ارزیابی شفافیت اطلاعات شرکت‌ها در بورس اوراق بهاءدار تهران

اطلاعات مایه حیات بازارهای سرمایه است. سرمایه‌گذاران مخاطره آوردن سرمایه‌های به زحمت به‌دست‌آمدهٔ خود را به این بازارها پذیرفته و به اطلاعاتی که از طرف شرکت‌ها منتشر می‌شود تکیه می‌کنند. آنها به اطلاعات معتبر، به موقع و قابل فهم، در قالب‌هائی که به‌راحتی قابل تجزیه و تحلیل باشد نیاز دارند به‌منظور بقا بازارهای سرمایه لازم است سرمایه‌گذاران اطلاعات شرکت‌ها را صحیح، کامل، قابل اطمینان و به موقع بدانند.
سرمایه‌گذاران به این نکته واقف هستند که در بازارهای سرمایه‌ آزاد فرصت‌های سودآوری یا فرصت‌های زیان‌دهی ملازم هستند اما آنها حق دارند در انتظار نتایج حاصل تصمیمات خود باشند نه نتایج برخاسته از اطلاعات ناقص.
زمانی‌که بازارهای سرمایه در ابتدای سال ۲۰۰۰ به اوج خود رسیدند، ورشکستگی و رسوائی پاره‌ای از شرکت‌ها به‌تدریج اعتماد سرمایه‌گذاران را نسبت به مسئولیت گزارش‌دهی اطلاعات ضعیف کرد و موضوع اعتماد عمومی به کیفیت اطلاعات گزارش شده مطرح شد. به‌دلیل کاهش اعتماد عمومی، نیاز به اطلاعات بیشتر و بهتر افزایش یافته و منجر به تقاضای مؤکد بیشتری در خصوص شفافیت بیشتر اطلاع‌رسانی شرکت‌ها گشته است (دی پیازا و ایکالوس Diplazza & Eccles- سال ۲۰۰۱).
تحقیقات انجام گرفته نشان می‌دهد که اقشا و شفافیت بیشتر، منافع متعددی برای شرکت‌ها به دنبال خواهد داشت: سرمایه‌گذاری بلندمدت‌تر از سوی سرمایه‌گذاران بهبود دسترسی به سرمایه جدید، هزینه سرمایه کمتر، مدیریت معتبرتر و مسئول‌تر و نهایتاً قیمت سهام بالاتر و منفعت بیشتر سهامداران زمانی‌که افزایش قسمت سهام براساس خلق واقعی ارزش باشد نه براساس انتظارات مدیریت از سود یا سود گزارش‌شده، اندازه بازارها و قدرت نقدشوندگی آنها به‌صورت مداوم افزایش یافته و نه فقط برای سهامداران بلکه برای جامعه نیز به‌طور کلی ثروت بیشتری ایجاد می‌شود (هالوود ـ Hallwood، سال ۲۰۰۱).
● انواع اطلاعات موجود در بازار سهام
”اطلاعات دربرگیرنده دانسته یا دسته‌ای از دانسته‌ها است که در مواقع لزوم مشخص را وادار به تغییر موضع، عقیده و تصمیم‌ یا تجدیدنظر در تصمیم‌گیری می‌کند“ (سازمان بورس اوراق بهاءدار تهران، ۱۳۷۸، شماره ۱۷، ص ۱۸).
اطلاعات در بازار سهام می‌تواند به دو گروه تقسیم شود:
▪ گروه اول اطلاعات مربوط به شرکت‌ها است که در ارزیابی سهام مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد و عبارتند از:
۱) گزارش سالیانه شرکت‌ها به بورس و اوراق بهاءدار شامل صورت‌های مالی حسابرسی شده، افشای اطلاعات در مورد وضعیت تجاری، محصولات تولیدی، بازار فروش محصولات، توسعه یا توقف خط تولید، فروش و هزینه‌های خطوط تولید، سرمایه‌گذاری در کارخانه و تجهیزات، عملیات خارجی، میزان و انواع بدهی‌های معوقه، شرکت‌های نابغه تحت تملک، قیمت تمام شده اموال، ماشین‌‌آلات و تجهیزات و استهلاک انباشته آنها و تجزیه و تحلیل‌های مدیریت از وضعیت مالی شرکت.
۲) گزارش ۳ ماهه شرکت‌ها به کمیسیون بورس و اوراق بهاءدار، این گزارش شبیه گزارش سالیانه، اطلاعاتی در مورد وضعیت مالی شرکت ارائه می‌کند. ولی تفاوتی که با گزارش سالانه دارد این است که اطلاعات برای یک دوره سه ماهه گزارش می‌شود و حسابرسی نیز نمی‌شود.
۳) گزارش هرگونه رویداد با اهمیتی که می‌تواند بر ارزش‌ اوراق بهاءدار شرکت تأثیر بگذارد این گزارش باید ظرف ۱۵ روز بعد از رویداد به کمیسیون بورس و اوراق بهاءدار ارائه شود این رویداد مهم معمولاً قبلاً توسط مطبوعات به عموم اعلام می‌شده است.
۴) اعلامیه پذیره‌نویسی (Prospectus) شرکت‌هائی که برای اولین بار قصد عرضه سهام به عموم دارند. این اعلامیه در واقع کتابچه‌ای است که معمولاً حاوی اطلاعات زیر می‌باشد:
- خلاصه اطلاعات از وضعیت شرکت، موضوع فعالیت آن، اوراق عرضه شده و مقدار و کاربرد درآمد حاصل از آن.
- مصرف درآمد حاصل از فروش اوراق بهاءدار
- سیاست‌ پرداخت سود سهام
- ساختار سرمایه
- تجزیه و تحلیل مدیریت
- توضیح مفصل درباره عملیات تجاری شرکت
- خلاصه‌ای از اطلاعات مالی مشخص پنج سال گذشته
۵) اطلاعات اشخاصی که ۵ درصد از سهام یک شرکت را دارا هستند. این اشخاص باید اطلاعاتی نظیر انگیزه خود را از خرید این مقدار سهام در فرم‌های کمیسیون بورس اوراق بهاءدار ارائه کنند.
۶) اطلاعات مربوط به خرید و فروش سهام توسط مدیران، سرپرستان و به‌طور کلی خودی‌های یک شرکت این اشخاص باید خرید و فروش سهام را در فرم‌هائی به اطلاع کمیسیون بورس و اوراق بهاءدار برسانند (میو، ۲۰۰۰)
▪ گروه دوم اطلاعات مربوط به شاخص‌های بازار سهام، از جمله حجم معاملات قیمت‌های اولیه و نهائی سهام در معاملات و فروش‌های عمده است (بورس اوراق بهاءدار تهران، ۱۳۷۸، شماره ۱۷).
● دلایل کاهش انگیزه شرکت‌ها برای اقشای اطلاعات
معمولاً شرکت‌ها از ارائه اطلاعات کافی خودداری کرده و یا گزارشات مالی خود را به‌صورت پیچیده و نامفهوم منتشر می‌کنند. در تحقیق که در این زمینه انجام شده است در ذیل ارائه می‌شود:
▪ داموداران (Damodaran)
اظهار کرد شرکت‌ها به دلایل زیر گزارشات مالی خود را به‌صورت نامفهوم ارائه می‌کنند:
۱) کنترل
بسیاری از مدیران برای حفظ کنترل و ممانعت از تصاحب قدرت توسط دیگران و از ترس کنار گذاشته شدن (Take over)، مجموعه‌ای از شرکت‌های نابغه (Subsidiary Company) و هلدینگ (Holdying Company) ایجاد کرده و به انتشار اوراق بهاءدار جدید دست می‌زنند. در این شرایط و تحت چنین ساختار پیچیده‌ای مشکل می‌توان تشخیص داد که مثلاً چه‌وقت دارائی‌های شرکت به‌صورت ضعیف و زیر ارزش مدیریت می‌شود و امکان به‌دست گرفتن کنترل کارآمد شرکت توسط رقبا دشوار می‌شود.
۲) مزایای مالیات
شرکت‌ها گاهی اوقات می‌توانند بار مالیاتی خود را از طریق ایجاد ساختارهای هلدینگ در مکان‌هائی که مشمول پرداخت مالیات کمتری هستند، کاهش دهند. مثلاً یک شرکت آمریکائی می‌تواند شرکت‌های تابعه در مناطق معاف از مالیات تأسیس کند و درآمدها را به این شرکت‌های تابعه انتقال دهد. همچنین ساختارهای پیچیده هلدینگ شرکت‌ها را قادر می‌سازد که درآمدهای خود را با استفاده از قیمت‌گذاری انتقالی (Transfer Pricing) و وام‌های بین شرکت (Inter - Company Loans)، از یک شرکت به دیگری انتقال دهند. به‌طور کلی پیچیدگی در قوانین مالیاتی منجر به پیچیدگی در گزارشات مالی می‌گردد.
۳) تقلب
گاهی اوقات شرکت‌ها با ایجاد ساختارهای پیچیده تلاش می‌کنند سرمایه‌داران را فریب داده و ارزش شرکت را بالاتر از ارزش واقعی و یا بدهی‌های خود را کمتر از واقع نشان دهند. همچنین پیچیدگی در گزارشات مالی شرکت‌ها می‌تواند تعمدی نبوده و مربوط به عواملی خارج از شرکت باشد نظیر:
- نحوه نگارش استانداردهای حسابداری و امکان تفسیرهای متفاوت و آزادی عمل شرکت‌ها در ارتباط با آن.
- فعالیت‌ شرکت‌ها در گستره‌ای از رشته‌های مختلف تجاری
- تنوع در انتخاب ابزارهای مالی توسط شرکت‌ها و نحوه انعکاس آن در ترازنامه.
▪ بوشمن، پیوتروسکی، و اسمیت (Bushman & Piotroski & Smith)
ورس چیا (Verrecchia) به نقل از بوشمن پیوتروسکی و اسمیت (۲۰۰۱) اظهار می‌کند کاهش انگیزه شرکت‌ها برای افشاء اطلاعات ناشی از هزینه‌های مالکانه (Proprietary) است. دای (Dye) در سال ۱۹۹۸ اطلاعاتی را که افشای آنها موجب کاهش ارزش شرکت می‌شود، اطلاعات مالکانه تعریف می‌کند (به نقل از بوشمن و دیگران ۲۰۰۱). آنها دو نوع هزینه مالکانه در نظر گرفتند؛ اولین هزینه، هزینه‌های سیاسی است. شفافیت اطلاعات شرکت موجب تسهیل مصادره سود و اموال شرکت توسط دولت می‌گردد. به‌عبارت دیگر توان سودآوری شرکت سبب جلب توجه دولتمردان و برآورد مالیات سودهای بادآورده و تحمیل هزینه‌های سیاسی می‌شود. (واتس و زیمرمن ـ Watts & Zimmeman) به نقل از بوشمن و همکاران، ۲۰۰۱).
دومین هزینه، هزینه‌های رقابتی است؛ هزینه‌های ناشی از دست دادن مزایای رقابتی شرکت‌هائی است که اطلاعات استراتژیک خود را برای رقبای موجود و بالقوه منتشر می‌کنند. شفافیت سبب آشکار شدن توان سودآوری و اسرار تجاری شرکت برای رقبا می‌گردد. میزان و اهمیت هزینه‌های مالکانه در یک اقتصاد به تعریف حقوق مالکیت (Property Rights) در آنجا بستگی دارد. به میزانی که یک دولت به مصادره اموال اشخاص حقیقی و حقوقی تمایل داشته باشد، هزینه‌های مالکانه سیاسی بالا و انگیزه پنهانکاری اطلاعات برای حفظ ثروت بالا خواهد بود. به‌طور مشابه، به میزانی که قوانین حمایت‌کننده حقوق/ مالکیت معنوی (intellectual) ضعیف باشد، هزینه‌های مالکانه رقابتی بالا و انگیزه پنهانکاری اطلاعات از رقبا به‌منظور جلوگیری از سرقت ایده‌ها بالا خواهد بود.
دلیل دیگر پنهانکاری اطلاعات توسط شرکت‌ها ساختار سیاسی است: تمرکز یکجای قدرت سیاسی و اقتصادی، مالکیت دولتی شرکت‌ها و دستکاری سیاسی قوانین توسط شرکت‌های قدرتمند برای حفظ قدرت در مقابل رقبای جدید از موارد قابل ذکر می‌باشد (بوشمن و همکاران، ۲۰۰۱).
دلیل دیگر کاهش انگیزه شرکت‌ها به افشاء اطلاعات، ناکارآئی سیستم قضائی (Judical system) در یک کشور است. به موازات کاهش کارآئی قضائی، تقاضا برای اطلاعات حسابداری نیز پائین می‌آید. تقاضا برای اطلاعات حسابداری براساس این فرضیه استوار است که سیستم قضائی کارآمد موجود است (اندرسن و باندیرا ـ Anderson & Bandiera؛ دیکسیت ـ Dixit، به نقل از بوشمن و همکاران، ۲۰۰۱).
▪ مفهوم شفافیت (Transparency) و افشاء (Disciosure)
افشا عبارت است از انتشار اطلاعات مهم و تأثیرگذار بر بازار، و شفافیت را می‌توان سادگی و سهولت تحلیل معنادار فعالیت‌های شرکت‌ و بنیادهای اقتصادی آن توسط فرد خارج از شرکت (Outsider) تعریف کرد. شفافیت شاخص توان مدیریت در ارائه اطلاعات ضروری به شکل صحیح، روشن، به موقع و در دسترس است. مخصوصاً اطلاعات حسابرسی‌شده که هم به شکل گزارشات عمومی و هم از طریق انعکاس در رسانه‌های گروهی و سایر روش‌ها منتشر شده باشد. به‌عبارتی شفافیت منعکس‌کننده این مطلب است که آیا سرمایه‌گذاران تصویری واقعی از آنچه واقعاً در داخل شرکت روی می‌دهد دارند یا خیر؟
بنابراین افشا و شفافیت درهم تنیده‌اند سیستم‌های شفاف به اطلاعات معتبر و صحیح نیازمندند که به موقع و به سهولت، هم به شکل مستقیم و هم از طریق نماینده‌های معتبر و مشهور مانند حسابداران، حسابرسان، آژانس‌های رتبه‌بندی، تحلیلگران اوراق بهاءدار، روزنامه‌نگاران مالی و رسانه‌های گروهی در اختیار عموم سهامداران قرار بگیرد. (هالوود - Hallwood، سال ۲۰۰۱).
هالوود (۲۰۰۱) مؤلفه‌های شفافیت را افشا اقلام ذیل عنوان می‌کند:
۱) نتایج مالی و دستاوردهای عملیاتی شرکت
۲) سهامداران عمده، حق رأی، اطلاعات مجمع صاحبان سهام
۳) هیئت مدیره و مدیران اجرائی کلیدی، ساختارها و رویه‌ها، پاداش این اشخاص
۴) افشاهای با اهمیت مربوط به کارمندان و دیگر سهامداران
۵) ساختار حقوقی و مالکیت
۶) محیط خارجی شرکت، موقعیت رقابتی و استراتژی‌ها
۷) اهداف مالی شرکت، میزان دستیابی به آنها و بیانیه‌های آینده‌نگر
۸) محرک‌های واقعی ارزش و فاکتورهای قابل پیش‌بینی مخاطره و نحوه مدیریت آنها توسط شرکت.
۹) اطلاعات مدیران غیراجرائی و منافع آنها.
● مدل شفافیت دی پیازا و ایکالوس (Dipiazza & Eccies)
دی پیازا و ایکالوس (۲۰۰۲) مدل جدیدی برای شفافیت شرکت (Corporate Transparency) ارائه کردند؛ مدل سه سطحی شفافیت شرکت (Three-Tier Model of Corporate Transperency)، نگرشی جدید از آینده گزارش‌دهی شرکت است. (نمودار ۱)سطوح سه‌گانه این مدل عبارتند از:
۱) سطح اول: یک مجموعه از اصول حسابداری پذیرفته‌شده عمومی جهانی (Global Generally Accepted accourting ـ Global GAAP)
۲) سطح دوم: استانداردهای مخصوص صنعت (Industry - Based Standards) برای ارزیابی و گزارش عملکرد که توسط خود صنایع وضع می‌شود.
۳) سطح سوم: اطلاعات مخصوص شرکت شامل استراتژی، برنامه‌ها، روش‌های مدیریت مخاطره، سیاست‌های پرداخت، شاخص‌های عملکرد خاص شرکت، مبانی حقوقی شرکت.
مدل سه‌سطحی از شرکت‌ها نمی‌خواهد که اطلاعات خود را در سه سطح ناپیوسته گزارش کنند، بلکه سرمایه‌گذاران و سهامداران فقط زمانی از این اطلاعات منتفع می‌شوند که شرکت‌ها اطلاعات هر سه سطح را به شکلی یکپارچه که تصویری کل‌نگرایانه از شرکت ارائه کند، افشا کنند.
سطح سوم: اطلاعات مخصوص شرکت
سطح دوم: استانداردهای مخصوص صنعت
سطح اول: اصول حسابداری پذیرفته‌شده عمومی جهانی (نمودار ۱)
برای اینکه بازارهای سرمایه به‌طور کارآمد و مؤثر عمل کنند، زنجیره عرضه گزارش‌دهی شرکت مدیران اجرائی شرکت‌ها، هیئت‌مدیره، توزیع‌کنندگان اطلاعات، شرکت‌های حسابرسی مستقل، تحلیلگران، استانداردگذاران (Standard Setters) و تنظیم‌کنندگان (Market Regulators) بازار - به همراه تکنولوژی‌های عرضه و به‌کارگیری اطلاعات باید مطمئن و قابل‌اعتماد باشند. نمودار ۲ مفهوم این زنجیره را کاملتر تشریح می‌کند.
برای بازگرداندن اعتماد عمومی، کلیه شرکاء این زنجیره باید به روح شفافیت ایمان داشته باشند و آن را تمرین کنند. ترویج فرهنگ مسئولیت‌پذیری و اصالت اعضاء (People of Integrity) زنجیره نیز اهمیت اساسی دارد. (نمودار ۲)
نمودار ۲ نشان‌دهنده نقش و ارتباط بین گروه‌ها و اشخاص مختلف درگیر در تولید، تهیه، انتقال و به‌کارگیری اطلاعات گزارش شده شرکت‌ها می‌باشد.
این گروه‌ها عبارتند از:
مدیران اجرائی و هیئت مدیره مسئول تهیه و صحت اطلاعات منتشره شرکت هستند.
حسابرسان مستقل به اظهارنظر مستقل حسابرسی در مورد اکثر بیانیه‌های مالی منتشره شرکت‌ها می‌پردازند. در مدل سه سطحی حرفه حسابرسی باید در مورد اطلاعات منتشره هر سه سطح اطمینان حاصل کند.
▪ توزیع‌کنندگان اطلاعات کسانی هستند که اطلاعات و داده‌های گزارش شده را جمع‌آوری و ادغام کرده تا مورد استفاده دیگران قرار گیرد این گروه همچنین شامل رسانه‌های خبری، سایت‌های اینترنت و دیگر رسانه‌های ارتباط جمعی است که به اطلاعات شرکت‌ها مرتبط می‌شوند.
▪ تحلیلگران، افرادی هستند که از اطلاعات گزارش شده شرکت‌ها در ترکیب با دیگر اطلاعات و تحقیقات به‌منظور ارزیابی عملکرد و آینده شرکت استفاده می‌کنند و به سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی توصیه‌های خرید و معامله سهام ارائه می‌کنند.
▪ سرمایه‌گذاران و سهامداران به‌کارگیرندگان نهائی اطلاعات منتشره شرکت‌ها هستند. سهامداران شرکت، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای، کارمندان دولت، شرکای تجاری، فروشندگان و تهیه‌کنندگان در این گروه جای می‌گیرند. همچنین شامل اعضاء جامعه، گروه‌های اجتماعی و دیگر سازمان‌های غیردولتی است که ممکن است در عملکرد یک شرکت مبالغی سرمایه‌گذاری کرده باشند.
”استانداردگذاران به سازمان‌هائی اشاره دارد که استاندارهای حسابداری و حسابرسی وضع می‌کنند، و نیز شامل دیگر سازمان‌ها، انجمن‌های حرفه‌ای، گروه‌های صنعتی - تجاری (industry Trade Groups) است که ممکن است در وضع استانداردها یا تعریف شاخص‌های عملکرد شرکت نقشی داشته باشند.
▪ تنظیم گران بازار شامل آژانس‌های دولتی (National Govermental Agencies)، اتحادیه‌ها و تشکل‌های منطقه‌ای (Terftorial Coalitions)، گروه‌های فراملیتی و حتی بورس‌هائی است که قوانین مربوط به گزارش‌دهی شرکت را وضع و اجراء می‌کنند و همچنین گروه‌های قانونگذاری.
▪ تکنولوژی‌های توانمندکننده اشاره دارد به تکنولوژی‌های اینترنت، زبان گزارش‌دهی تجاری گسترده، که توزیع و به‌کارگیری گسترده اطلاعات گزارش‌شده را برای افراد داخل و خارج از شرکت میسر می‌سازد و نیز سخت‌افزار و نرم‌افزار توسعه‌یافته توسط شرکت‌های تکنولوژی به‌منظور جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات.
● مدل شفافیت بوشمن، پیوتروسکی و اسمیت
بوشمن و همکاران (۲۰۰۱) برای توصیف و اندازه‌گیری شفافیت شرکت، چارچوبی در نمودار ۳ ارائه می‌دهند و شفافیت را چنین تعریف می‌کنند: ”شفافیت عبارت است از وجود اطلاعات در مورد عملکرد دوره‌ای، وضعیت مالی، فرصت‌های سرمایه‌گذاری، ساختار حقوقی (National Govermental Agencies)، و مخاطره و ارزش شرکت‌ها در اقتصاد“ (بوشمن و دیگران، ۲۰۰۱، ص ۵).
در این چارچوب، سیستم‌های اطلاعاتی که به شفافیت شرکت کمک می‌کنند به سه طبقه تقسیم می‌شوند؛ گزارش‌دهی شرکت (Coporate Reporting)، کسب اطلاعات محرمانه (Private Information Acquisition & Communication) و اشاعه اطلاعات (Information Dissemination).
اولین طبقه یعنی گزارش‌دهی شرکت شامل افشا دوره‌ای به‌صورت اجباری یا اختیاری است. این اطلاعات به‌عنوان مثال شامل اطلاعات مالی حسابرسی شده شرح محصولات و بازارها، افشا حقوق مدیران و سرپرستان و دیگر اطلاعات خاص شرکت است که به ارزیابی وضعیت مالی شرکت، عملکرد آن فرصت‌های سرمایه‌گذاری، ساختارهای حقوقی، و مخاطره و ارزش شرکت کمک می‌کند.
برای کیفیت گزارش‌دهی شرکت چهار جنبه در نظر گرفته می‌شود:
۱) عمق افشاگری (Disclosure Intensity)
۲) اصول حسابداری به‌کار رفته
۳) زمان افشا (Timeliness)
۴) کیفیت حسابرسی افشاها.
اولین جنبه یعنی عمق افشاگری با سه دسته افشا سنجیده می‌شود. اولین دسته، گزارشات عادی (General Disclosure) شامل اطلاعات عمومی، اقلام گزارش درآمد، ترازنامه، صورت جریان نقدی، استانداردهای حسابرسی، اطلاعات سهام و اقلام ویژه است. دومین دسته، انتشار عمومی گزارشات ویژه مالی که از ماهیت اختصاصی بالائی برخوردارند، شامل هزینه‌های تحقیق و توسعه (R&D) مخارج سرمایه‌ای، افشا محصولات و بخش‌های جغرافیائی و سایر افشاهای مکمل است. سومین متغیر عمق افشاگری، افشای ساختار حقوقی و مالکیت شرکت (Govemance & Ownership Structure) شامل شناسائی مدیران، اعضاء هیئت‌مدیره و ارتباط آنها، پاداش مقامات و سرپرستان شناسائی سهامداران عمده میزان سهام تحت تملک سرپرستان و کارکنان و دامنه و حدود سهامداری است.
هر چقدر این سه متغیر ارزش بالاتری داشته باشند، به همان میزان عمق افشاگری بیشتر خواهد بود.
دومین جنبه کیفیت گزارش‌دهی شرکت، اصول حسابداری به‌کار رفته می‌باشد. گزارشات مالی (consolidate Flnancial Statements) ادغام شده معمولاً اطلاع‌دهنده‌تر می‌باشند و استفاده از ذخایر جاری (General reserve) معمولاً یک راه پنهان نگه داشتن عملکرد دوره‌ای شرکت است. بنابراین کیفیت گزارش‌دهی شرکت‌هائی که صورت‌های مالی خود ادغام کرده و از ذخایر جاری استفاده نمی‌کنند، بالاتر است.
از طرف دیگر چنانچه قوانین حسابدرای کشوری برای مقاصد گزارش‌دهی مالی از قوانین حسابداری مالیاتی تبعیت‌ کند، گزارشات مالی کمتر اطلاع‌دهنده خواهند بود. (آلفرد ـ Alford و دیگران به نقل از بوشمن و همکاران، ۲۰۰۱)
سومین جنبه کیفیت گزارش‌دهی، زمان افشا است. ارزش این متغیر با افزایش فراوانی گزارشات ضمنی (Interim)، تعداد اقلام ویژه‌ای (Specific Items) در گزارشات ضمنی افشا می‌شود، ادغام‌سازی در این گزارشات و گزارش وقایع متعاقب بالا می‌رود.
سرانجام به چهارمین جنبه یعنی اعتبار افشا می‌رسیم. اعتبار افشاها به کیفیت بالای حسابرسی بستگی دارد.
دومین جزء شفافیت، کسب اطلاعات محرمانه است. ارتباط میان افشای اطلاعات عمومی، پردازش اطلاعات محرمانه و فعالیت‌های گسترده سرمایه‌گذاران همیشه تعیین‌کننده مهم عرضه و تقاضا برای اطلاعات در یک اقتصاد بوده است (ورس چیا، به نقل از بوشمن و همکاران، ۲۰۰۱).
برحسب روشی که اطلاعات محرمانه به دیگران منتقل می‌شود، می‌توان سه سیستم اطلاعاتی در نظر گرفت. اولین سیستم اطلاعاتی عبارت از کسب اطلاعات محرمانه و انتقال مستقیم آن به دیگران توسط تحلیلگران مالی است؛ تحلیل گران مالی در پردازش و تفسیر اطلاعات اضافی دیگری که از طریق گفتگو با مدیران، تهیه‌کنندگان، مشتریان و ... یک شرکت به‌دست می‌آید متخصص می‌باشند. همه این فعالیت‌ها، کسب اطلاعات محرمانه محسوب می‌شود.
به واسطه این فعالیت‌ها مجموعه اطلاعات عملکرد و دورنمای یک شرکت از طریق گزارشات تحلیلگر و توصیه‌های سهام فراهم می‌شود هر چقدر تعداد تحلیلگران پی‌گیر یک شرکت بیشتر باشد، اطلاعات کسب‌شده معتبرتر است (چانگ ـ Chang و همکاران، به نقل از بوشمن و همکاران، ۲۰۰۱).
در سیستم اطلاعاتی دیگر عبارتند از جمع‌آوری اطلاعات داخلی، پردازش و فعالیت‌های معاملاتی دارندگان اطلاعات محرمانه (Insider) (خودی‌ها) و سرمایه‌گذاران نهادی نسبتاً خیره. اگرچه معمولاً کلیه اطلاعات به‌دست آمده و پردازش‌شده توسط خودی‌ها و سرمایه‌گذاران نهادی بری عموم گزارش نمی‌شود، به واسطه تصمیمات خرید و فروش آنها، ارزش محرمانه اطلاعات در قیمت سهام جمع می‌شود و اطلاعات خاص شرکت به‌وسیله قیمت سهام به عموم انتقال می‌یابد. در اینجا شفافیت شرکت با فعالیت‌های سرمایه‌گذاران نهادی رابطه مستقیم و با فعالیت‌های دارندگان اطلاعات محرمانه ارتباط عکس دارد. منع قانونی داد و ستد متکی به اطلاعات نهائی به شفافیت بیشتر منتهی می‌شود (بهاتاچاریا ـ Bhattacharya و همکاران به نقل از بوشمن و همکاران، ۲۰۰۱).
سومین جزء شفافیت اشاعه اطلاعات است و شامل توزیع اطلاعات از طریق انواع کانال‌های رسانه‌های جمعی و اینترنت می‌باشد. فقدان یک زیربنای توسعه یافته ارتباطی، همچنین مالکیت دولتی (State ownership) رسانه‌های گروهی در یک کشور جریان اطلاعات منتشرشده شرکت‌ها و امکان دسترسی آژانس‌های اقتصادی و مالی را به این اطلاعات، محدود می‌کند. از کانال‌های ارتباطی دسترسی سرعت و صحت انتقال اطلاعات به استفاده‌کنندگان انتظار می‌رود. افزایش میزان نفوذ و یا مالکیت در رسانه‌های گروهی با شفافیت ارتباط مستقیم دارد (دجانکو ـ Djankov و به نقل از بوشمن و همکاران ۲۰۰۱) (نمودار ۳)● تخلفات رایج در بازار سرمایه
مبنای تصمیم‌گیری مشارکت‌کنندگان در بازار و اوراق بهاءدار، اطلاعاتی است که توسط بورس، ناشران اوراق بهاءدار پذیرفته شده در بورس و واسطه‌های مالی فعال در این بازارها منتشر می‌شود تصمیم‌گیری صحیح در بازار اوراق بهاءدار منوط به انتشار اطلاعات به موقع، با اهمیت و نیز کامل و قابل فهم است.
تخلفات و تقلبات رایج در بازار سرمایه عموماً به‌شرح زیر قابل ذکر است:
▪ عدم افشای اطلاعات توسط شرکت‌ها
▪ دادوستد دارندگان اطلاعات نهائی
▪ دستکاری بازار
(جهانخانی و پارسائیان، ۱۳۷۵)
به‌دلیل اهمیت افشای اطلاعات و شفافیت بازار و نیز به دنبال تخلفات و تقلباتی که از سوی سرمایه‌گذاران، کارگزاران و مدیران شرکت‌های منتشرکننده اوراق بهاءدار صورت گرفته، مسئولین بازار سرمایه در کشورهای مختلف جهان به فکر وضع مقرراتی برای حفظ منافع سرمایه‌گذاران و ایجاد جو اعتماد در بازار سرمایه افتادند. این مقررات اغلب به‌منظور تعیین سیاست‌ها و الزام‌های افشای اطلاعات، منع داد و ستد اطلاعات نهائی و شناسائی و منع دستکاری بازار وضع شده‌اند.
همچنین به‌منظور نظارت بر اجراء صحیح قوانین فوق‌الذکر، آنها به تأسیس سازمان‌های خاصی اقدام کردند که در اکثر کشورها به کمیسیون بورس و اوراق بهاءدار (Securities & Exchange Commission) و یا ”SEC“ معروف هستند.
● عدم افشای اطلاعات توسط شرکت‌ها
یکی از مهمترین منابع اطلاعاتی سرمایه‌گذاران، صورت‌های مالی شرکت و سایر اطلاعاتی است که از جانب شرکت منتشر می‌شود. اگر شرکت اطلاعات را به موقع در دسترس سرمایه‌گذاران قرار ندهد، آنان در تصمیم‌گیری دچار اشتباه خواهند شد.
به‌دلیل اهمیت کیفیت افشای اطلاعات مالی توسط شرکت‌ها، کمیسیون بورس و اوراق بهاءدار کشورها با وضع قوانین به گزارش‌دهی شرکت‌ها نظارت و شرکت‌ها را ملزم می‌کند تا همه اطلاعات با اهمیت شرکت را به‌وسیله فرم‌های SEC، گزارشات مطبوعاتی، اینترنت و سایر روش‌ها برای عموم افشا کنند (میو، ۲۰۰۰؛ هپ ـ Hope، سال ۲۰۰۲). براساس تحقیق روی ـ Roy، سال ۲۰۰۲) بین قوانین افشا که توسط SEC وضع می‌گردد و کارآئی بازار رابطه مثبت وجود دارد.
● داد و ستد دارندگان اطلاعات نهائی
ممکن است وقایعی در شرکت رخ دهد که تأثیر قابل‌توجهی بر وضعیت مالی و نتیج عملیات شرکت داشته باشد. نخستین افرادی که از این وقایع مطلع می‌شوند دست‌اندرکاران و مدیران شرکت هستند. آنان با تحلیل پیامدهای وقایع، سهام را ارزیابی و قبل از دیگران اقدام به خرید یا فروش سهام شرکت می‌کنند و از این طریق سودهای کلانی به‌دست می‌آورند. در اینگونه موارد سرمایه‌گذارانی که به اطلاعات دسترسی ندارد متحمل زیان خواهند شد، لذا منع دادوستد دارندگان اطلاعات نهائی در چارچوب منابع قانونی اغلب بورس‌های دنیا قرار گرفته است (مگ ـ Maug، سال ۱۹۹۹). اطلاعات نهائی به آن دسته از اطلاعات کلیدی و منتشرنشده گفته می‌شود که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به اوراق بهاءدار یا ناشران آن مربوط می‌شود. این اطلاعات در صورت انتشار بر تصمیمات سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه و نیز قیمت اوراق بهاءدار تأثیر دارد و می‌تواند به شرکت‌ها یا شاخص‌های کلان اقتصادی نظیر رشد، نرخ بهره، صادرات و ... مربوط باشد. بنابراین اطلاعات نهائی، اطلاعاتی خاص و مربوط به یک یا چند ناشر اوراق بهاءدار یا بیش از یک ورقه بهاءدار و در اختیار دارندگان مستقیم یا واسطه‌هائی است که اطلاعات مزبور را به افراد فاقد آن می‌رسانند. این اطلاعات در صورت انتشار تأثیر اساسی بر الگوهای قیمتی اوراق بهاءدار دارد (رز، ۲۰۰۰؛ میو، ۲۰۰۰).
در برخی از تعرایف ارائه شده از اطلاعات نهائی به مفاهیم اطلاعات کلیدی و اطلاعات منتشر نشده اشاره شده است. در قانون اوراق بهاءدار ایالات متحده آمریکا، اطلاعاتی کلیدی تلقی می‌شود که از نظر سرمایه‌گذار منطق، در تصمیم‌گیری برای خرید، فروش یا نگهداری اوراق بهاءدار نقش اساسی داشته باشد (بین بریج - Bainbridge، سال ۲۰۰۰) مثال‌هائی از اینگونه اطلاعات به قرار زیر است:
اطلاعاتی در زمینه محصولات جدید، قراردادها یا دستاوردهای جدید شرکت، سود و زیان یک عرضه‌کننده یا مشتری عمده شرکت، اخبار مربوط به برنامه‌های سرمایه‌گذاری، پیش‌بینی کارمندان عالی‌رتبه در مورد سود و زیان آتی شرکت اخبار مربوط به فعالیت‌های مشترک شرکت یا سایر پیشرفت‌های تجاری عمده انعقاد قراردادهای جدید و مهم، امکان افزایش سرمایه شرکت، عرضه عمومی، انتشار سهام جدید یا بازخرید سهام تغییر در سیاست‌های تقسیم سود یا اعلام تجزیه سهام اطلاعاتی در مورد فروش، خرید یا اجاره‌ دارائی‌ها یا مالکیت‌های عمده تغییر در مدیران ارشد شرکت یا امکان خرید سهام شرکت‌های دیگر یا قصد کنترل آن شرکت‌ها.
اطلاعات قبل از اینکه به بازار منتقل شود و در دسترس عموم قرار گیرد - به‌گونه‌ای که افراد زمان کافی برای ارزیابی آن اطلاعات در اختیار نداشته باشند - اطلاعات منتشرنشده تلقی می‌شود لازم به ذکر است که تعریف اطلاعات نهائی اغلب در چارچوب منابع قانونی کشورهای مختلف جای می‌گیرد (سازمان بورس اوراق بهاءدار تهران مدیریت مطالعات و بررسی‌های اقتصادی تیر ۱۳۸۱).
● دستکاری بازار
دستکاری بازار به‌طور کلی به فعالیت‌هائی اطلاق می‌شود که به هر طریق ممکن کارکرد آزادانه عرضه و تقاضای بازار را دچار اختلال کند و به خلق قیمت‌های ساختگی و نمایش کاذبی از فعالیت بازار سهام و در نهایت گمراه ساختن فعالان بازار منتهی شود. هدف نهائی اشخاصی که به دستکاری بازار اقدام می‌کنند، کسب سود و بهره‌برداری مادی و رسیدن به منافع غیرقانونی است.
از جمله گونه‌های دستکاری بازار انتشار اخبار کذب، معاملات صوری، احتکار سهام و ائتلاف می‌باشد که با این اقدامات سرمایه‌گذاران را گمراه و سودهای سرشاری عاید خود می‌کنند (جهانخانی و پارسائیان ۱۳۷۵).

زهرا نوبخت
منابع:
۱) بهسازی مقررات ایمنی و شفافیت بازار سرمایه ایران: داد و ستد دارندگان اطلاعات نهائی، گزارش یک پژوهش، سازمان بورس اوراق بهاءدار تهران)، مدیریت مطالعات و بررسی‌های اقتصادی، تیر ۱۳۸۱، کد گزارش: ۲۸۱۰۴۰۰۵.
۲) جهانخانی، علی؛ علی پارسائیان؛ بورس اوراق بهاءدار، چاپ دوم، دانشگاه مدیریت دانشگاه تهران، ۱۳۷۵
۳) داد و ستد مبتنی بر اطلاعات درونی؛ بورس، شماره ۱۷، آبان ۱۳۷۸.
۴) Bainbridge, Stephen. (۲۰۰۰). Insider Trading in Encyclopedia of Law and Economics lll
(Edward Elgar Publishing, Cheltenham, u.k)
۵) Bushman, Robert, Piotroski, Joseph and Smith Abble.(۲۰۰۱). "What determines corporate transparency?" University of North Carolina, University of Chicago and Harvard Business School.
۶) Damodaran, Aswath. (۲۰۰۲)."Information Transparency and Valuation: Can you value what you canot see?"Stern School of Business.
۷) Dipiazza, Ir, Samuel A and Eccles, Robert G.۲۰۰۲, Building Public Trust, The future of Corporate Reporting John wiley & sons
۸) Hallwood, Toby. (۲۰۰۱)." How can the web used to increase corporate transparency?"
۹) Hope, Ole-Kristian. (۲۰۰۰). "Analyst following and the influence of disclosure
Components, IPOs and wwnership concentration:. University of Toronto. Joseph L. Rotman School of Management.
۱۰) Mayo, Herbert B.(۲۰۰۰). Investrments: An introduction. Harcourt. Inc
۱۱. Muge, E. (۱۹۹۹). Insider Trading Legislation and Corporate Govermance. Dulke University
۱۲) Rose, Peter S. (۲۰۰۰) Money and Capital Markets: Financial Institutions and Instruments in a Global Marketplace
۱۳) Roy, Rtendra. (۲۰۰۲)."Market Efficiency Effects of Regulation Fair Disciosure". The Leonard N. Stem School of Business.

منبع : مجله بورس