وقتی زلزله می آید

حوادثی نظیر سیل، زلزله، طوفان، سونامی (آب لرزه)، آتشفشان و امثال اینها كه معمولا وقوع آنها خارج از اراده انسان است حوادث غیرمترقبه طبیعی یا بلایا نامیده می شوند و هرچند انسان قادر به پیشگویی اینگونه بلایا نیست و اگر هم بتواند حدس بزند زمان دقیق آنها را نمی تواند تعیین كند ولی با این وجود در سایه تجربه ناشی از تكرارپذیری این حوادث، قادر به شناخت عوامل زمینه ساز آنها و پرهیز از قرار گرفتن در معرض خطر و مناطق خطر می باشد و به همین دلیل است كه سعی می كند در مسیر سیل های ویرانگر تكراری، سكونت نكند، خانه های ضدزلزله بنا كند و در مناطق طوفانخیز، براساس معماری خاصی ساختمان سازی كند...
به دنبال حوادث غیرمترقبه، ممكن است شالوده بهداشتی منطقه متلاشی شود، به علت تخریب جاده ها، حمل و نقل مایحتاج اولیه و دسترسی امدادگران، مختل شود، به علت شكستگی لوله ها، آب منطقه یا محله، قطع شود، به علت تخریب نیروگاه ها و آسیب دكل های برق، سیستم برق رسانی از كار بیفتد، به علت تخریب مراكز نظامی و انتظامی از یك طرف و تخریب زندانها و فرار زندانیان از سوی دیگر، سایه شوم ناامنی در منطقه گسترده شود، به علت كمبود آب آشامیدانی سالم و مصرف اجباری آبهای ناسالم و آلوده بر میزان بروز بیماری های منتقله از آب، به علت شرایط نامطلوب نگهداری غذاها بر میزان بروز بیماری های منتقله از طریق غذا، به علت تخریب پناهگاه های حشرات ناقل، بر میزان بیماری های موقت بر میزان بروز بیماری های منتقله از طریق تماس نزدیك، نظیر انواع سرماخوردگی، آنفلوآنزا، سرخك، آبله مرغان، مننژیت و بسیاری از بیماری های دیگر افزایش یابد.
در صورتی كه شرایط اسكان موقت و آوارگی به طول بیانجامد چه بسا برنامه های منظم واكسیناسیون نیز مختل شود و موجب طغیان بیماری های مربوطه گردد. و لذا عمق این معضلات حاكی از آن است كه تیم بهداشتی، وظیفه سنگینی را برعهده خواهد داشت، وظیفه حفظ سلامتی مردم با نظارت بر تامین آب و غذای سالم، ادامه واكسیناسیون رایج و تزریق واكسن های اضطراری برحسب شرایط محیطی، مبارزه با حشرات و موجودات موذی و امثال اینها و از طرف دیگر بازگرداندن سلامتی افراد مجروح و بیمار با امداد رسانی ارائه كمك های اولیه و تشخیص و درمان بیماری های آنان.
● نقش آموزش همگانی در كاهش آسیب های ناشی از حوادث طبیعی
هرچند بسیاری از آموزش ها از طریق وسایل ارتباط جمعی و در ستادهای مستقر در مساجد، توسط مامورین و مسئولین بهداشت محلی ارائه شده است ولی هنوز با ارتقاء كامل و كارساز آگاهی های بهداشتی مردم فاصله زیادی داریم و جا دارد تعلیمات لازم در قالب آموزش های كارگاهی و به صورت چهره به چهره و نه صرفاً از طریق رادیو و تلویزیون و مطبوعات، ارائه شود و جزو دروس اجباری مدارس و دانشگاه ها قرار گیرد. و همانگونه كه برای دانشجویان پزشكی درسی تحت عنوان اخلاق و حقوق پزشكی وجود دارد درسی تحت عنوان اخلاق حرفه ای در رابطه با كلیه مشاغل حساس و از جمله مهندسی راه و ساختمان ارائه شود تا همه دست اندركاران با احساس مسئولیت و آشنایی با حقوق حقه مردم، وظایف محوله را انجام دهند و ساختمان ها و راه ها و وسایل و تجهیزات محكم تر و بادوام تری را در اختیار بگذارند و از آسیب پذیری آنان در مقابل حوادث و سوانح مختلف بكاهند.
● ‌آمادگی در برابرزلزله
▪ اگر زمین لرزه ای در همین لحظه اتفاق بیفتد، چه می كنید؟
در طی هشتاد سال گذشته مملكتمان بطور متوسط در هر سال یك زلزله با بزرگی بیش از ۶ ریشتر به خود دیده است و این نشان دهنده آن است كه هیچ نقطه از ایران را نمی توان در مقابل وقوع زلزله مصون پنداشت، با توجه به این مطالب باید هرچند وقت یكبار انتظار زلزله های
كم و بیش بزرگ را در یكی از نقاط ایران داشته باشیم. زلزله یك واقعیت زندگی در ایران است و مردم باید زندگی با زلزله را بیاموزند.
▪ رعایت نكات ایمنی قبل از وقوع زلزله:
از آنجا كه زلزله خبر نمی دهد باید پیش از وقوع آن تدابیر ایمنی خاص و مهمی بشرح زیر اندیشیده شود:
۱) مكانی را انتخاب كنید كه همه اعضای خانواده بعد از وقوع زمین لرزه در آنجا جمع شوند.
۲) یك یا چند نقطه امن را در هر اتاق انتخاب كنید تا در مواقع ضروری بتوانید به آن نقطه پناه ببرید.
۳) نقاط امن محل كار و سكونت خود را روی نقشه ای مشخص كنید و آن را در اختیار نزدیكان خود قرار دهید.
۴) تمرین های دوره ای نجات از خطرات زلزله را هرچند وقت یكبار انجام دهید.
۵) دوره كمك های اولیه بویژه آموزش احیای قلبی و ریوی را از طریق هلال احمر شهر خود بیاموزید.
۶) از استحكام و مقاومت ساختمان محل زندگی خود در برابر زمین لرزه مطمئن شوید.
۷) محل خواب شما نباید در كنار پنجره، زیر لوستر، تابلو، آینه و سایر اشیای شكننده و آویزان باشد.
۸) راهروها و خروجی های منزل را بررسی كنید و وسایلی را كه ممكن است بعد از وقوع زلزله سد راه شوند از آن مكانها دور كنید.
۹)وسایل سنگینی را كه هنگام وقوع زلزله ممكن است سقوط كنند. مانند كتابها، گلدانهای آویز و لوسترها، در محل خود محكم كنید.
۱۰) اشیای بزرگ و سنگین را در قفسه های پائین تر قرار دهید و قفسه ها را محكم به دیوار متصل كنید.
۱۱) اشیائی را كه در قسمت خارجی ساختمان قرا ردارند، مانند كولر، گلدانهای پشت پنجره و ظروف موادغذایی، در جای مناسبی قرار دهید و یا در جای خود ثابت كنید.
۱۲) شیروانی و كلاهك دودكش های بخاری را كه در زمان وقوع زلزله ممكن است سقوط كنند، بازرسی كنید.
۱۳) ذخیره آب و غذا به اندازه مصرف ۳ روز آماده كنید. در صورتی كه این ذخایر بصورت كنسرو نباشد، هر دو هفته یكبار، آنها را تجدید كرده تا فاسد نشوند.
۱۴) همواره كیف امداد و نجات هلال احمر را در منزل آماده داشته باشید.
۱۵) مواد شیمیایی سمی و خطرناك را در ظرف پلاستیكی مطمئن و در پائین ترین قسمت گنجه ها و دور از دسترس كودكان قرار دهید.
۱۶) چفت و قفل درهای كابینت ها و كمدها را نصب كنید تا موقع لرزش بسته بمانند.
۱۷ ) سعی كنید، پشت بامها، فونداسیونهای دیوارها و دودكش ها را از نظر پایداری و سلامت چك و كنترل كنید.
۱۸) بایستی برای مواقع اضطراری وسایلی مانند آچار لوله و آچارهای تنظیم جهت بستن خطوط اصلی گاز و آب در دسترس داشت. افراد خانواده بایستی یاد بگیرند كه در كجا و چگونه خطوط لوله، آب، گاز، برق و... را ببندند، همچنین آچارهای لوله و هلالی دستی را برای روز مبادا در دسترس داشته باشید.
۱۹) در محل كارتان ابزار آلات رایانه مثل كیس ها، چاپگرها و ... از پرت شدن و لغزش موقع زلزله با قراردادن در ارتفاعات كمتر ایمن و محكم سازید، همچنین CPU را نزدیك كف اتاق قرار دهید.
۲۰) نزدیك ترین محل های امدادرسانی مانند جمعیت هلال احمر، درمانگاه آتش نشانی و قرارگاه نیروی انتظامی را كه در هنگام حادثه می توانند به شما كمك كنند، شناسایی كنید.
۲۱) خانه، خانواده و اموالتان را در برابر زلزله بیمه نمایید.
۲۲)به هر كسی نشان دهید كه چگونه و در چه زمانی جریان گاز، آب و برق را قطع نماید.
● رعایت نكات ایمنی هنگام وقوع زلزله:
▪ حتماً در هنگام وقوع زلزله به نكات زیرتوجه كنید:
۱) هنگام وقوع زلزله علاوه بر حفظ خونسردی و آرامش كه مهمترین اصل است بایستی خود را در جای مناسب و ایمن قرار دهید كه ساده ترین حالت آن از دستها جهت محافظت سر استفاده شود و اگر در زیر یك میز پناه گرفتید سعی كنید پایه های میز را محكم بگیرید.
۲) هنگام وقوع زلزله سراسیمه و وحشت زده نشوید و سعی نكنید بدوید، زلزله ها معمولاً بعد از صداهای بلند رخ می دهند، لذا برای كمك به خود و دیگران سریع العمل باشید.
۳) اگر در منزل هستید، موقع زلزله از كنار پنجره ها دور شوید. از قفسه های كتاب، كابیت های ظروف و اثاثیه چینی، تابلوهای سنگین، گیاهان آویزان تزئینی، بخاری، اجاق، زیر وسایل سنگین و دیگر وسایل و اشیایی كه ممكن است سقوط كنند فاصله بگیرید و دور شوید.
۴) خود را زیر میز سنگین و بسیار محكم كه در قسمت درگاه اتاق محافظت شده یا در امتداد یا در طول یك دیوار داخلی است انداخته و به پایه های آن دست انداخته و محكم نگهدارید و اگر میز در هنگام زلزله حركت نمود با آن حركت نمایید و یا در كنار دیوارهای داخلی ساختمان پناه بگیرید.
۵) اگر در پیاده رو یا در كنار یك ساختمان بلند هستید، به قسمت درگاه یا راهرو بروید و خود را از افتادن آجرها، شیشه ها و دیگر اشیاء محافظت نمایید.
۶) اگر در بیرون خانه هستید به طرف منطقه عاری از ساختمان، دور از درختان، سیمها و دكل ها و... بروید.
۷) اگر در حال رانندگی هستید به كنار جاده رانده و خودرو را متوقف كنید سپس اتومبیل را خاموش كنید ولی كلید را از جایش بیرون نیاورید و در داخل آن بمانید و از رادیو استفاده كنید.
۸) موقع رخداد زلزله از آسانسور و راه پله برقی استفاده نكنید.
۹) هنگام رخداد زلزله و یا زمان حس كردن پیش لرزه ها در صورت امكان جریان گاز، برق، آب و... قطع كنید.
۱۰) اگر در آشپزخانه هستید اجاق را در اولین علامت لرزش خاموش كنید و به سرعت زیر یك پیشخوان یا میز سنگین یا قسمت درگاه اتاق پناه بگیرید و از پنجره ها و دیوارهای بیرونی دور شوید.
۱۱) معمولا راهرو یكی از ایمن ترین مكان هاست، البته اگر با اشیاء و وسایل دیگر مملو نشده باشد.
۱۲) گاراژها و آشپزخانه خطرناكترین محل برای زلزله هستند، سعی كنید اتاقهایتان حداقل یك خروجی اضطراری داشته باشد.
۱۳) اگر در زیر آوار ماندید و كس دیگری در كنار شماست و احتیاج به كمك داشت به او كمك كنید، مثلا به او تنفس دهان به دهان بدهید. از چراغ قوه تان استفاده كنید كبریت را هرگز روشن نكنید.
۱۴) به سیم های افتاده دست نزنید و از نشتی گاز مطمئن شوید و از پل های عابر پیاده و پل های ماشین رو دور شوید.
۱۵) كپسول آتش نشانی مناسبی در منزل داشته باشید، در مورد نحوه استفاده از آن آموزش ببینید و حتی الامكان آن را در آشپزخانه قرار دهید.● پس از وقوع زلزله چه باید كرد؟
۱) آرامش خود را حفظ كنید و دیگران را نیز به آرامش فراخوانید.
۲) برای مقابله با خطرهای ناشی از پس لرزه احتمالی آماده باشید.
۳) ابتدا خود را وارسی كنید، ببینید زخمی هستید یا خیر، در صورت زخمی بودن وضع مصدومیت خود را كاملا درك كنید و اگر زخمی نیستید به كمك افراد دیگر بشتابید.
۴)با پوشیدن شلوار بلند، پیراهن آستین بلند، خود را از خطرات آتی مصون سازید.
۵) كفش هایتان را در تمامی مناطقی كه شیشه های شكسته یا دیگر اشیاء ریخته بپوشید.
۶) به همسایگانی كه احتمالا كمك های خاصی نیاز دارند كمك كنید افراد مسن یا معلول نیاز به كمك بیشتری دارند.
۷) افراد زخمی را با پتو پوشانده و گرم نگه دارید و به آنها اطمینان و دلگرمی داده و آرامش خود را حفظ كنید.
۸) بعد از زلزله اگر كسی نمی تواند تنفس را بخوبی انجام دهد، یا تنفس وی قطع شده به او تنفس دهان به دهان بدهید، محل خونریزی را با فشار دادن به زخم یا بستن بالای آن متوقف نمایید.
۹) از تجمع در خیابان ها بپرهیزید و مسیرها را برای عبور و مرور وسایل نقلیه امدادی، باز بگذارید.
۱۰) به تماشای مناطق اطراف نروید و از نزدیك شدن به ساختمان های تخریب شده خودداری كنید.
۱۱) خیابان ها و معابر را برای عبور و مرور و وسایل اورژانسی و اضطراری تمیز نمایید ولی به سیم های برق دست نزنید.
۱۲) از تلفن به جز در موارد اضطراری و برای گزارشاتی مثل آتش سوزی، اقدامات پزشكی، جرمها و... استفاده ننمایید.
۱۳) با مامورین ایمنی، آتش نشانی، پلیس و... همكاری نماید.
۱۴) تصمیم بگیرید خود و خانواده تان بعد از پراكنده شدن دوباره در جای معین و از قبل معلوم شده ای گردهم آیید.
۱۵) لوازم پزشكی، جعبه كمك های اولیه، چراغ قوه، رادیو و باطری اضافی و اسناد و مدارك مهم و مقداری پول، غذا، در پناهگاه اضطراری با خود همراه داشته باشید.
۱۶) اگر لازم است كه خانه تان را ترك نمایید، به طور واضح نامه ای بجا بگذارید تا در پیدا كردن شما كمك نماید.
● بعداززلزله
به دنبال وقوع زلزله ، گذشته از ضربه های سهمگین اقتصادی و روحی كه به خانواده ها وارد می شود همیشه منطقه با مشكلات عدیده ای مواجه می گردد. مشكلاتی از قبیل مسایل بهداشتی، آب رسانی، كمبود مواد غذایی و...
علیرغم زحمات گروه امداد و نجات همیشه گلایه های زیادی در مورد كمبودهای امدادرسانی وجود دارد. امید این كه بخش دوم این مقاله بتواند جوابگوی گلایه های عزیزانمان باشد.
▪ پیامدهای روانشناختی حوادث غیرمترقبه
یكی از عوارض غیرقابل اجتناب حوادث غیرمترقبه را مشكلات روانی و واكنش سوگ ناشی از ترس و وحشت ناگهانی، از دست دادن تمام یا قسمتی از دارایی و فقدان تمام یا بعضی از اعضاء خانواده تشكیل می دهد. مشكلی كه گاهی منجر به افسردگی حاد شدید و خطرناكی می شود و بسته به میزان تحمل افراد، گاهی ممكن است غیرقابل تحمل باشد ولی با این وجود راه هایی برای پیشگیری از رسیدن به مراحل بحرانی بیماری و سازگاری با آن در مراحل اولیه وجود دارد. به طوری كه مهمترین راه سازگاری با وضعیت موجود را گفتگوی خانواده ها، دوستان یا روحانیون مذاهب با آنان تشكیل می دهد و بدیهی است كه كودكان آسیب دیده نیز در صورتی كه والدین خود را از دست نداده باشند در پناه والدین، در جوار معلمین و گروه های امدادگری كه خود دارای فرزندانی هستند و سابقه ایجاد ارتباط عاطفی پدرانه یا برادرانه و خواهرانه با كودكان را دارند به آرامش نسبی دست خواهند یافت. در مجموع یكی از همه گیری های غیرقابل اجتنابی كه در اثر وقوع حوادث غیرمترقبه، حادث میگردد و ممكن است اثرات مخرب پایداری از خود به جای بگذارد آسیب های روانی است و لذا باید با برنامه ریزی های دقیق و حضور متخصصین، كارشناسان، امدادگران دوره دیده و شخصیت ها و روحانیون محبوب و شناخته شده محلی، به تسلی خاطر آسیب دیدگان پرداخت.
▪ ارزیابی بهداشتی در حوادث غیرمترقبه چگونه انجام میگیرد؟
به منظور تعیین نیازهای بهداشتی، شناسایی بیماری های عفونی و اولویت بندی خدمات امدادی و پیشگیرنده لازم، سازمان جهانی بهداشت راهكارهای بسیار موثری را تحت عنوان فعالیت های اصلی و كلیدی در ارزیابی سریع ارائه داده و رعایت اصول پنجگانه ای را پیشنهاد كرده است:
برنامه ریزی عملیات، بازدید از عرصه، تجزیه و تحلیل داده ها، نظیر گزارش و انتشار و توزیع نتایج
كارشناسان آن سازمان معتقدند كه به منظور برنامه ریزی عملیات، باید تركیب تیم ارزشیابی بهداشتی را تعیین كرده، اطلاعات جغرافیایی منطقه را جمع آوری و مرور نموده و اطلاعات بهداشتی منطقه را به دقت بررسی نماییم و در بازدید از عرصه اطلاعات مرتبط با جمعیت، محیط زیست و منابع مورد نیاز را با توجه به شرایط و نیازهای محیطی و وسعت بلایا بررسی كنیم و با بهره گیری از شیوه های مشاهده، مصاحبه، مرور اطلاعات مندرج در دفاتر مراكز بهداشتی-درمانی، اطلاعات لازم به منظور برنامه ریزی را گردآوری نماییم و سپس در مرحله تجزیه و تحلیل به بررسی هرم جمعیتی، اولویت بندی خدمات بهداشتی لازم و طبقه بدنی گروه های آسیب دیده و آسیب پذیر بر حسب شدت آسیب اقدام كنیم و با بهره گیری از اطلاعات به دست آمده. ضمن ارائه خدمات اورژانسی و مدیریت بحران به جمع آوری اطلاعات بیشتر و اعمال اقدامات كنترلی میان مدت و درازمدت نیز بپردازیم و نهایتاً ضمن آرام نگهداشتن جمعیت آسیب دیده و جلوگیری از واكنش های روانی در آنها از یك سو و حساس سازی مسئولین از سوی دیگر با رعایت كمال امانت داری و موازین اخلاق در پژوهش، به ارائه گزارش و انتشار نتایج حاصله بپردازیم.
▪ تامین آب سالم در منطقه بحران زده
یك تیم عملیاتی ماهر به خوبی می داند كه برای تامین آب آشامیدنی با كمیت و كیفیت بهداشتی مناسب، لازم است برای هر نفر از افراد جمعیت آسیب دیده، روزانه ۲۰ لیتر آب را پیش بینی كند و علاوه بر آن باید پیش بینی شود كه این مقدار آب برای چندنفر و برای چه مدتی باید فراهم شود و پس از انتقال به محل در چه شرایطی نگهداری شود و از چه امكاناتی برای ذخیره سازی آن استفاده گردد و همچنین كارشناسان مربوطه در چنین تیم هایی به خوبی می دانند كه در صورتی كه مجبور به تامین آب مورد نیاز از طریق جویبارها و رودخانه ها و سایر آبهای سطحی احتمالا آلوده ای باشند تدابیری نظیر كلرزنی مناسب یا مصرف آبهای جوشیده تا اطلاع ثانویه را باید به مردم توصیه كنند و بر اجرای آن نظارت دقیقی داشته باشند و از اینها مهم تر كارشناسان مربوطه به خوبی می دانند كه نحوه دفع فاضلاب و فاصله آن از منبع آب رسانی، چگونه باید باشد تا منجر به آلودگی ثانویه این منابع و اشاعه بسیاری از بیماری های مسری نشود.
پیشگیری از بروز آلودگی های میكروبی و وقوع همه گیری ناشی از آنها در منطقه بحران زده
در صورتی كه عامل بیماریزای بخصوصی قبل از وقوع بلایا در منطقه ای وجود نداشته و همراه با آن حادثه نیز وارد منطقه نشود حتی اگر كلیه شرایط برای ایجاد همه گیری ناشی از آن مهیا باشد چنین اتفاقی رخ نخواهد داد.
اگر برای كاوش اجساد باقیمانده زیر آوار مثلا از وجود سگ های تربیت شده ای استفاده كنیم كه از سایر مناطق به منطقه زلزله زده آورده شده و برحسب اتفاق، مبتلای به این بیماری نیز هستند در شرایطی كه حشره ناقل نیز در منطقه وجود دارد احتمال انتقال بیماری و بروز همه گیری ناشی از آن وجود خواهد داشت.
همچنین در صورتی كه در منطقه زلزله زده ای عامل مسبب وبا و تب روده وجود نداشته باشد احتمال وقوع این دو بیماری نیز بعد از حادث شدن زلزله دور از انتظار است ولی در صورتی كه در بین نیروهای امدادگر و كسانی كه تحت آن شرایط وارد منطقه می شوند ناقلین بدون علامت این بیماری ها نیز حضور داشته باشند ممكن است باعث آلودگی آب ها گردیده و منجر به بروز طغیان یا همه گیری وبا یا تیفوئید شوند.

منبع : روزنامه کیهان