد تصمیم دارد در جلسه مجمع تشخیص مصلحت برخی ناگفته ها را بیان کرده از خط امام دفاع کند که متاسفانه حین این سخنرانی بر اثر عارضه قلبی دار فانی را وداع گفتند.
موسوی لاری ادامه می دهد آقای توسلی به عنوان کسی که از ابتدای مبارزه در کنار امام قرار داشت حاصل جهاد، تلاش و خون دل خوردن امام را در دو مساله می دید؛ مبارزه با تحجر، واپسگرایی و قرائت طالبانی از دین و دیگری ترویج اسلام نوگرا، اسلامی که امام تبلور آن بود و بر نقش مردم بر اداره سرنوشت خود تاکید می کرد. اگر این دو مساله از جامعه زدوده شود از امام چیزی باقی نخواهد ماند.
اگر اندیشه راهگشا و نوپای امام را طوری تحریف کنیم که نوعی ظاهرگرایی و تقدس مآبی از آن حاصل شود و اگر به جای خواست مردم اراده یک فرد یا گروه حاکم شود، عملاً از اندیشه و راه امام چیزی باقی نخواهد ماند.
آقای توسلی احساس می کرد جریانی در کشور در تلاش است که از سویی ظاهرگرایی و مقدس مآبی را جایگزین اسلام نوگرای امام کند و از سوی دیگر فضا را به سمتی ببرند که عملاً چند نفر به جای کل ملت در امور تصمیم گیری کنند. در صورت موفقیت این جریان دیگر از اندیشه امام در این کشور جز یک نام چیزی باقی نخواهد ماند. در نتیجه وی در هر مجالی به این مسائل اشاره کرده برخی از برنامه های آنان را افشا می کرد.
مجید انصاری نیز دراین باره می افزاید این احساس خطر و هشدار مختص مرحوم توسلی نبود اکثر نزدیکان و وفاداران امام با گرایش های متفاوت سیاسی نسبت به این موضوع هشدار داده اند. این امر حتی مختص به اصلاح طلبان هم نبوده است. همین چندماه پیش جناب آقای ناطق نوری هم در سخنرانی خود نسبت به رواج خرافه و قشری گرایی در کشور هشدار داد.
مرحوم توسلی به سبب قرابت فکری و استفاده بیشتر از محضر امام به مبانی فکری ایشان آشنایی کامل داشتند و به محض مشاهده انحراف در گفتار یا کردار مسوولان برآشفته می شدند و به دفاع از خط اصیل امام می پرداختند.
مجید انصاری در ادامه با اشاره به ردصلاحیت های صورت گرفته تاکید می کند؛ آیت الله توسلی معتقد بود باید حقوق تضییع شده شرکت کنندگان ردصلاحیت شده به آنها بازگردد و اذعان می داشتند هر نظامی برای بقا به رای مردم و حمایت مردم وابسته است و این مساله اتفاق نمی افتد مگر با برگزاری انتخابات آزاد، رقابتی و عادلانه.
● مهم ترین ویژگی آیت الله توسلی
موسوی لاری دراین باره اظهار می دارد مهم ترین ویژگی مرحوم توسلی صلابت و شجاعت در دفاع از خط امام بود. ایشان به شدت به امام علاقه داشت و امام نیز وی را مورد ملاطفت قرار می داد.
مجید انصاری نیز در این باره بیان می کند به نظرم همیشه حضور آقای توسلی انسان را به یاد امام می انداخت. فکر می کنم مهم ترین خصیصه ایشان همین مساله باشد.
● و در پایان ...
تقدیر آن بود که رئیس دفتر امام دو دهه پس از رحلت وی و در ماه پیروزی انقلاب و در نطق پیش از دستور خود در مجمع تشخیص مصلحت نظام و در حال دفاع از امام، آرمان ها و حریم ایشان دعوت حق را لبیک گوید.
در پایان دو پرسش مطرح می شود که آیا نگرانی های معتمد امام درباره مسیر آینده نظام رفع خواهد شد؟ آیا به هشدارهای وی وقعی گذاشته خواهد شد؟ اینها پرسش هایی است که به نظر نمی رسد برای یافتن پاسخ آن لازم باشد به آینده یی دور خیره شویم...

سیدحمید متقی

منبع : روزنامه اعتماد