خلأ آموزش اجتماعی در توسعه آموزش از راه دور

با اتمام طرح‌های ۸۱ تکفا در آموزش و پرورش و با توجه به مصوبه اخیر شورای عالی آموزش و پرورش در خصوص مراکز آموزش از راه دور بیان نکاتی چند در زمینه توسعه کاربری فناوری اطلاعات در این حوزه ضروری است.
بر اساس گزارش سال ۲۰۰۱ برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) استراتژی های ملی کشورهای در حال توسعه در عرصه فناوری اطلاعات را می توان به دو گروه تقسیم کرد:
۱) توسعه صنعت و خدمات فناوری اطلاعات
۲) توسعه کاربری فناوری اطلاعات
صرف نظر از مباحث مربوط به صحت و سقم این گونه تقسیم بندی، در تجربه اخیر حرکت رو به جلوی طرح تکفا در پیکره آموزش و پرورش کشور، آثار وجودی این دو جهت گیری کاملاً محسوس بوده است. اگر از سویی، تلاشی فراوان به منظور تجهیز سخت و نرم مدارس، ایجاد جایگاه اینترنتی و شبکه های اختصاصی دسترسی به مراکز داده آموزش و پرورش و سیستم های اطلاعاتی ویژه فرآیند یاددهی یادگیری انجام گرفته است، از سویی دیگر نیز با جدیت تمام به تنظیم قوانین، مقررات و ضوابط تشکیل شبکه های آموزشی و همکاری بخش خصوصی با مدارس کشور، اشاعه مهارت های رایانه ای در میان معلمین و اصلاح نظام برنامه ریزی توسعه آموزش پرداخته شده است.
در این راستا بسیاری از پیشران های فناوری اطلاعات، به معنای عواملی که برقراری آن باعث تسریع فرآیند توسعه می شود نظیر سیاستگزاری، تکنولوژی، تغییر نگرش و نظم دهی به شکلی موثر و فعال آماده ایفای نقش هستند. اما کماکان عوامل محوری دیگری مانند زیرساخت، نیروی انسانی، سرمایه گذاری، نهادسازی و محتوای اطلاعاتی همچنان در وضعیت ضعیف و در حالت بازدارندگی توسعه به سر می برند. از این رو در ترسیم چشم اندازهای توسعه شبکه های آموزشی، با مفهوم همبندی کلیه کاربری های آموزشی و لزوم اثرگذاری مثبت کلیه پیشران های اصلی فناوری اطلاعات باید توجه ویژه ای به انتخاب جایگاه و انواع ماموریت این گونه شبکه های رایانه ای مبذول داشت، به طوری که این امر باعث بهبود وضعیت کنونی توسعه ICT در آموزش و پرورش شود. عموماً توسعه شبکه های رایانه ای آموزشی در سه حیطه، فرآیند یاددهی یادگیری رسمی مدارس، بستر مجازی فعالیت های کمک درسی و کمک آموزشی و آموزش از راه دور رسمی قابل تعریف است.
موضوع احیای شبکه های رایانه ای آموزشی در فرآیند رسمی یاددهی یادگیری مدارس به شکل پایگاه اطلاعات دانش آموزان از طریق تک درس شناخت محیط و جغرافیای بومی انسانی در جلسات متعدد شورای هماهنگی و کمیسیون برنامه ریزی توسعه فاوا مورد بحث و بررسی قرار گرفت و به علت ضعف بیش از حد پیشران های اصلی و وجود تنگناهای سازمانی از محوریت برنامه های توسعه ۸۳ الی ۸۸ کنار گذاشته شد. در خصوص شبکه های رایانه ای کمک درسی و کمک آموزشی که با نظرداشت به نیازهای مدارس کشور و با هدف ایجاد همیاری بین توسعه کاربری فناوری اطلاعات و ارتقای کیفیت فرآیند آموزش و پرورش طراحی و ایجاد می گردند، در چارچوب طرح "اساسنامه شبکه های آموزشی" با همکاری بسیاری از صاحب نظران و کارشناسان در حوزه شورای عالی آموزش و پرورش مورد بحث و بررسی قرار گرفت و با توجه به نتایج مثبت امکان سنجی و مطالعات تطبیقی پیرامون حیطه صلاحیت، ضوابط و مقررات مربوطه از این گونه شبکه های آموزشی در مدارس کشور استفاده خواهد شد. و اما در مورد توسعه کاربری فناوری اطلاعات در حوزه آموزش از راه دور ابتدا باید گفت این موضوع به دور از نگاه کارشناسی درون سازمانی توسعه فاوا شکل گرفته و مبانی علمی و نظری قابل دسترسی نیز برای کارشناسان و صاحب نظران آموزش و پرورش مهیا نگردیده است که بتوان مسیر راهبردی حرکت و جهت گیری های اجرایی را به دقت محک زد. با این وجود در ذیل به برخی از تنگناها و چالش های جدی این گونه توسعه کاربری فناوری اطلاعات اشاره می شود:
• لزوم پایلوت سازی تکنولوژیک
در آموزش و پرورش پایلوت سازی تکنولوژیک عموماً به منظور ترمیم ساختار نیرو ی انسانی و شناسایی مشاغل جدید و حلقه های مفقوده فرآیندهای پشتیبانی آموزشی و فنی صورت می پذیرد. در اینجا لازم است که به برخی از حرفه های نوین و آموزش از راه دور متکی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات اشاره کنیم: مشاور آموزشی تحت وب، دستیار استاد تحت وب، راهنمای گروهی برای مباحثه آموزشی تحت وب، مدیریت آموزشی تحت وب، مدیر داده های آموزشی تحت وب، مهندس آموزشی تحت وب، هماهنگ کننده و مدیر چند رشته ای برنامه های آموزشی تحت وب. شایان ذکر است برای هیچ یک از این مشاغل نیروی انسانی آماده در کشور میسر نیست و هیچگونه اطلاعی از آموزش های لازم در این زمینه ها در مراکز عالی کشور موجود نیست.
• لزوم تدوین و پیاده سازی نظام آموزش مجازی
بدیهی است که در طول زمان و از طریق جذب دانش و انباشت تجربه، مراکز آموزش از راه دور، نظام آموزشی مختص خود را ایجاد می کنند که در آن استاندارد های برنامه ریزی درسی، طراحی محتوی، روش های آموزشی منطبق بر نوع رسانه، پشتیبانی آموزشی، ارزشیابی و کنترل دانسته ها و... شفاف و قابل دسترس است. تنها در چنین شرایطی می توان ابزار های نوین و توسعه کاربری فناوری اطلاعات را بدون لطمات جدی به کلیت سیستم آموزش و پرورش در فرآیند آموزش از راه دور لحاظ کرد.
• محدودیت استراتژی آموزشی
فرآیند آموزش از راه دور به علت وجود فاصله مکانی و زمانی بین یاد دهنده و یادگیرنده از یک سو متکی بر اراده راسخ و فعالیت های مستمر فراگیر و از سوی دیگر نیازمند منابع و ابزار های آموزشی خودآموز کارآمد است. ضمناً کتاب درسی تنها محتوی آموزش رسمی به شمار می رود و کلیه منابع دیگر جنبه کمک آموزشی یا کمک درسی دارند. قابل ذکر است اصل اول آموزش از راه دور جبران خلاء آموزش اجتماعی است. در این صورت، استراتژی آموزشی غالب، کشاندن یادگیرندگان در صورت امکان به مراکز منابع و رساندن خطوط پر سرعت به اینگونه محیط ها است. بدین منظور اغلب مراکز آموزش از راه دور در مقطع آموزش و پرورش از دفتر الکترونیکی به جای LMS استفاده می نمایند. در پایان می بایست اشاره داشت که استقرار شبکه های رایانه ای آموزش از راه دور رسمی کشور مهمترین چالش توسعه کاربری فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش است زیرا بسط و گسترش مدارس مجازی بدون حضور بخش خصوصی در مدت زمانی معقول امکان پذیر نیست، در این شرایط الزامات سود آوری و ارتقای کیفی آموزش از طریق توسعه کاربری فاوا برای بسیاری از دانش آموزان عادی می تواند به سرعت تبدیل به مشوق و مجوزی برای فرار از مدارس کشور و آموزش اجتماعی به مثابه تلفیق فرآیندهای آموزشی و پژوهشی به ویژه در مقطع دوره متوسطه شود.

دکتر امیر میربهار‌

منبع : مرکز اسلامی آموزش از راه دور