بررسی وهابیون و هویت شیعی در عربستان

تشیع دوازده امامی، ایدئولوژی شیعیان استان شرقی عربستان را تشکیل می‌دهد و این سنخ از تشیع در تجمع‌های مذهبی، نمازهای جماعت، آئین‌ها، مناسک و تظاهرات فرهنگی و اجتماعی دیده می‌شود.
، متن فوق بخشی از مقاله «وهابیون و هویت شیعی در عربستان» است که توسط «مهدی بهرام‌شاهی» نوشته شده و در آخرین شماره نشریه پگاه حوزه (شماره ۲۲۷، ۱۸ اسفند‌‌‌ماه ۱۳۸۶) آمده است.
هویت شیعی در جامعه عربستان دارای دو جنبه و ویژگی است. از یک منظر شیعیان خود را بخشی جدا از جامعه عربستان تلقی می‌کنند و از منظری دیگر؛ یعنی از منظر ملی آنان به عنوان شهروندان کشور تلقی شده و با دیدی جامع‌گراتر نگریسته می‌شوند. شکل‌گیری این هویت دوگانه شیعیان عربستان تا حد بسیار زیادی به عوامل فرهنگی، مذهبی و سیاسی وابسته است.
نویسنده معتقد است در عربستان سعودی معیار تعیین هویت متفاوت است؛ زیرا معیارهایی مانند منطقه سکونت (به عنوان مثال حجاز، عصیر، شرقیه)، دین یا فرقه (فرقه‌های اصلی: شیعیان، اهل تسنن و شاخه‌های فرعی‌: حنبلی، وهابی، جعفری، اسماعیلی، مالکی و شافعی) و یا قبیله (عنیزه، شمار، قحطان، غمید و غیره) می‌توانند معیار تعیین هویت قرار گیرند، با وجود این ممکن است هویت برخی گروه‌ها با لحاظ همه این ویژگی‌ها تعیین شود، نظیر شیعیان اسماعیلیه.
وی می‌افزاید: پس از دوره‌ای نسبتا کوتاه عناصر و شاکله‌های هویت شیعیان استان شرقی عربستان افزایش یافت و علاوه بر ویژگی‌های دینی، عوامل درونی و بیرونی نیز شکل‌گیری هویت شیعی را متأثر کردند. این عوامل عبارتند از لهجه، مثل‌ها، افسانه‌ها و داستان‌های عامیانه، فعالیت اقتصادی، آداب و سنن شامل نوع لباس و پوشش و نحوه برگزاری جشن‌های عروسی و ارزش‌های اجتماعی و خانوادگی. بدین ترتیب همه این عوامل و عناصر، در شکل‌گیری هویت شیعی منشأ اثرند و نویسنده در بخش‌های مختلف نقش فرقه (مذهب)، علما، عوامل منطقه‌ای، انسجام اجتماعی، شیعیان و هویت ملی این مباحث را بررسی می‌کند.
وی در ابتدای این مقاله به آرای «برایان. آر. ویلسون» اشاره می‌کند و می‌نویسد: وی دو ویژگی تشیع را حائز اهمیت دانسته است. نخست این‌که رستگاری و نجات بواسطه رعایت محرمات و انجام موکدات در طی زندگی روزمره حاصل می‌شود. ثانیا زندگی فی‌النفسه با رعایت این محدوده ها و مرزها، فی‌النفسه رستگاری نسبی محسوب می‌شود. از این‌رو این مذهب هم نوید‌بخش رستگاری و هم نوعی تجربه رستگاری است.
جنبه مهم دیگر تشیع، احکام عملی اجتماعی و تکلیف شیعیان در قبال اجتماع است که شرکت در مراسم مذهبی، جشن‌ها، تشیع جنازه و مشارکت در ایجاد صندوق‌های قرض‌الحسنه و پرداخت زکات، خمس و نذورات از آن جمله‌اند
ویلسون معتقد است: جنبه مهم دیگر تشیع، احکام عملی اجتماعی و تکلیف شیعیان در قبال اجتماع است که شرکت در مراسم مذهبی، جشن‌ها، تشیع جنازه و مشارکت در ایجاد صندوق‌های قرض‌الحسنه و پرداخت زکات، خمس و نذورات از آن جمله‌اند. از آن‌جا که تشیع سر منشأ بسیاری از هنجارها و ارزش‌های اجتماعی است، افراد باید در قبال این هنجارها مسئولیت‌پذیر باشند؛ زیرا هنجارها و ارزش‌های مذکور نمایان‌گر فضایی مقدس‌اند که حفظ حرمت آن‌ها برای شیعیان لازم است. در مذهب تشیع همه مؤلفه‌ها و ارکان در فضایی مقدس قرار می‌گیرند و همه نهادها، اعمال، عقاید، اصول دینی و حتی اسطوره‌ها مقدس‌اند.
این محقق در بررسی نقش علما در هویت شیعی در عربستان می‌نویسد: علما به عنوان مهم‌ترین عامل بسیج عمومی، انسجام، همبستگی و وابستگی شیعیان به گروه محسوب می‌شوند. آنان نماینده مذهبی اجتماعی شیعیان عربستان به شمار می‌روند و ممکن است مطالبات زیادی متوجه آنان شود، هر‌چند که این طیف بجز در موارد پراکنده و محدود از دخالت مستقیم در امور سیاسی خود‌داری کرده است. علمای شیعه عربستان قبل از انقلاب ایران از نظر سیاسی منفعل بودند، ولی نقش و عملکرد سیاسی آنان در امور دینی قابل تأمل است.
هفته‌نامه پگاه حوزه به صاحب‌امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و مدیرمسئولی و سردبیری «سید‌عباس صالحی» و با همکاری شورای سیاست‌گذاری متشکل از «عبدالرضا ایزدپناه»، «احمد ترابی»، «سید‌عباس صالحی» منتشر می‌شود و به بهای ۱۵۰۰ ریال در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.

منبع: خبرگزاری - ایکنا

منبع : باشگاه اندیشه