تقویت حوزه عمومی و گرامیداشت روز کارگر

روز جهانی کارگر گرامی‌باد؛ اما چگونه گرامی‌باد؟ آری، مسئله این است، چگونه گرامی داشته شود. آیا قرار است کارگران و زحمتکشان با گرامی داشتن روزی برایشان، از حق داشتن تشکل مستقل صنفی، از حق گردهمایی و ... محروم باشند، اما گرامی داشته شوند، یا نه.
معمولا اینچنین است، انگار این روز فقط گرامی داشته می‌شود که کارگران آرام شوند. تا نه دخالتی موثر در امور صنفی و شغلی و نه امکان انعکاس و تاثیر خواسته‌هایشان را داشته باشند. بالطبع چنین برخوردی با طبقه کارگر و اقشار محروم، طبل برخورد طبقاتی و اجتماعی را به صدا درمی‌آورد. این برخورد، خواسته‌های برحق و درستی را مطرح می‌کند اما با بینشی نادرست و آن برخورد طبقات اجتماعی است که این برخورد در نهایت به نام محرومان و به کام نخبگان خواهد بود.
نمی‌توان فراموش کرد که استثمار سرمایه‌داری در قرن ۱۹م. پاسخی جز اعتراض و اعلام جنگ طبقاتی نداشت، سوسیالیست دموکراتیک پاسخ مناسبی برای این استثمار بود که می‌توانست به عنوان نهادمکمل برای نظام سرمایه‌داری، در پروسه اصولی خودش را تبدیل به نظام جایگزین کند، اما استثمار سرمایه‌داری و نمایندگان ایدئولوژی طبقه کارگر که از روشنفکران بودند، با طرح عجولانه نظام بدیل زودرس به نام کمونیست سوسیالیستی در انواع مختلف، در عمل میوه کال را به جای میوه رسیده به طبقه کارگر و محرومان عرضه کرد. نتیجه این اعلام زودهنگام یک نظام جایگزین، در عمل به واکسینه‌شدن نظام سرمایه‌داری منجر شد و همچنین نتیجه ناکارآمد و نامناسب‌تر این میوه کال به نام میوه رسیده نظام کمونیستی، به سود نظام سرمایه‌داری انجامید، چون این نظام موفق شد که نشان دهد نظام کمونیستی در عرصه اندیشه و تحقق چیز مبارک و برتری از نظام سرمایه‌داری ندارد، در حالی‌که حرکت سیستم مکمل سوسیالیست دموکراتیک به سوی نظام بدیل یک امکان اصولی‌تر بود که به آزمون آن باید امیدوار بود؛ چراکه نظام بدیل پروسه‌ای طولانی را طلب می‌کند. حال اگر به گزینه دموکراتیک در روابط طبقاتی توجه شود، روز کارگر را به عنوان نماد گرامیداشت صوری که در بسیاری از جوامع شاهد آن هستیم، برگزار می‌کنیم. در نتیجه این روز را به عنوان نمادی برای جنگ طبقاتی اجتماعی محرومان علیه توانگران نخواهیم دانست پس دید دیگری مطرح می‌شود که آن گزینه تعامل طبقاتی است که نتیجه حرکت در چارچوب گزینه دموکراتیک ملی است.
روز کارگر گرامی است چون که کارگران به عنوان یک طبقه اجتماعی حق دارند تشکل مستقل خود را در جامعه تدارک ببینند و از حقوق خود در برابر دیگر طبقات و اقشار اجتماعی دفاع کنند. این دفاع به معنی نابودی یا حذف طبقات دیگر نیست، بلکه رابطه تعاملی است که اگر درست عمل شود، روابط طبقات اجتماعی را معقول‌تر و انسانی‌تر می‌نماید. اگر قرار نیست که سرمایه‌سالاری تنها ملاک سود و ارزش باشد، پس باید نقش کار و کار تخصصی را در ایجاد سود و ارزش ملاک قرار داد. در حالی‌که چنین ارزشی برای کار تخصصی و کار در تولید و خدمات در مناسبات مذبور چندان جایگاهی ندارد.
تعامل طبقات حوزه عمومی و نهادهای مدنی ممکن است. وجود نهادهای صنفی قدرتمند در جامعه مدنی به دموکراسی کمک می‌کند. اگر در جریان انقلاب، نهضت سندیکای کارگری استمرار می‌یافت و ایده شورای کارگری برای انقلاب طبقاتی تبلیغ نمی‌شد، شاید وضع کارگران و زحمتکشان در ایران بهتر از امروز بود. ایده شورای کارگری را در همان سال‌ها جریانی دیگر مصادره کرد و با ایجاد شوراهای کارگری اسلامی در عمل بانیان شوراهای کارگری را حذف کرد. اما آنچه برجا ماند، مغفول ماندن ۲ امر مهم بود؛ اینکه کارگران از داشتن تشکل مستقل محروم شدند و مسئله مهم‌تر آن بود که ضربه بزرگی به جامعه مدنی و حوزه عمومی وارد آمد، چرا که امکان سازمان دادن یک طبقه کارگر در جامعه مدنی عملی نشد، در حالی‌که رکن دموکراسی متشکل شدن همه طبقات اجتماعی و اقتصادی موثر در مناسبات تولید، خدماتی در جامعه است. محروم بودن کارگران از تشکلات صنفی به تقویت جامعه مدنی آسیب می‌رساند در نتیجه تحقق دموکراسی در جامعه را به تعویق می‌اندازد.
پس لازم است با خوانش مجدد تجربه گذشته فعالیت‌های کارگری در جهان و ایران، نگاه درست‌تر را برگزید. این نگاه درست‌تر، رفتن به سوی گزینه دموکراتیک در نظام سرمایه‌داری و تقویت گزینه دموکراتیک برای یافتن نظام بدیل برای نظام سرمایه‌داری است. اما برای رسیدن به چنین نظامی، باید گزینه‌های دموکراتیک را تقویت کرد.
تعامل طبقات به جای جنگ طبقات در جامعه، توجه به شکل‌گیری تشکل‌های طبقات محروم و زحمتکش جامعه در قالب تشکل‌های صنفی می‌تواند عاقبت به‌خیری بیشتری برای طبقات زحمتکش داشته باشد، به شرطی که روشنفکران طرفدار این طبقات آرمان‌ها را به جای اهداف مرحله‌ای اشتباه نگیرند. روز کارگر گرامی است و هر‌کس آن را گرامی می‌دارد، باید حق داشتن تشکل‌های مستقل کارگری در جامعه را به رسمیت بشناسد؛ در غیر این صورت او روز کارگر را گرامی نداشته است.

تقی رحمانی

منبع : روزنامه کارگزاران