مقایسه ی خدمات تلفن همراه پیش پرداختی وپس پرداختی

●افزایش تعداد کاربران
یکی از علل اصلی و اولیه پیدایش روش ارائه خدمات پیش پرداختی ، ایده افزایش تعداد کاربران توسط بهره بردارها بوده است. همان گونه که می‌دانیم ارائه خدمات تلفن همراه ابتدا به صورت پس پرداختی صورت می‌گرفته است و پس از روبه اشباع گذاشتن بازار ارائه خدمات تلفن همراه ، فكر ارائه خدمات پیش پرداختی مطرح شد. هدف اولیه ارائه خدمات تلفن همراه پیش پرداختی گسترش بازار از طریق افرادی بوده که توانایی و یا علاقه استفاده از خدمات تلفن همراه پس پرداختی را نداشتند. در این میان می‌توان به اقشار کم درآمد جامعه، دانش آموزان (‌ به خصوص دانش آموزان دوره‌های دبیرستان ) و همچنین گردشگران اشاره کرد. با ارائه خدمات تلفن همراه پیش پرداختی به این دسته از افراد، بهره بردارها دو هدف کلی را دنبال می‌نمایند. هدف اول و مهم آن است که کاربران خدمات پیش پرداختی در آینده به کاربران خدمات پس پرداختی تبدیل شوند. به عنوان مثال دانش آموزان که درآمد مستقل ندارند،‌ ابتدا با استفاده از خدمات پیش پرداختی ، به استفاده از خدمات علاقمند شوند و در نهایت پس از اشتغال و داشتن درآمد لازم به استفاده از خدمات تلفن همراه پس پرداختی روی آورند. یعنی هدف اصلی تضمین نمودن وجود کاربران خدمات تلفن همراه در آینده و حفظ موقعیت در بازار ارائه خدمات تلفن همراه است.
نکته‌ای که باید بدان توجه نمود علت علاقمند بودن بهره بردارها به تبدیل کاربران خدمات تلفن همراه پیش پرداختی به پس پرداختی است که از جمله آن دلایل می‌توان به بالاتر بودن میانگین درآمد حاصل از هرکاربر خدمات تلفن همراه پیش پرداختی (ARPU)،‌ پایبندی بالاتر این کاربران به بهره بردارهای خود و سایر عوامل اشاره کرد. سایر دلایل و عوامل به صورت کامل در بخش آینده که ضعف‌های خدمات پیش پرداختی نسبت به پس پرداختی را از دیدگاه بهره بردارها بررسی می‌کند، توضیح داده خواهد شد.
هدف دوم که بهره بردارها از افزایش تعداد کاربران خود دنبال می‌کنند، افزایش تعداد تماس ها است که بین مشترکین خدمات به صورت پس پرداختی و مشترکین پیش پرداختی ایجاد می‌شود.
از آنجاییکه مطابق آمار، طول تماس ها و به تبع آن سود حاصل از تماس های مشترکین خدمات پس پرداختی بسیار بیشتر از مشترکین خدمات پیش پرداختی است، هرچه تعداد تماس های مشترکین پس پرداختی بالاتر باشد، درآمد حاصل از ارائه خدمات توسط بهره بردار بالاتر خواهد بود. بنابراین بهره بردارها سعی می‌کنند با افزایش تعداد کاربران پیش پرداختی ، مکالمات ایجاد شده بین این دو دسته را افزایش دهند و درآمد حاصل را به مقدار درآمدهای قبلی خود اضافه نمایند.
در اینجا اشاره به این نکته نیز ضروری است که به دلیل محدودیت‌های فنی، افزایش تعداد کاربران خدمات پیش پرداختی به صورت بی‌نهایت نمی‌تواند انجام شود. بنابراین بهره بردارها بایستی با توجه به محدودیت‌های موجود،‌ ارائه خدمات را به گونه‌ای انجام دهند تا بیشترین سود ممکن را بدست آورند.
هزینه‌های پرسنلی کمتریکی از مزایای ارائه خدمات پیش پرداختی کاهش تعداد افراد لازم برای انجام امور اداری از طرف بهره بردار و به تبع آن صرفه‌جویی در هزینه‌های پرسنلی است. کاهش حجم امور اداری را می‌توان به عدم نیاز به تنظیم قراردادهای مستقل برای هر سیم کارت و همچنین عدم نیاز به صادر کردن فیش‌های ماهیانه برای استفاده از خدمات تلفن همراه مربوط دانست. در روش ارائه خدمات پیش پرداختی برای استفاده از امکانات، کاربر کارتی را تهیه می‌کند و پس از استفاده از کارت و تمام شدن اعتبار آن، برای استفاده مجدد از خدمات اقدام به تمدید یا تهیه کارت جدید می‌نماید.
تهیه کارت جدید یا تمدید کارت قبلی نمی‌تواند از طریق تماس تلفنی با دفتر بهره بردار صورت گیرد. بنابراین هزینه‌های صدور فیش‌های ماهیانه و تنظیم قراردادهای مربوط به ارائه خدمات تلفن همراه پس پرداختی، در این روش حذف می‌شود.
امکان دریافت پول قبل از ارائه خدمات, در روش ارائه خدمات تلفن همراه پیش پرداختی هزینه ارائه خدمات قبل از استفاده کاربر از تلفن همراه دریافت می‌شود. با توجه به این مطلب، اولاً بهره بردار تلفن همراه نگرانی در مورد احتمال عدم وصول هزینه ارائه خدمات در زمان تعیین شده را ندارد. بسیاری از کاربران تلفن همراه پس پرداختی هزینه استفاده از خدمات را با تاخیر پرداخت می‌نمایند. ثانیاً با احتساب سود حاصل از دریافت زودهنگام هزینه استفاده از خدمات تلفن همراه می‌توان نتیجه گرفت که ارائه خدمات پیش پرداختی از نظر اقتصادی از روش پس پرداختی به صرفه‌تر است.
عدم استفاده کامل از برخی کارت‌ها برخی از کارت‌هایی که توسط بهره بردار برای خدمات پیش پرداختی ارائه شده‌اند، به صورت کامل استفاده نمی‌شوند. به دلیل آنکه کارت‌های توزیع شده مدت اعتبار خاص دارند و پس از مدت اعتبار مذکور استفاده از کارت امکان پذیر نیست. بنابراین هرگاه از تمامی ارزش کارت در این دوره استفاده نشود، مقدار باقی مانده قابل استفاده نخواهد بود. معمولاً تعدادی از کارت‌های فروخته شده به صورت کامل مورد استفاده واقع نمی‌شوند و بنابراین هزینه‌های باقی مانده مانند درآمدی است که به ازای آن، کاربر از شبکه و ظرفیت شبکه تلفن همراه استفاده نکرده است.
این مطلب را می توان با توجه به این نکته که تعداد زیادی از کاربران خدمات تلفن همراه پیش پرداختی تلفن‌های خود را فقط برای در دسترس بودن (و نه ایجاد ارتباط با تلفن‌های همراه دیگران) استفاده می‌کنند، پی برد. همان گونه که اشاره شد به عنوان مثال می‌توان به دانش آموزانی که تلفن همراه را برای در دسترس بودن بکار می‌برند یا شرکت هایی که تلفن همراه پیش پرداختی را در اختیار کارمندان قرار می‌دهد تا در صورت لزوم امكان دسترسی به آنها وجود داشته باشد، اشاره کرد.
بررسی ضعف‌های روش پیش پرداختی نسبت به پس پرداختی از دیدگاه بهره بردارها روش پیش پرداختی نسبت به پس پرداختی دارای ضعف‌هایی است. عمده‌ترین ضعف روش پیش پرداختی میزان كم ترARPU نسبت به روش پس پرداختی است. به گونه‌ایی که از نظر اقتصادی در بازار، درآمد حاصل از هر سه کاربر پیش پرداختی را به صورت سرانگشتی معادل درآمد حاصل از یک کاربر پس پرداختی به حساب می‌آورند. علت این امر به استفاده کمتر و طول مکالمات کوتاه‌تر توسط کاربران خدمات پیش پرداختی است. ARPUکمتر نسبت به پس پرداختی یکی از اصلی‌ترین ضعف‌های روش پیش پرداختی کمتر بودن ARPU آن نسبت به روش پس پرداختی است. ARPU عبارت است از متوسط درآمدی که به ازاء‌ هر کاربر نصیب بهره بردار می‌شود. دلیل پایین بودن آن درپیش پرداختی کمتر بودن طول مکالمات و تعداد مکالماتی است که توسط کاربران پیش پرداختی انجام می‌شود. این نیز خود به دلیل آن است که عمدتاً کاربرانی که این نوع خدمات را انتخاب می‌کنند جزء افراد با درآمد متوسط پایین هستند. به عنوان مثال دانش آموزانی که تلفن همراه فقط برای در دسترس بودن شان در اختیارشان قرار گرفته است، یا کارمندان شرکت‌های بزرگ که برای انجام امور اداری تلفن همراه در اختیار گرفته‌اند. به هر صورت کمتر بودن درآمد حاصل از کاربران پیش پرداختی بزرگترین مشکل برای بهره بردارهایی است که دارای تعداد زیادی کاربران تلفن‌ همراه به صورت پیش پرداختی هستند. در برخی از موارد بهره بردارها برای رفع مشكل فوق اقدام به ارائه خدمات جانبی مانند قابلیت فرستادن پیام کوتاه (SMS) می‌نمایند تا مقداری از کمبود درآمد ناشی از مکالمات را جبران نمایند.
●عدم پایبندی کاربران به یک بهره بردار خاص
کاربران خدمات تلفن همراه به صورت پیش پرداختی ، بدون بستن قرارداد با بهره بردار از خدمات مربوطه استفاده می‌کنند، بنابراین به راحتی می‌توانند در دفعات بعدی که برای استفاده از تلفن همراه اقدام می‌کنند، بهره بردار خود را عوض نمایند. در صورتی که کاربران پس پرداختی به دلیل وجود قرارداد برای عوض کردن بهره بردار طرف قرارداد خود به این سهولت نمی‌توانند اقدام نمایند. عدم پایبندی کاربران به استفاده از خدمات یک بهره بردار خاص باعث می‌شود تا بهره بردارها نتوانند بر روی کاربران خود به صورت دائمی حساب نمایند و احتمال تغییرات شدید در كاهش تعداد مشترکین پیش پرداختی هیچ گاه منتفی نیست. به همین دلیل جریان مالی حاصل از ارائه خدمات پیش پرداختی برای بهره بردارها ممکن است دارای نوسانات شدید باشد. این نوسانات با وارد شدن بهره بردارهای رقیب و ارائه خدمات بهتر و ارزان‌تر توسط آنها به وجود می‌آید و رقابت در این بازار را بسیار سخت می‌کند. بهره بردارها برای مقابله با این پدیده می‌توانند اقداماتی از جمله دادن تخفیف به مشترکین قدیمی ،‌ انجام دهند.●عدم وجود اطلاعات کامل در مورد کاربران
به دلیل موقتی بودن کاربرانی که از خدمات تلفن همراه به صورت پیش پرداختی استفاده می‌کنند، بهره بردارها اطلاع دقیقی در مورد تعداد کاربران شبکه خود ندارند. در صورتی که به دلیل وجود قراردادهای مشخص بین بهره بردارها و کاربران پس پرداختی، تعداد کاربرانی که از این نوع خدمات استفاده می‌کنند، کاملاً معلوم است. اطلاعات تعداد کاربران می‌تواند در محاسبه و یا پیش‌بینی درآمد حاصل از ارائه خدمات تلفن همراه مفید باشد. این اطلاعات برای برنامه‌ریزی و تعیین هدف‌های آینده توسط بهره بردار بکار گرفته می‌شود. همچنین اطلاعات تعداد کاربران می‌تواند برای محاسبه ظرفیت فعلی شبکه یا نیازهای زیرساختی لازم برای گسترش شبکه در آینده مورد استفاده قرار گیرد.
با وجود آنکه تعداد کارت‌های ارائه شده توسط بهره بردار برای خدمات تلفن همراه پیش پرداختی همواره مشخص است، ولی تعداد کارت‌های فعال که فروخته شده‌اند و مورد استفاده قرار می‌گیرند، قابل تعیین نیست. تعداد واقعی کاربران نیز در واقع تعداد کارت‌های فعال است.
●امکان سوء‌ استفاده توسط خلاف کاران
امکان استفاده از خدمات تلفن همراه پیش پرداختی به صورت ناشناس می‌تواند توسط افراد خلاف کار، مورد سوء استفاده واقع شود. به دلیل آن که استفاده از این نوع خدمات بدون نیاز به قرارداد و صرفاً با خرید کارت‌های مربوطه انجام می‌شود، امکان ناشناس بودن را برای کاربران فراهم می‌سازد. با وجود این که ناشناس بودن کاربران برای برخی از مشترکین به عنوان مزیت خدمات پیش پرداختی محسوب می‌شود ولی از طرف دیگر باعث نگرانی بهره بردارهای تلفن همراه پیش پرداختی می‌گردد.
●نیاز به سامانه‌های محاسبه تعرفه به صورت زمان واقعی
یکی از ضعف‌های روش ارائه خدمات پیش پرداختی از دیدگاه بهره بردارها نیاز به راه‌اندازی محاسبه تعرفه‌ها به صورت زمان واقعی در این روش ارائه خدمات است. منظور از سامانه‌های محاسبه هزینه مكالمات با استفاده از تعرفه و طول زمان مكالمه به صورت زمان واقعی سامانه‌هایی هستند که هزینه خدمات استفاده شده توسط مشترک را با توجه به تعرفه های مربوطه به صورت دائم محاسبه می‌نمایند و هنگامی که این هزینه از ارزش کارت خریداری شده توسط کاربر بیشتر شد، از ادامه مکالمه جلوگیری بعمل آورده و در واقع کارت را غیر معتبر می‌نمایند. چنین سامانه ای فقط برای بهره بردارهایی که خدمات پیش پرداختی ارائه می‌کنند لازم است. در صورتیکه برای بهره بردارهایی که خدمات پس پرداختی ارائه می‌نمایند، سامانه‌های محاسبه یاد شده، هنگام مکالمه، طول زمان مکالمات را اندازه‌گیری می‌نمایند و تنها هنگام صادر کردن قبض تلفن همراه مربوطه، اقدام به محاسبه تعرفه می‌نمایند. از آن جایی که اندازه‌گیری طول مکالمات با محاسبه هزینه ی مكالمات به صورت زمان واقعی متفاوت است، بنابراین برای راه‌اندازی ارائه خدمات پیش پرداختی نیاز به نصب سامانه‌های مربوطه است.
●نیاز به سامانه ای برای تمدید کارت‌های موجود
کارت‌های اعتباری موجود باید برای استفاده مجدد کاربر تمدید شوند و همچنین کارت‌های جدید برای جلب کاربران جدید ارائه شوند. به همین منظور بهره بردارها باید یک سامانه اداری و فنی برای تمدید و ارائه کارت‌ها طراحی نمایند. این سامانه شامل قسمتی خواهد بود که کاربران می‌توانند با مراجعه به آن و پرداخت هزینه، کارت‌های فعلی خود را تمدید نمایند. همچنین یک سامانه برای توزیع کارت‌ها بین مراکز توزیع کارت‌ها لازم است. این سامانه کارت‌ها را به فروشگاهها، مراکز توزیع و یا هر نقطه دیگری که باید کارت‌ها از طریق آنها به دست مشترکین برسد، انتقال می‌دهد.
راه‌اندازی چنین سامانه ای مستلزم هزینه است كه این هزینه در ارائه خدمات تلفن همراه پس پرداختی وجود ندارد.
●●نتیجه‌گیری
هدف تحلیل مزایا و ضعف‌های مطرح شده در مورد بازار داخلی و بررسی نقش عوامل ذکر شده، در شکل‌دهی این بازار است. به همین منظور روش پیش پرداختی نسبت به پس پرداختی از دیدگاه کاربران و بهره بردارهای ایرانی بررسی می‌شود.
از دیدگاه کاربران ایرانی ارائه خدمات تلفن همراه به صورت پیش پرداختی می‌تواند دارای مزایای بسیاری باشد. ازآن جمله می‌توان به اقتصادی بودن در میزان مکالمات كمتر در خدمات پیش پرداختی، عدم نیاز به انتظار برای دریافت سیم کارت (نسبت به خریدارانی که سیم کارت تلفن همراه پس پرداختی ثبت نام نموده‌اند)، امکان استفاده از تلفن همراه فقط برای دریافت مکالمات (و نه برقراری تماس)، امکان‌پذیری استفاده از تلفن همراه برای افراد کم درآمدتر اشاره کرد.
ضعف‌های روش خدمات پیش پرداختی را نیز برای کاربران ایرانی احتمالاً در مشکل بودن و پیچیده بودن مراحل تمدید کارت‌های تلفن، بالا بردن تعرفه مکالمات نسبت به پس پرداختی در میزان مکالمات بالاتر دانست. البته تمامی مباحث فوق بستگی به شرایط ارائه خدمات تلفن همراه پیش پرداختی توسط بهره بردار دارد چنانچه بهره بردار قیمت‌های ارائه خدمات را به صورت مناسب تنظیم نماید، می‌تواند باعث جلب مشتری و گسترش بازار و ضریب نفوذ تلفن همراه پیش پرداختی شود.
از دیدگاه بهره بردار ایرانی ارائه خدمات تلفن همراه پیش پرداختی می‌تواند دارای امتیازات زیر باشد. ابتدا نبود رقیب در ارائه خدمات پیش پرداختی که خود عامل بسیار مهمی برای ایجاد توانایی رقابت این بهره بردار در ارائه خدمات و رقابت با بهره بردارهای پس پرداختی بازار است. همچنین بازار ایران با توجه به اطلاعات و آمار موجود، قابلیت بسیار بالایی را برای بهره‌برداری از خدمات تلفن همراه دارد و با توجه به محدودیت‌های بهره بردارهای پس پرداختی در ارائه چنین خدماتی، بهره بردار پیش پرداختی می‌تواند با سرعت بیشتری به جلب مشترکین بپردازد.
توجه به این نکته هم ضروری است که با توجه به جوان بودن جمعیت کشور که علاقه مند به استفاده از خدمات تلفن همراه هستند و از طرفی اکثراً امکان مالی استفاده از خدمات پس پرداختی ندارند، ارائه خدمات پیش پرداختی می‌تواند با استقبال بالایی رو به رو شود. از این رو، در عمل، بهره بردار ارائه کننده خدمات مذكور با بازار بسیار بکر و بزرگ تری روبرو است و در صورت ارائه خدمات مناسب و با کیفیت، می‌تواند موفق تر باشد.
علاوه بر مزایای فوق، بهره بردار تلفن همراه پیش پرداختی به دلیل نبود رقیب‌های جدی در این زمینه دارای امتیازات فراوان است. زیرا در بازارهای خارجی مشکلات عمده بهره بردارهای پیش پرداختی در کم بودن درآمد حاصل از کاربران پیش پرداختی و همچنین عدم پایبندی این کاربران به یک بهره بردار پیش پرداختی خاص است. با توجه به اینکه مسئله رقابت (لااقل در ابتدای کار) به صورت جدی مطرح نیست، و مشکلات فوق در اثر بازار رقابتی (به دلیل کاهش قیمت ارائه خدمات و زیاد بودن انتخاب‌های کاشربران) به وجود می آیند، و لذا بهره بردار مذکور می‌تواند به نحو مطلوبی شروع به کار نماید.
مشکلاتی که احتمال دارد بهره بردار پیش پرداختی در ایران با آن مواجه باشد، مانند سایر بهره بردارهای تلفن همراه پیش پرداختی در جهان خواهد بود. ممکن است که این مشکل به میزان کمتری ظاهر شود (به دلیل نبود رقابت) ولی به هر حال وجود خواهد داشت. این مشکل، همان کم بودن درآمد حاصل از هر کاربر پیش پرداختی نسبت به کاربران مشابه در خدمات پس پرداختی است. به دلیل آن که به احتمال زیاد، تعداد زیادی از مشترکین متقاضی این خدمات از بین افراد با سطح درآمد پایین باشند، طول مکالمات و به تبع آن درآمد حاصل از عملكرد مكالماتی مشترکین مذكور پایین خواهد بود. گران تر كردن نرخ مکالمات نیز در این زمینه نمی‌تواند مؤثر باشد، زیرا ممکن است به کم تر شدن تعداد کاربران علاقمند به استفاده از این خدمات منجر شود. در هر صورت با توجه به نوپا بودن ارائه خدمات پیش پرداختی در ایران و عدم تجربه قبلی در نحوه استقبال از این خدمات و مقدار استفاده از آن (طول مکالمات) پیش‌بینی و استقبال از این خدمات ارائه تعرفه‌بندی‌های مناسب که هم متضمن جلب مشتری‌های بیشتر و هم بالاتر بردن سود بهره بردار باشد، کاری دشوار است. در همین راستا بهره بردار تلفن همراه پیش پرداختی می‌تواند برای بالاتر بردن سود خود، ارائه خدمات متنوع دیگر به غیر از مکالمات (مانند SMS) را نیز در دستور کار خود قرار دهد.

*مراجع دردفترماهنامه موجود است
سید هادی نادمی-حامد فرشباف

منبع : ماهنامه دنیای مخابرات و ارتباطات