تقلب در علم - بخش ۲

● وسوسه دستکاری دیجیتال تصاویر علمی
معلوم شده که در میان وسوسه‌های بسیار عصر دیجیتال، دستکاری تصاویر برای علم خیلی دردسرساز است و ژورنال‌های علمی سعی می‌کنند چاره‌ای برای آن پیدا کنند. بعضی سردبیران این ژورنال‌ها در فکر آنند که برای این کار از آزمونی استفاده کنند که هم‌اکنون ژورنال زیست‌شناسی سلولی از آن استفاده می‌کند و با همین آزمون بود که مچ دکتر هوانگ وو سوک (H.Woo Suk) به خاطر جعل تصاویر سلول‌های بنیادی جنین انسان گرفته شد.
در ژورنال زیست‌شناسی سلولی، این آزمون نشان داد که تصاویر به شدت دستکاری شده‌اند. مایکل راسنر (M.Rossner) از دانشگاه راکفلر و دبیر اجرایی این ژورنال می‌گوید از سال ۲۰۰۲ که این آزمون به کار گرفته شده، ۲۵درصد تمام دست‌نوشته‌های پذیرفته‌شده یک یا چند تصویر به همراه داشتند که به شیوه‌ای ناقض رهنمودهای این ژورنال دستکاری شده بودند. سردبیر این ژورنال، ایرا ملمن (I.Mellman) از دانشگاه ییل، می‌گوید در بیشتر این موارد وقتی نویسندگان تصاویر اصلی را ارسال کردند مساله حل شد. اما «در یک درصد این موارد دریافتیم که نویسندگان اقدام به کلاهبرداری کرده‌اند.»
وقتی این ژورنال‌ لازم دانست که تمام تصاویر باید به صورت دیجیتال ارائه شوند، این دو دبیر می‌دانستند این احتمال وجود دارد که تصاویر به شکل نادرستی دستکاری شوند. دکتر راسنر هنگام تغییر فرمت تصاویری که با فرمت نادرست ارسال شده بودند دریافت که بعضی نویسندگان به وسوسه ابزارهای اصلاح تصویر برنامه فوتوشاپ تن داده و داده‌های اصلی را به شکل دیگری نشان داده‌اند. او در مواردی دریافت که نویسندگان نوارهایی را از روی ژل الکتروفورز که آزمونی برای نشان دادن انواع پروتئین‌های موجود در یک آزمایش است، پاک کرده‌اند.
گاهی ردیفی از نوارها تکرار و به عنوان کنترل آزمایش دوم ارائه می‌شدند. گاهی زمینه عکسی با پاک‌کن فوتوشاپ یا ابزار همانندسازی آن تمیز می‌شد تا شسته‌رفته‌تر به نظر رسد. بعضی نویسندگان کنتراست تصویر را تغییر می‌دادند تا آثار لکه‌ها را در جایی که نباید در آنجا لکه‌ای می‌بود از بین ببرند. بعضی دیگر تصاویر سلول‌ها را از آزمایش‌های مختلف برمی‌داشتند و سر هم می‌کردند چنانکه گویی همه روی یک ظرف رشد کرده‌اند.
دکتر راسنر و دکتر ملمن برای جلوگیری از این نوع دستکاری‌ها رهنمودهایی چاپ کردند که بر اساس آنها عملا با هیچ بخشی از یک تصویر نباید کاری کرد مگر آنکه روی تمام بخش‌های دیگر آن تصویر نیز همان تاثیر را داشته باشد. به عبارت دیگر، تنظیم روشنی یا رنگ کل تصویر اشکالی ندارد اما نباید بخشی از تصویر را محو یا جابه‌جا کرد یا بخش جدیدی به آن افزود. از این پس آنها کنترل تصاویر در دست‌نوشته‌های پذیرفته‌شده را با باز کردن آنها در فوتوشاپ و انجام کنترل‌های لازم آغاز کردند تا ببینند آیا ویژگی‌های جدیدی در آنها ظاهر می‌شود یا خیر.
این همان کنترلی است که نشان داد یک‌چهارم دست‌نوشته‌های پذیرفته‌شده رهنمودهای ژورنال را نقض می‌کنند. در آن یک درصد از موارد که در آنها دستکاری صورت‌گرفته کلاهبرداری به حساب آمد ــ در مجموع ۱۴ مقاله تاکنون ــ مقاله مربوطه رد شد. برای رد کردن یک مقاله پذیرفته‌شده توافق چهار نفر از مسوولان ژورنال لازم است. دکتر ملمن می‌گوید: «در بعضی از موارد حتی با موسسه‌ای که آن نویسنده آنجا کار می‌کرد تماس گرفتیم و گفتیم باید نگاهی به این بیندازید زیرا قابل‌اعتماد نیست.»
او و دکتر راسنر در نظر دارند آزمون‌های نرم‌افزاری ساخته‌شده توسط یک ریاضی‌دان کاربردی به نام هانی فرید را هم به کارشان اضافه کنند.
دکتر فرید با کمک مالی کمیته دولتی بازرسی که به روش‌های تعیین اصالت تصاویر ارائه‌شده در دادگاه علاقمند است، مشغول نوشتن الگوریتم‌هایی برای تشخیص دستکاری‌ها است. او می‌گوید کارش توجه خیلی‌ها را جلب کرده است، ازجمله مشتریان حراج‌های اینترنتی که نگران اصل بودن تصاویر هستند، کسانی که می‌خواهند با آگهی‌های تبلیغاتی شخصی تماس بگیرند، پژوهشگران پدیده‌های ماوراءالطبیعه که تجلی ارواح را بررسی می‌کنند و سردبیران ژورنال‌های علمی.
دکتر فرید برای این آخری مشغول نوشتن مجموعه‌ای از الگوریتم‌ها است که برای کشف انواع خاصی از دستکاری تصاویر طراحی شده‌اند. وقتی پژوهشگران می‌خواهند چیزی را از یک تصویر حذف کنند ــ مثلا نواری از یک ژل ــ اغلب آن را با بخشی از زمینه مجاور می‌پوشانند. برای این کار باید قسمتی از تصویر را تکرار کرد که تشخیص آن برای چشم غیرمسلح ممکن نیست اما با تحلیل‌های ریاضی می‌توان آن را تشخیص داد.
اگر چیزی بیش از حد وضوح مناسب بزرگ شود، فوتوشاپ پیکسل‌های اضافی تولید می‌کند. اگر آن قسمت چرخانده شود پیکسل‌های دیگری طبق یک الگوی خاص تولید می‌شوند. بخشی که از یک تصویر دیگر اضافه می‌شود ممکن است دارای زاویه نورپردازی متفاوتی باشد. دکتر فرید می‌گوید چشم انسان عمدتا به تغییرات سایه‌روشن بی‌تفاوت است، اما تحلیل‌های کامپیوتری می‌توانند چشمه‌های مخالف نور در یک تصویر را تشخیص دهند و این نشان می‌دهد که تصویر دستکاری شده است.
دکتر فرید می‌گوید: «در پایان کار به هر حال به ریاضی نیاز پیدا می‌کنید.» او امیدوار است به زودی برای آزمایش بتای دکتر راسنر مجموعه‌ای از ابزارهای لازم را داشته باشد.
ژورنال‌ها برای وجین کردن مقاله‌های بی‌کیفیت به‌شدت وابسته به کارشناسانی هستند که آنها را نقد می‌کنند. اما همانطور که مورد هوآنگ بار دیگر نشان داد، این منتقدان تنها تا حدی می‌توانند موثر واقع شوند. نقش منتقدان طبق تعریف نه کنترل داده‌های جعلی بلکه آن است که ببینند آیا نتایجی که در یک مقاله گرفته شده از داده‌های ارائه‌شده در آن حاصل می‌شود یا خیر.
آزمون غربال‌گری به مبحثی می‌پردازد که منتقدان به آسانی نمی‌توانند از عهده آن برآیند و آن این است که آیه داده‌های ارائه‌شده داده‌های واقعی را به درستی منعکس می‌کنند یا خیر. دکتر راسنر می‌گوید از آنجا که دبیران ژورنال‌ها اکنون این توانایی را دارند که این نوع آزمایش‌های کنترل کیفیت را انجام دهند، «باید این کار را بکنند.»
دکتر ملمن می‌گوید وسوسه دستکاری تصاویر هنوز در جامعه رواج نیافته است و او دوست دارد ببیند که ژورنال‌های دیگر هم استفاده از سیستم بازرسی تصویر را در پیش گرفته‌اند، حتی اگر این کار برای هر مقاله ۳۰ دقیقه طول بکشد. او می‌گوید بدون درآمدهای عظیمی که ژورنال‌هایی مانند نیچر، ساینس و سل از آن بهره‌مند می‌شوند، «ما انتشارات دانشگاهی فقیری هستیم. اگر آنها نتوانند این هزینه‌ها را تقبل کنند، یک جای کار مدل‌های اقتصادی‌شان باید به طرز وحشتناکی اشتباه باشد.»
درواقع ژورنال ساینس رهنمودهای ژورنال زیست‌شناسی سلولی را پذیرفته و از چندی پیش استفاده از آزمون‌های بازرسی تصویری را درمورد دست‌نوشته‌های خودش آغاز کرده است. کاترینا کلنر، از معاونان ژورنال ساینس، می‌گوید «بیشتر ژورنال‌ها احتمالا چاره‌ای جز استفاده از چیزی شبیه این ندارند.»
کلنر به عنوان اقدامی در جهت کنترل کیفیت به این آزمون علاقه‌مند شد و نه به خاطر مقاله‌های جعلی دکتر هوآنگ که دو تا از آنها در ساینس چاپ شده‌اند. دکتر ملمن می‌گوید این سیستم دست‌کم در بار دوم می‌توانست مچ دکتر هوآنگ را به خاطر جعل داده‌ها بگیرد زیرا «در آزمون بازرسی تصویر کاملا تابلو می‌شد.»
اما سردبیران ژورنال‌های دیگر علاقه چندانی نشان نمی‌دهند. امیلی مارکوس، سردبیر ژورنال Cell، می‌گوید استفاده از این سیستم را در دست بررسی دارد اما اصولا معتقد است که اخلاق ارائه داده‌های حقیقی چیزی است که در هنگام آموزش یک دانشمند باید روی آن تاکید شود و وظیفه دبیران ژورنال‌ها نیست.
به نظر او مساله تصاویر دستکاری‌شده از یک شکاف بین‌نسلی میان دانشمندان سالخورده‌تری که استانداردهای اخلاقی را پدید آورده‌اند اما از امکانات فوتوشاپ خبر ندارند و دانشمندان جوان‌تری که داده‌های یک مقاله را تولید می‌کنند، ناشی می‌شود. دکتر مارکوس می‌گوید از آنجا که کل فرایند علمی بر پایه اعتماد است، «چرا باید گفت ما به شما اعتماد داریم اما نه در این یک مورد؟ و من موافق نیستم که بگوییم ما در هیچ موردی به شما اعتماد نداریم.»
به عقیده او به جای آنکه دبیران ژورنال‌ها را واداریم نقش بازرس را بازی کنند، شاید بهتر باشد بار این مسوولیت را بر دوش خود دانشمندان بگذاریم و از نویسنده اصلی بخواهیم تعهد کند که تصاویر ارسالی با معیارهای ژورنال تطبیق می‌کنند. از دید او این معیارها باید به نمایندگی از طرف کل جامعه علمی توسط گروهی مانند آکادمی ملی علوم تدوین شود و نه با حکم تک‌تک دبیران ژورنال‌های مختلف.

نیکلاس وید/ ترجمه کوروش پیربازاری
New York Times, Jan.۲۴, ۲۰۰۶

منبع : شهروند امروز