موقعیت جغرافیائی استان

استان خراسان وسیع ترین استان کشوراست. و تقریبا در حدود یک پنجم مساحت ایران را تشکیل میدهد. این استان از شمال و شمال شرق به جمهوری ترکمنستان ، از شرق به کشور افغانستان ، از جنوب به استان سیستان و بلوچستان و از غرب و شمال غربی به استان یزد ، اصفهان ، سمنان و گلستان محدود می باشد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری استان خراسان دارای ۲۳ شهرستان ، ۵۴ شهر ، ۲۴ بخش و ۲۲۴ دهستان و ۷۹۹۶ آبادی دارای سکنه می باشد. شهرهای استان عبارتند از مشهد ، اسفراین ، ‌بجنورد ، بردسکن ، بیرجند ، ‌تایباد ، تربت جام ،‌ تربت حیدریه ،‌ جاجرم ، چناران ، خواف ، درگز ، سبزوار ، سرخس ، شیروان ، فردوس ، فریمان ، قائن ، قوچان ، کاشمر ، گناباد ، نهبندان ، نیشابور. استان خراسان از نظر موقعیت طبیعی ،‌به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم میگردد که بخش شمالی آن بیشتر کوهستانی می باشد و در دره ها و نواحی پست آن دشت های حاصلخیزی به وجو دآمده است و به دلیل نزولات آسمانی کافی ، شرایط مناسبی برای توسعة کشاورزی و دامداری را بدست آورده است. بخش جنوبی از دشتهای پست وسیع با تپه های کم ارتفاع تشکیل گردیده است بارش کم و در بعضی نواحی بسیار اندک ، سبب فقر پوشش گیاهی و نامساعد بودن خاک برای کشاورزان شده است. بلندترین نقطة استان در کوههای بینالود واقع گردیده است که در نیشابور می باشد. و ارتفاع آن ۳۲۱۱ متر از سطح دریا می باشد.پست ترین نقطه استان نیز در شمال استان در شهر سرخس و در حاشیة مرز ایران و ترکمنستان با ارتفاع ۳۰۰ متر از سطح دریا واقع گردیده است. مهمترین ارتفاعات استان را کوههای هزار مسجد و کپه داغ در شمال استان و نیز ارتفاعات آلاداغ و بینالود در قسمت جنوب استان تشکیل می دهند این ارتفاعات دنبالة‌ رشته کوه های البرز در شمال ایران می باشند. و به کوههای هندوکش افغانستان وصل میشوند. ارتفاعات فوق در تنوع آب و هوایی و به ویژه بارش های محلی نقش مهمی دارد و سبب ایجاد تفاوتهای اقلیمی و طبیعی ناحیه‌ای در سطح استان خراسان می شوند.
● خراسان در عرصة تاریخ
در عرصة‌ تاریخ ، خراسان همواره شاهد ظهور و سقوط و طلوع و غروب قدرتها و حکومتهای مختلف بوده است و فرازو نشیب های فراوانی را به خود دیده است. در این سرزمین پهناور ،‌اقوام و حکومتهای ازبک ، ترک ، تاتار ، عرب ، مغول ، غز ، قجر و قیچاق ، ترکمن و افغان ظهور نموده حکومت کرده و سقوط کرده اند و در طول حکومت خود حوادث فراوانی را بوجود آورده‌اند. جنگهای فراوانی را دیده است و چکاچک شمشیرها و تیغها و سنانهای بسیار دیده است. و در این بین مردم بیگناه بسیاری نیز کشته شده اند. سرزمین خراسان در زمان پهلوی خوراسان تلفظ میشود که به معنی سرزمین خورشید است این نام دراوایل قرون وسطی به تمامی ایالات اسلامی که در سمت مشرق کویر لوت تا کوههای هندوستان قرار گرفته بودند گفته میشود. جغرافیدان های قدیم سرزمین ایران بزرگ را به هشت قسمت تقسیم کرده بودند.که خراسان بزرگترین و آبادترین قسمت آن بوده است. این استان در زمان ساسانیان به وسیلة‌ یک سپهبد اداره میشد که به او پادگوسبان می گفتند. چهارتن مرزبان تحت فرمان وی بودند که هرکدام قسمتی از خراسان قدیم یعنی بادغیس ، بلخ ، سبجستان ، طخارستان ، ماوراء النهر و مروشاهجان ، هرات و یوشنج را اداره میکردند. خراسان در دوران اسلامی به چهار قسمت تقسیم می شد و هر قسمت آن به نام یکی از چهار شهر بزرگ بلخ ، مرو ، نیشابور و هرات تقسیم می‌گشت. در سال ۳۱ هجری قمری اعراب روانة‌خراسان شدند و طخارستان را تصرف کردند در همین زمان ،‌ ساکنین خراسان به دین اسلام گرایش پیدا کردند. از آن تاریخ سرزمین خراسان همواره جایگاه و نقش ویژه ای در جنبش‌های ایرانی و اسلامی داشته است.سرزمین خراسان محل قیام ابومسلم علیه خلفای بنی امیه بود این سرزمین تا سال ۲۰۵ هجری قمری در تصرف خاندان بنی عباس بود تا اینکه در این سال به دست طاهربن ذوالیمینین سلسلة طاهریان اعلام استقلال نمود و در سال ۲۸۳ هجری قمری نیز توسط یعقوب لیث صفاری به تصرف درآمد. در سال ۲۸۷ هجری قمری امیراسماعیل سامانی به تحریک خلیقه عباسی خراسان را به تصرف خود در آورد و عمرولیث را که به جای برادرش یعقوب به حکومت رسیده بود را برکنار نمود سلطان محمود غزنوی سلطان ترک در سال ۳۸۴ خراسان را به تصرف خود در آورد و این حکومت ۴۵ سال به طول انجامید تا اینکه در سال ۴۲۹ هجری قمری طغرل اول سلجوقی نیشابود را تصرف کرد و در آنجا به تخت نشست اما این حکومت بیش از یکسال دوام نیاورد زیرا سلطان محمود نیشابور را بازپس گرفت و مردم هم علیه سلجوفیان شورش نمودند. سلطان محمود چندین بار با سلجوقیان جنگید اما سرانجام در آخرین جنگ که بین دوطرف در محل دندانقان واقع در مابین مرو و سرخس درگرفت سلطان محمود شکست خورد و به هرات فرار کرد. ترکهای غزنوی توانستند شکست سختی را به سلطان سنجر سلجوقی وارد کنند.
پس از این حادثه خراسان مورد حمله و تاخت و تاز ترکان قرار گرفت شهرهای آباد به علت این حملات به ویران گردید کتاخانه ها و بناهای فراوانی به آتش کشیده شد و بسیاری از دانشمندان و علما در حملات جان خود را از دست دادند. پس از مرگ سلطان سنجر سلجوقی در سال ۵۵۲ هجری قمری خراسان به تصرف خوارزمشاهیان درآمد. اما با آغاز قرن هفتم هجری قمری و ظهور مغولان خراسان دوباره آبستن حوادث تازه گشت و مغولان مردمان این سرزمین را به خاک و خون کشیدند و حملات وحشیانة آنها استقلال خراسان را از بین برد و خراسان ضمیمة قلمرو ایخانان مغول گشت. در قرن هشتم هجری قمری سربداران پرچم استقلال را در سبزوار به اهتزاز در آوردند و بر علیه مغولان قیام نمودند و این قیام ۵۰ سال ادامه یافت در سال ۷۸۳ هجری قمری خراسان به تصرف امیر تیمور گورکانی یا همان تیمور لنگ درآمد و شاهرخ پسر تیمور هرات را به پایتختی خود برگزید اما در سال ۹۱۳ هجری قمری شیبک خان ازبک خراسان را به تصرف خود در آورد شاه اسماعیل صفوی به سوی ازبکها تاخت ولی به نتیجه ای نرسید و شاه اسماعیل در سال ۹۱۸ از ازبکها شکست خورد پس از این پیروزی ازبکها بار دیگر خراسان را مورد تاخت و تاز خود قرار دادند. اما این بار شاه اسماعیل سپاه عظیمی تدارک دیده بود و توانست ازبکها را شکست داده و تا ماوراء النهر به عقب براند.
سپس نوبت به نادرشاه افشار رسید تا در خراسان حکومت برقرار کند حکومت نادر را میتوان به جرأت یکی از بزرگترین حکومتهای این سرزمین نامید پس از مرگ نادر شاه در سال ۱۱۶۰ هجری قمری این سرزمین مورد حملة احمد شاه درانی یا همان احمد افغان درآمد. پس از آن هم که نوبت به قاجاریه رسید قاجاریه طبق عهدنامه متعهد گردید که در امور داخلی افغانستان دخالت نکند و در این زمان بود که خراسان به دو قسمت تقسیم شد و مرز آن نیز از هریر رود سرخس تا دریاچة هامون ادامه می یافت. و با این تعهد قاجاریه شهرهای آباد و پرجمعیت و سرسبز مانند مرو ، هرات ، بلخ ، خوارزم و بخارا از ایران جدا شدند. البته با وجود اینهمه تاخت و تاز و حملات و ناملایماتی که بر خراسان رفت اما این منطقه همچنان آباد و پابرجای مانده است. لازم به توضیح است که به تازگی شهر طبس از استان خراسان جدا و به استان یزد ملحق شده است.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان