دوم خرداد; تاریخ تولد یک نسل

سرنوشت جنبش اصلاحات اگر چه همچنان محل بحث و گفت وگوست و تاکنون رهیافت های متفاوتی برای تبیین آن ارائه شده اما با این وجود هیچ رهیافتی نمی تواند نسبت به این پرسش رویین تن شود که «حاملان دوم خرداد چه کسانی بودند؟» و «کدام قشر یا طبقه بار اصلی این حماسه را به دوش گرفت؟»
انقلاب مشروطه که در واکنش به پاتریمونیالیسم قاجاریه شکل گرفت، انقلاب اسلامی و جنبش اصلاحات; سه راس مثلث کوشش های دموکراسی خواهانه ایرانیان در راه نیل به دموکراسی در یک صد سال اخیر محسوب
می شوند. در این میان، انقلاب اسلامی بیش و پیش از هر چیز بر اساس محورهایی همچون اسلامیت، جمهوریت، استقلال و آزادی خواهی بنا شد. چه، مجموعه اقدامات پهلوی دوم به ویژه در دهه پایانی منتهی به انقلاب، بدون توجه لازم و کافی به این موارد صورت پذیرفته بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اما زمان زیادی سپری نشد که دیکتاتور بغداد، ساز و برگ نظامی اش را به سمت تهران نشانه گرفت و آتشی دیگر به پا کرد. بدین گونه بود که انقلاب ایران نیز همچون سایر انقلاب های کلاسیک و جریان ساز، همچون انقلاب فرانسه (۱۷۸۹) و انقلاب روسیه (۱۹۱۷) در فاصله زمانی کوتاهی با «جنگ» همنشین شد.
مردمانی که تا چندی پیش در تمنای «استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی» و زیر سایه رهبری کاریزماتیک به خیابان ها آمده بودند اما با شروع جنگ، پوتین به پا کردند و اسلحه به دست گرفتند تا باکری ها، همت ها و بهارمست ها برای تاریخ ایران، سرفرازانه به یادگار بمانند. رزمندگان بازگشته از جنگ هشت ساله، اغلب زخمی بر روح یا کالبدشان به جا مانده بود و البته زمان قابل توجهی نیاز بود تا شرایط کشور، به حالت ثبات سیاسی، آرامش اجتماعی و امنیت اقتصادی بازگردد. چه در متون کلاسیک و آکادمیک جامعه شناسی، اغلب از جنگ و انقلاب ها به عنوان شرایط «جامعه شناسی بی ثباتی سیاسی» یاد می شود.
از این رو، سازندگی و توسعه سیاسی را می توان گفتمان منطقی و گریزناپذیر برای نخستین سال های پس از جنگ دانست تا شهروندان، رفته رفته آرامش ذهنی از دست رفته را بازیابند و زندگی بدون صدای «آژیر قرمز» را تجربه کنند. این همه در حالی است که شرایط خاص کشور در طی سال های جنگ تحمیلی، فرصتی ایجاد نکرد تا مطالبات دموکراتیک ایرانیان، که انقلاب اسلامی نیز اساسا بر همین پایه شکل گرفته بود، به طور جدی پیگیری شود.
دوم خرداد گرچه به تعبیر برخی، ماحصل سال ها تحقیق و مطالعه گروهی از نخبگان در مرکز مطالعات استراتژیک، حلقه کیان و روزنامه سلام بود اما در کنار این نگاه کوتاه مدت، باید از یک رهیافت بلند مدت نیز سخن گفت که از انقلاب اسلامی در سال ۵۷ شروع شد و البته در خرداد ۷۶ نیز بار دیگر و در سیمایی جدید هویدا شد.
دوم خرداد تولد یک نسل است; نسلی که ویرانی های ناشی از جنگ را در کوچه ها و خیابان ها به یاد می آورد، صدای مین ها عمل نکرده و به جا مانده را گهگاه می شنود، سال های توسعه اقتصادی را از سر گذراند، به دانشگاه رفت و در زمانه اصلاح طلبی اما در گفتار و نوشتار، از مفاهیمی همچون جامعه مدنی، صلح، آزادی بیان، تساهل و تسامح به وجد آمد. هم از این روست که اولین گروهی که به استقبال سید محمد خاتمی رفت، دانشجویان دفتر تحکیم وحدت بودند و اگرچه با ادبیاتی مدرن اما روحانی ای را از نسل اول انقلاب برگزیدند که به تعبیر اما (ره) «فرزند فاضل، متعهد و با تقوای» زمانه است. بدین گونه بود که طبقه متوسط و بویژه پیشگامان آن، سال های میانه دهه هفتاد را با شور و حال انقلابی اواخر دهه پنجاه گره زدند و بار دیگر فریاد دموکراسی خواهی خود را برآوردند. هرچند اتخاذ برخی تاکتیک ها و استراتژی های ناپخته عملا جنبش اصلاحات را با سرانجامی پرانتقاد مواجه کرد اما نه تنها اصلاح طلبان بلکه اصولگرایان نیز در این نکته هم نظرند که دوم خرداد۱۳۷۶، تاریخ تولد یک نسل است; نسلی که عمرش به روزهای انقلاب نمی رسید و جنگ را نیز در کودکی از سر گذرانده بود اما به هر حال، زاده عصر جمهوری اسلامی بود، نخستین رای خود را به صندوق انداخت و هنوز عاشق نشده سیاستمدار شد و البته هزینه ها پرداخت.

نویسنده : یوحنا نجدی

منبع : روزنامه مردم سالاری