عین‌القضات همدانی ، همدان

از دیگر مشاهیر عالی مقام همدان حكیم و عارف بزرگ قرن ششم هجری شهید عین‌القضات همدانی است؛ عبداللّه ابن محمد میانجی همدانی، كه به ابوالمعالی، ابوالفضائل و قاضی همدانی نیز مشهور است، در سال 492 هجری قمری در همدان به دنیا آمد، امّا چون پدر و جدّش اهل میانه آذربایجان بودند به میانجی نیز معروف شده است. عین‌القضات در جوانی در شهر همدان به كسب علم و معرفت پرداخت، و بزودی در ادب و حكمت و كلام مایه بسیار اندوخت و به سبب تبحری كه در فقه و اصول كسب كرد عنوان قاضی و مدرّس یافت و در جوانی صاحب شهرت و نفوذ بسیار شد. عین‌القضات عارفی جسور و در ابراز عقایدش بی‌پروا بود و همین سبب مغضوب حاسدان گشت و به دستور ابوالقاسم درگزینی در سال 525 در 32 سالگی به دار آویخته شد.
عین‌القضات به فارسی و عربی آثار متعدد دارد از آن جمله رساله جمالی، تمهیدات، رساله علایی و مكتوبات شامل نامه‌هایی در فلسفه و عرفان. كتابی نیز به نام شكوی‌الغریب من الاوطان به عربی دارد كه چند ماه پیش از مرگ در زندان بغداد نوشته است. عین‌القضات گذشته از تبحر در حكمت و عرفان در شاعری و نویسندگی نیز قریحه‌ای تابناك داشت، رباعیات منسوب به او از آثار زیبای ادبیات فارسی است.
چند رباعی از عین‌القضات همدانی را می‌‌خوانیم :

چو آمد روی مه رویم كه باشم من كه من باشم
كه آنگه خوش بوم با او كه من بی‌خویشتن باشم
در انــجمنــــی نـشستــــه دیــــدم دوشــــــش
نتــوانستـــــم گرفـــــــت در آغــــوشـــــــــــش
صــــد بوســه زدم بــــر رخ عنبــــر پوشــــش
یعنــــی كــــه حدیـــث می‌كنـــــم در گوشـــــش
هــــر روز ز عشــــقِ تــــو بــه حالــی دگـــرم
وز حُســــنِ تــــو در بنـــــدِ جمالـــــی دگــــــرم
تـــــو آیـــــتِ حُســن را كمــــالِ دگــــــــری
مــــن آیــــــتِ عشـــــق را كــمـــالــــی دگـــرم
گــه دل بــه دو زلــفِ مــه‌پرســتِ تو دهـــــم
گــه جــان بــه دو نرگســـانِ مســتِ تـــو دهــم
چــون از تــو فــرو مانــم و عاجـــز گــــــردم
از دســتِ تــو قصـــه هـــم بـــه دســت تو دهـم
چـون من نبود كس به جهان درخورِ عشــــق
زان بـــر ســرِ مــن نهــاد چــرخ افســرِ عشــق
یكبــاره شــدم بــه طبــع دل چاكــرِ عشـــق
دارم ســرِ آن كـــه سَـــر كنـــم در ســـر عشــق
برخاست خروشِ عاشقان از چپ و راســت
در بتكــــده امــــروز نــدانــم كــه چــه خاســت
در بتكــده گــه نشــان معشوقــه ماســــت
از كعبــه بــه بتخـانــه شــدن نـیــز رواســـــت
آن ره كه من آمدم كـدام اســت ای جــــان
تـا بــاز روم كــه كــار خـــام اســـت ای جـــان
بــر هــر قدمــی هزار دام است ای جــــان
نـــامــردان را عشـــق حــرام اســت ای جـــان
چــون مــوی شــدم ز رنـجِ هـر بیـــــدادی
در دهــر كــه دیــده اســت چـو مـن نـاشـــادی
برخیــزد اگــر جَهــَد بــه مــن بــــر بـادی
چــون چنــگ ز هــر رگــــی ز مــــن فــریــادی
عـیــار نــه‌ای كــه بی‌ستــم دَم نـــزنــــــی
هــــر روز هــــزار كــــار بــــرهــــم نــــزنــــی
ای جــانِ جهــان همـه جهان گرخواهــــی
بـــرهــــم زنـــی و دو دیـــده بـــر هــم نــزنــی
ای پیكِ عاشقان گذری كن به بام‌ دوســت
بـــرگــرد بنــده‌وار بـــه گـــِردِ مقـــام دوســـت
گِـرد ســرای دوســت طوافــی كن و ببیــن
آن بـــار و بـــارنــامــه و آن احتشـام دوســت
ایــن چــرخ دلــم زیــر و زِبَر كرده‌ توسـت
ویـــن خستـــه دلـــم همیشـــه آزرده تــوســت
لعبـــی دگــــر از پــــرده بـــــرون آوردی
بــس بلعجبی‌هــا كــه پــسِ پـــرده توســــــت
اكنون كه رُخت ز كوی ما شــد پــُر گـــَرد
زینهــار بـــه هیــــچ گَــــرد آلــــوده مگـــــرد
كانـــدر ره عاشقـــی چنــان بایـــد مـــرد
كـــــز دریـــــا خشـــك آیـــد و از دوزخ ســـرد
تــا زلــف تــو بــر رخ تو شد لالـه‌پرســت
در شهــر هــزار تــو بـــه افـــزون بشكســـــت
مستــور نیایـد انـدر ایــن شهــر به دست
ابــــد الان بــیــدلــنـــد و مستــــوران مســــت
ساقیا پر شد دل از تیمار پركــن جــام را
بــر كــف مــن نــِه ســه بــاده دولــت ایــام را
تا زمانی بی‌زمانه جان ‌و ‌دل شادان كنیم
كـــم كنیــم از دل زمانــی مـحـنــت فــرجــام را