ارزیابی سلامت ورزشکاران

مرگ‌های ناگهانی در ورزشکاران معمولا به علت بیماری‌های قلبی عروقی که قبلا شناخته نشده است به وجود می‌آید. این موضوع سبب شده تا طرح‌ها و برنامه‌های متعددی دردنیا برای ارزیابی پیش از آغاز ورزش برای ورزشکاران پیشنهاد شود. در یکی دو دهه گذشته، رویکرد به ورزش به ویژه در سطح حرفه‌ای و انجام مسابقات رسمی‌افزایش یافته، ضمن اینکه راهکارهای موجود و دستورالعمل‌های رایج برای معاینات پیش از ورزش با توجه به محدوده سنی جوانان و بالغان طراحی شده است. این در شرایطی است که باید آزمایش‌های پزشکی و ورزشی متناسب با سنین متفاوت و رشته‌های ورزشی گوناگون انجام شود...
برای نمونه زنانی که در ورزش‌های نیازمند به تمرین‌های شدید مانند باله، دو با فواصل زیاد و ژیمناستیک شرکت می‌کنند، ممکن است دچار قطع قاعدگی شوند. چند عامل از جمله چربی کم بدن، استرس و مصرف بالای انرژی با هم ترکیب شده و باعث قطع قاعدگی در یک ورزشکار می‌شوند. این‌گونه افراد باید مورد مشاوره طب ورزشی قرار گیرند و ارزیابی پیش از شروع کردن ورزش شامل این موارد می‌شود.
● از زبان آمار
پژوهشگران مرکز تحقیقات پزشکی ورزشی دانشگاه علوم پزشکی تهران در تحقیقات اخیر خود پس از بررسی جمعی از ورزشکاران رشته کشتی به این نتیجه رسیدند که همواره معاینه سیستم قلب و عروق و گرفتن شرح حال، پایه بررسی‌های پزشکی ورزشکاران به ویژه ورزشکاران قدیمی‌است. براساس بررسی‌های انجام شده، مرگ ناگهانی در ورزشکاران از یک مورد در ??? هزار ورزشکار حرفه‌ای تا یک مورد در ??? هزار ورزشکار غیر حرفه‌ای گزارش شده است. بررسی‌های دیگر بیانگر آن است که در میان ورزشکاران مسن‌تر، شیوع مرگ ناگهانی به علت بیماری‌ قلبی عروقی بیشتر از ورزشکاران جوان‌تر است. اضافه کردن تست‌های تشخیصی غیرتهاجمی‌همانند اکوکاردیوگرافی در ورزشکاران جوان به طور واضح احتمال یافتن برخی از اختلالات قلبی عروقی را افزایش می‌دهد اما از سوی دیگر احتمال وجود نتایج مثبت و منفی کاذب به صورت بالقوه حین انجام اکو که به صورت دو بعدی انجام می‌شود، یکی از محدودیت‌هایی است که بهره‌گیری از نوار قلب همراه یا به جای اکوکاردیوگرافی در فعالیت‌های تشخیصی و غربالگری برای ورزشکاران را ضروری می‌سازد. پژوهشگران معتقدند که استفاده از نوار قلب نسبت به شرح حال گرفتن و معاینه فیزیکی، حساس‌تر و اختصاصی‌تر است.
● تحقیقات توصیه‌ای برای آزمایش‌ها
از سوی دیگر کالج پزشکی ورزشی آمریکا انجام تست ورزشی را برای کلیه ورزشکاران مرد با سن بیش از ?? سال و ورزشکاران زن با سن بیش از ?? سال و تمامی‌کسانی که عوامل خطرساز بیماری‌های قلبی را دارند، توصیه کرده است. پژوهشگران مرکز تحقیقات پزشکی ورزشی دانشگاه علوم پزشکی تهران که روی بیش از ?? ورزشکار کشتی‌گیر درخصوص غربالگری بیماری‌های قلب و عروق قبل از شرکت در مسابقات ورزشی تحقیق کرده‌اند، به این نتیجه رسیده‌اند که تست‌های غیرتهاجمی‌قلب از قبیل نوار قلب و تست ورزش باید به صورت همیشگی در مردان بالاتر از ?? سال و در زنان بالاتر از ?? سال که می‌خواهند یک باره فعالیت شدید ورزشی را شروع کنند، برای یافتن بیماری‌های مخفی عروق خون‌رسان قلب به طور جدی و پیش از انجام ورزش‌های شدید و مسابقات به طور دقیق صورت گیرد.
● ورود ورزش جوانان به عرصه
هر سال، تعداد روزافزونی از ورزشکاران کودک و نوجوان در مسابقات ورزشی شرکت می‌کنند که انجام معاینات پیش از ورزش در آنها یک ضرورت است. علیرغم حجم زیاد و صرف هزینه‌های بالا در کشور، متاسفانه اثر بخشی مناسبی از انجام این معاینات حاصل نمی‌شود. شناسایی اختلالاتی که ممکن است زمینه ساز آسیب، تهدید کننده حیات یا معلولیت زا باشند و تبعیت از ملزومات قانونی و قوانین بیمه اهداف اولیه این ارزیابی‌ها را تشکیل می‌دهند. توصیه می‌شود که معاینات، ۴ تا ۶ هفته قبل از آغاز تمرینات پیش از فصل انجام پذیرند. معاینات پیش از ورزش به سه شیوه قابل انجام است که شامل معاینات مطب محور، روش خط تولید و روش ایستگاهی هستند.
● در مطب پزشک ورزشی
در شرایط معمول شرح حال طبی و معاینه فیزیکی دو جزء لازم و ضروری معاینات پیش از ورزش را تشکیل می‌دهند. در هنگام اخذ شرح حال و انجام معاینه باید به سابقه خانوادگی و نیز بررسی سیستم‌های قلبی عروقی، تنفسی، عضلانی اسکلتی و نورولوژیک عنایت خاص داشت. اکثر دستورالعمل‌های معاینات پیش از ورزش، انجام دادن تست‌های آزمایشگاهی را به صورت معمول توصیه نمی‌کنند. در این میان آنچه بیشتر مورد بحث است، انجام یا عدم انجام الکتروکاردیوگرافی یا نوار قلبی است. پس از معاینه برای زمان پیش از رقابت، پزشک باید میزان برخورد و شدت ورزش مورد نظر فرد را تعیین‌کند و در نهایت در مورد صدور مجوز شرکت فرد در رقابت‌ها تصمیم بگیرد. با توجه به اهمیت معاینات پیش از ورزش در پیشگیری از مشکلات ورزشکاران، تدوین استاندارد ملی برای انجام ارزیابی پیش از رقابت‌ها، از راهبردهای اصلی در ارتقای کیفیت ارزیابی‌ها محسوب می‌شوند. این هم نمونه‌ای از فرم ارزیابی ورزشکاران. شما می‌توانید با توجه به موارد مندرج در آن، پیش از شروع به ورزش، آمادگی خود را محک بزنید.
● فرم ارزیابی
▪ اطلاعات ورزشکار
نام و نام خانوادگی، جنسیت، سن، تاریخ تولد، نوع ورزش، آدرس، شماره تلفن و کد یا صندوق پستی منزل
محل کار
▪ شرح حال پزشکی
به سوالات زیر با بلی یا خیر پاسخ دهید. درصورتی که پاسخ تان مثبت است، آن را در برگه‌ای جداگانه توضیح دهید.
- آیا از آخرین ارزیابی پزشکی دچار بیماری یا آسیب شده‌اید؟
- آیا به بیماری مزمن مبتلا شده‌اید؟
- آیا سابقه بستری در بیمارستان یا عمل جراحی داشته‌اید؟
- آیا تا به حال از دارویی استفاده کرده یا هم اکنون استفاده می‌کنید؟
- آیا از مکمل یا ویتامین برای افزایش یا کاهش وزن یا افزایش عملکرد ورزشی استفاده کرده یا می‌کنید؟
- آیاسابقه ابتلا به آلرژی دارید؟
- آیا تا به حال به سرگیجه یا افت فشار خون یا بیهوشی در حین یا بعد از ورزش دچار شده‌اید؟
- آیا تا به حال به مشکلات قلبی مانند درد قفسه سینه، اختلال ضربان قلب، صدا یا سوفل غیر طبیعی قلب دچار شده‌اید؟
- آیا تا به حال به افزایش فشار خون یا افزایش چربی خون به ویژه کلسترول دچار بوده‌اید؟
- آیا سابقه ابتلا به بیماری‌های قلبی یا مرگ ناگهانی قلبی در یکی از افراد خانواده یا بستگان شما وجود دارد؟
- آیا تا به حال پزشکی شما را از حضور در ورزش آماتور یا حرفه‌ای منع کرده است؟
آیا تا به حال به مشکلات پوستی دچار شده‌اید؟ ( مثل خارش، آکنه، زگیل، قارچ، تاول یا هرگونه بثورات جلدی)
- آیا سابقه ضربه به سر یا آسیب آن را دارید؟
- آیا تا به حال به تشنج یا سردرد شدید یا کرخی و گزگز در دست‌ها و بازوها و پاها دچار شده‌اید؟
- آیا مشکل خاصی در حین ورزش کردن در آب و هوای گرم یا سرد یا مرطوب پیش آمده است؟
- آیا تا به حال بر اثر ورزش کردن به آسیب رباط‌ها، عضلات، مفاصل و استخوان‌ها دچار شده‌اید؟
- آیا فرد عصبی هستید؟
- آیا تا به حال به افسردگی دچار شده‌اید یا هم اکنون به آن مبتلایید؟
- آیا واکسن‌های خود را تا الان به طور کامل زده‌اید؟
▪ توجه: این سوالات برای بانوان ورزشکار است.
- اولین دوره ماهانه شما در چه زمانی شروع شده است؟
- آخرین دوره ماهانه شما چه زمانی بود؟
- دوره ماهانه شما چه قدر طول می‌کشد؟
- میزان خون‌ریزی در هر دوره ماهانه چه قدر است؟ آیا بیشتر از حد طبیعی است یا کمتر از آن؟
● معاینه بالینی
▪ ظاهر:
چشم/گوش/گلو/ بینی غدد لنفاوی قلب/نبض ریه‌ها شکم اندام‌های تناسلی پوست عضلات و استخوان‌ها گردن ناحیه پشت شانه/ بازو آرنج/ساعد مچ/دست لگن/ران زانو ساق/ مچ پا و پا
آزمایش‌های خون: شمارش سلول‌های خونی کامل، قند خون ناشتا، الکترولیت‌ها یا املاح یونی سرم، آهن (فریتین)، آلبومین، آزمایش ادرار
ـ ارزیابی و مشخصات پزشک معاینه کننده و نتیجه و اقدامات صورت گرفته
ـ ارزیابی و مشخصات پزشکی که ورزشکار به او ارجاع داده شده است و اقدامات انجام گرفته

دکتر هومن خلیقی

منبع : روزنامه سلامت