ارمغان دنیای تکنولوژی درجوامع انسانی

با کمال تاسف در دنیای کنونی صنعت و ماشین، بسیاری از سنن اخلاقی و سجایای انسانی مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته و پاره‌ای از آنها مانند آداب و رسوم کهنه و متروک به دست فراموشی سپرده شده است.
در دنیای ماشین، فروغ ایمان رفته رفته به خمودی گراییده و دلبستگی مردم به خداوند ضعیف شده و پاکی و تقوی که اساس سعادت آدمی است رنگ افسانه و تخیل به خود گرفته است.
پیشرفت‌های روز افزون علوم طبیعی و پی‌بردن به اسرار نهفته خلقت از یک طرف بشر را چنان مست و مغرور کرده که به ندای پیامبران الهی و رهبران روحانی بی‌اعتنا شده است و از طرف دیگر چنان در شئون مادی غوطه‌ور شده که جنبه معنوی و انسانی خود را به کلی از یاد برده است.
● هدف زندگی در جهان امروز
در دنیای صنعت عواطف عالی انسانی و سجایای اخلاقی ارزش واقعی خود را از دست داده و در نظر جامعه امروز تنها بهتر زیستن و بیشتر لذت بردن و خلاصه غرایز و خواهش‌های نفسانی را هر چه زیادتر ارضاء کردن هدف عالی زندگی شناخته شده است. در نتیجه این طرز تفکر خوی تهاجم و درندگی در نهاد بشر بیدار شده و تعدی و تجاوز فزونی یافته و پیوسته رو به افزایش می‌رود. اصل شرافتمندانه تعاون بقاء در زندگی بشر تدریجا جای خود را به تنازع بقا می‌دهد و مردم در کشاکش حیات مانند درندگان به خشونت و بی رحمی با یکدیگر برخورد می‌کنند.
پدیده صنعت و تحولات خیره کننده آن زیبایی‌ها و زشتی‌های فراوانی را در جوامع بشری به ارمغان آورد و سود و زیان بسیاری را در شئون مختلف زندگی نصیب انسان‌ها ساخت. قدرت صنعت، بشر را در نبرد با طبیعت پیروز ساخت. صدای ماشین‌ها، غرش طیاره‌ها و سوت کشتی‌ها حکومت آدمی را در زمین و هوا و دریا اعلام نمود. در پرتو صنعت، قلمرو حکومت بشر توسعه یافت و همچنان گسترش می‌یابد، از یک طرف به عمق دریاها فرو می‌رود و از طرف دیگر در ماورای جو به سیر و مطالعه می‌پردازد و فکر تسخیر اجرام کیهانی را در سر می‌پرورد.
● بهزیستی در پرتو علم
بشر در پرتو صنعت به اعماق تاریک طبیعت راه یافت، از اسرار نهفته‌اش آگاه شد، با نیروی علم منابع طبیعی را به نفع خویش مسخر ساخت و موجبات بهزیستی خود را فراهم آورد.
با پیشرفت صنعت، جهان اسرار آمیز میکروب شناخته شد و آدمی به منشاء بیماری‌های خانمانسوز پی‌برد و با مبارزات علمی، خویشتن را از شر بسیاری از دردهای جانکاه و امراض مهلک و طاقت فرسا نجات داد. خلاصه، صنعت ماشین در تمام شئون زندگی مردم اثر گذارد و تحولات عمیقی در کشاورزی، آبیاری، سدبندی، راهسازی، بهداشت، اقتصاد، ریسندگی، بافندگی و دیگر امور حیاتی به وجود آورد و موجبات آسایش جوامع صنعتی را فراهم ساخت.
● نتایج زیانبخش ماشین
همزمان با تحولات مفید و سودمندی که صنایع ماشینی در زندگی انسان‌ها به وجود آورد و مردم را از منافع بسیاری برخوردار ساخت نتایج زیانبخش و نامطلوبی نیز در جوامع بشری از خود به جای گذارد و در مواقع جنگ و صلح جنایات بزرگ و مفاسد غیر قابل جبرانی به بار آورد.
پیشرفت صنایع ماشینی، سلاح‌های وحشت‌زا و مرگباری در اختیار بشر گذارد و قدرت جنگی ملل و اقوام جهان را در کشتار انسان‌ها و تخریب شهرها و نابود کردن تمدن‌ها به وضع حیرت آوری افزایش داد. بشر خود سر و جاه طلب، با صنعت ماشین توانست در جنگ جهانی دوم به آن همه اعمال ضد انسانی دست بزند و آن وقایع فجیع و جنایات شرم آور را به وجود آورد.
● زمینه نابودی بشر
مهمتر آنکه پیشرفت روز افزون علوم طبیعی و صنایع ماشینی از یک طرف و ضعف مبادی ایمانی و اخلاقی از طرف دیگر چنان بشریت را در معرض خطر قرار داده که بعضی از دانشمندان نسبت به مفید بودن پیشرفت‌های علوم طبیعی در تامین سعادت بشر اظهار تردید کرده و فکر می‌کنند آدمی با دست یافتن به نیروی اتم زمینه نابودی خود را مهیا کرده و ممکن است این موفقیت درخشان علمی در مدت کوتاهی به حیات بشر در کره زمین خاتمه دهد.
● بلوغ جنسی و بلوغ اقتصادی
در دنیای ماشین شرایطی به وجود آمد که بین بلوغ جنسی و بلوغ اقتصادی جوانان، قهرا فاصله افتاد و باعث تعویق ازدواجشان گردید زیرا کسی که می‌خواهد در جهان صنعت زندگی کند و خود را با شرایط و مقتضیات آن منطبق سازد باید سالیان دراز درس بخواند و با یکی از فنون دنیای ماشین آشنا شود تا بتواند درآمد مناسبی برای خود پایه‌گذاری کند و از آن راه زندگی خود و عائله خویش را تامین نماید.
● تضعیف عفت و اخلاق
در این فاصله دراز، تمایل جنسی به جوانان فشار می‌آورد و آنان را در مضیقه و تنگنا قرار می‌دهد. به علاوه تماشای فیلم‌های مهیج و شهوتانگیز که خود از فرآورده‌های زندگی ماشینی است کشش تمایل جنسی را تشدید می‌کند و بر فشار طبیعی شهوت جوانان می‌افزاید.همچنین دیدن زنان نیمه عریان در کوچه و خیابان، آتش شهوت جوانان را به شدت مشتعل می‌سازد و نیروی عفت و اخلاق را در نهادشان تضعیف می‌کند. در این موقع است که بسیاری از پسران و دختران جوان راه فساد و تباهی را در پیش می‌گیرند و عملا به مقررات اخلاقی و سنن اجتماعی پشت پا می‌زنند. نتیجه آنکه در دنیای ماشین نه تنها آداب و رسوم عادی در معرض دگرگونی سریع قرار دارد بلکه سنن ثابت اجتماعی و مقررات اساسی اخلاقی نیز دستخوش تحول وتغییر قرار گرفته و بر اثر فساد اخلاق و ناپاکی محیط، بسیاری از فضایل و پاکی‌ها مطرود شناخته شده و بسیاری از رذایل و ناپاکی‌ها مطلوب و مقبول جامعه قرار گرفته است.
قال علی علیه السلام: اذا خبث الزمان کسدت الفضایل و ضلت و نفقت الرذایل و نفعت.(۱)
علی‌علیه‌السلام فرموده است: وقتی محیط اجتماع آلوده و ناپاک شد سجایای انسانی و فضایل اخلاقی بی‌رونق و زیان آور می‌شود و بر عکس رذایل و ناپاکی در جامعه رایج و سودبخش می‌گردد.
مسلمین جهان نیز مانند سایر ملل و اقوام تحت تاثیر تحولات دنیای ماشین قرار گرفته و بسیاری از سنن اجتماعی و مقررات اسلامی را عملا ترک گفته و آنها را مزاحم لذایذ و سد راه منافع خود دانسته‌اند و بر عکس به گناهان و ناپاکی‌های بسیاری عملا تن داده و لذت و نفع خویش را در آنها پنداشته‌اند.
● پیش‌بینی انبساط اخلاقی
اولیای گرامی اسلام در قرون گذشته این انحطاط و پستی اخلاقی را برای مسلمین پیش‌بینی کرده و در ضمن احادیث متعددی تحول سنن اجتماعی و سجایای انسانی را خبر داده‌اند.
قال رسول الله صلی الله علیه و آله: یاتی علی الناس زمان .... السنه فیهم بدعه و البدعه فیهم سنه و الحلیم منهم غادرو الغادر بینهم حلیم.(۲)
رسول اکرم(ص) فرموده است: روزگاری بر مردم می‌‌آید که سنت‌های سعادت بخش در جامعه بدعت تلقی می‌شود و بدعت‌ها سنت، بردبارانشان فریبکار و حیله‌گران بین مردم بردبار شناخته می‌شوند.قال علی علیه السلام: صار الفسوق فنی الناس نسبا و العفاف عجبا.(۳)
علی علیه‌السلام درباره محیط فاسد می‌گوید: گناهکاری و ناپاکی در آن جامعه از اوصاف عادی مردم شده و کف نفس وپاکدامنی باعث شگفتی گردیده است.
● فروریختن بنای اخلاقی
بدیهی است در چنین محیط مسموم و شرایط فاسد اجتماعی، جوانان به راه فساد و تباهی رانده می‌شوند، بنای فضایل اخلاقی و سجایای انسانی که محیط خانواده در نهادشان پایه‌گذاری کرده بود فرو می‌ریزد و شخصیت شایسته‌ای را که با مراقبت پدر و مادر در دوران کودکی فرا گرفته بودند از یاد می‌برند. محیط نیرومند اجتماع اخلاقشان را دگرگون می‌سازد و صفات شخصیت آنان را با مقتضیات فاسد محیط و شرایط گمراه کننده اجتماع هماهنگ می‌نماید.
تنها کسانی می‌توانند از فساد و گمراهی مصون بمانند که در راه انجام سنن اسلامی و وظایف انسانی، مجاهده کنند و بر شهوات و تمایلات غیر مشروع خود حاکم باشند، شخصیت خویش را نبازند و عنان نفس سرکش را هرگز از دست ندهند و این کار بسی دشوار و مشکل است.

اسدالله افشار

پی‌نوشتها:
-۱ علم ابی الحدید، جلد ۲، کلمه ۱۲۵، ص ۲۷۰
-۲ سفینه ۱، زمن، ص ۵۵۷
-۳ غرر الحکم، ص ۴۵۷

منبع : روزنامه رسالت