ویژگی‌های قومی ، استان سیستان وبلوچستان

سیستان و بلوچستان همواره در طول تاریخ معبر و گذرگاه میان شرق و غرب بوده و به همین دلیل تركیب قومی آن نیز همواره در معرض تغییر، تحول و دگرگونی بوده است. از دیدكلی، ساكنان بومی استان را می‌توان به دو گروه عمده سیستانی (ساكنین بخش‌های شمالی استان) و بلوچ (اهالی منطقه مركزی و جنوبی استان) تقسیم نمود.
اكثریب قریب به اتفاق اقوام ساكن در استان یا عشایرند و یا پیشینه عشایری دارند. افراد این طوایف در اقشار مختلف شهرنشین، روستانشین و كوچ‌رو وجوه اشتراك‌ انكار‌ناپذیر دارند. روابط خویشاوندی، پیوندهای اجتماعی و بهره‌گیری از منزلت‌های اقتصادی - اجتماعی درون طایفه‌ای، هویت‌بخشی به افراد، شناخت امتیازات ناشی از نظام سلسله مراتبی و سرداری در سازمان ایلی روزگاران گذشته تجلی می‌یافت. حفظ این پیوستگی و وابستگی در خود یاری‌های گروهی و معارضات و كشمكش‌های برون طایفه‌ای و در بسیاری از عملكردهی اجتماعی، در حال حاضر اندكی رنگ باخته، ولی به كلی فراموش نشده است. به عبارت دیگر هنوز سنن ایلی و قومی همچنان پایداری و جان‌سختی می‌كنند.
ایلات بلوچستان در مبارزه با طبیعت و اقلیم سخت و در اثر محدودیت منابع و فقر طبیعت،‌ خصوصیاتی ویژه یافته‌اند كه آنان را از عشایر مناطق دیگر متمایز می‌سازد.
ناسازگاری محیط كه مستقیماً بر بنیادهای اقتصادی و اجتماعی آنان تأثیر منفی می‌گذارد، سازمان عشایری را در برابر پدیده‌های معارض خارجی با دشواری‌های متعددی روبرو ساخته و آن را متزلزل می‌سازد. سلسله مراتب ایلی و تركیب قدرت در درون هر طایفه، ساده و ابتدائی است و فرمان‌دهی و فرمان‌بری و خصوصیات تحكمی تا حدودی جای خود را به همكاری و مساعدت بین گروه‌هایی كه در رأس هرم قرار دارند ‌(یعنی سردارها و اعضاء دیگر طایفه)، داده است.
از ویژگی‌های منحصر به فرد بعضی طوایف عشایری بلوچ، وجه نظام تولیدی مبتنی بر دامداری است. طوایفی كه مطلقاً به كشت و زرع نمی‌پردازند و صرفاً اقتصاد دامداری دارند. نمونه‌ این گروه، طایفه گمشادزهی است.
كوچ به عنوان پدیده‌ای اقتصادی در حیات ایلی این طوایف به منظور جمع‌آوری خوراك است كه در این منطقه به خرما و شاخ و برگ آن كه قوت غالب عشایر بلوچ و دامهای آنهاست،‌ محدود می‌شود. مازاد مصرف خرما كه غالباً از نخلستان‌های دیم حاصل می‌شود، همراه اضافه تولید دامی با كالاهای مصرفی ضروری مبادله می‌گردد.
با توجه به آنچه كه گفته شد، سیمای امروزی ایلات و عشایر استان سیستان و بلوچستان را به تفكیك طوایف، ییلاق و قشلاق و ایل‌راه‌ها می‌توان به شرح زیر ترسیم نمود:
ـ طایفه ریگی : از طوایف بزرگ استان است كه در مسیر كوهستان تفتان و گوهر كوه - تهلاب به ییلاق و قشلاق می‌پردازند و ایل راه‌های آنها به تبع بارندگی، اقلیم و مسیر،‌ متفاوت است.
ـ طایفه نارویی : این طایفه نیز از طوایف بزرگ استان است كه عمدتاً در محدوده شهرستان‌های زاهدان و زابل سكونت اختیار كرده و بعضاً به امر كوچ می‌پردازند. محل ییلاق آنها كوهستان‌های نصرت‌آباد، نواحی دهانه باغی، كوه‌های نهبندان و جنوب خراسان، و محل قشلاق آنان دشت نصرت‌آباد، دشت عبور و بمپور در جوار رودخانه بمپور است.
ـ طایفه هاشم‌زهی : این طایفه در مسیر كوهستان تفتان و دامنه‌های آن (گتی، كرهنگ،‌ رولانه و اطراف سنگان) به ییلاق و قشلاق می‌پردازند و ایل‌راه آنان از مسیر روستای گوشه است.
ـ طایفه كرو : یكی دیگر از طوایف استان است كه در همان مسیر كوچ طایفه هاشم‌زهی ییلاق و قشلاق می‌كنند.
ـ طایفه شهنوازی : ییلاقات این طایفه دامنه تفتان و نواحی سنگان و قشلاق آنها در دشت‌‌های پشتكوه، گرانچی و ماشكید است. عشایر این طایفه از مسیر پشتكوه به ماشكید و بالعكس اقدام به كوچ می‌كنند.
ـ طایفه لاشاری : ییلاقات این طایفه ارتفاعات سپید و تنگه سرخه و قشلاق آنها روستاهای اطراف لاشار است. مسیر كوچ به تبع اقلیم و مقدار نزولات جوی متغیر است.
ـ طایفه بامری : كوهستان هودیان محل ییلاقی و دشت دلگان قشلاق این طایفه است و مسیر كوچ آن نیز در جوار و طول رودخانه بنگوركان صورت می‌‌گیرد.
ـ طایفه گمشادزهی : از طوایف بزرگ استان است كه در كوهستان‌های سفید،‌ بیرگ، مورپیش، كارواندر، كنارو، هبند، مانكوه، پسكوه و پیگل ییلاق می‌كنند و قشلاق آنان دشت‌های سی‌میش (سراوان) و سیب و سوران، ناهوك،‌ نگه‌دار، آنجان، ایرانشهر، ماشكید و تهلاب است. مسیر كوچ از طریق كوه‌های بیرگ و تهلاب به ماشكید از طریق دهانه گشت به ماشكید صورت می‌گیرد.
ـ طایفه آسكانی : یكی از طوایف نسبتاً كوچك استان است كه بیش‌تر اسكان یافته‌اند و ییلاق و قشلاق و ایل‌راه‌های خانوارهای كوچروی آن نیز به درستی مشخص نیست.
ـ طایفه سیاهانی : ییلاقات كوچندگان این طایفه روستاهای اطراف سراوان و كله‌گان جالق واقع در شرق و شمال شرقی سراوان (داورپناه، اسفندك و كله‌گان) و قشلاق آنان كوهستان سیاهان در شمال سراوان است. كوچ آنها در مسیر كوهستان سیاهان به روستاهای ییلاقی سراوان و كله‌گان جالق صورت می‌گیرد.