آرش کمانگیر

آرش معروف به كمانگیر، از پهلوان‌های باستانی و اسطوره‌ای ایران است كه در تیراندازی بسیار زبردست و بی‌مانند بود. او پس از شكست ایرانیان از تورانیان برای تعیین مرز دو كشور تیری را از نقطه‌ی شكست، ساری یا آمل، پرتاب كرد. تیر آرش پس از زمان درازی بر تنه‌ی درختی در مرو فرود آمد. مرز ایران این گونه تعیین شد، اما پیكر آرش، كه همه‌ی نیروی خود را برای پرتاب آن تیر گذاشته بود، پاره پاره شد و او جان خود را در راه میهن از دست داد.
● فداكاری آرش
منوچهر، پادشاه پیشدادی، در سال‌های پایانی فرمان‌روایی خود از افراسیاب تورانی شكست خورد و به مازندران پناهنده شد. سرانجام، هر دو به صلح گرایش پیدا كردند و منوچهر از افراسیاب خواست كه به اندازه‌ی یك تیر پرتاب از خاك ایران را به او بازگرداند. افراسیاب درخواست او را پذیرفت و ایرانیان آرش را كه در تیراندازی چیره دست و پرآوازه بود، برای پرتاب آن تیر سرنوشت‌ساز برگزیدند. آرش بر فراز كوهی برآمد و تیر در كمان گذاشت و كمان را كشید و تیر پرتاب شد. اما خداوند به باد فرمان داد كه تیر را از آن كوه بردارد و به آن سوی خراسان ببرد. سرانجام تیر بر تنه‌ی درختی فرود آمد.
آن گونه كه بیرونی در آثار الباقیه آورده است، فرشته‌ای به نام اسفندارمذ به منوچهر فرمان داد كه تیر و كمان ویژه‌ای بسازد. سپس، آرش برهنه شد و تن خود را به مردم نشان داد و گفت:"ببینید كه پیكر من هیچ گونه زخم و بیماری ندارد، اما پس از تیراندازی نابود خواهم شد." گویند كه اسفندارمذ تیروكمان را به آرش داد و گفت هر كه آن را بیفكند، به جای بمیرد و آرش با این آگاهی تن به مرگ داد. او همه‌ی نیروی خود را در چله‌ی كمان گذاشت و با پرتاب تیر، پیكرش پاره پاره شد.
● تاریخ آرش
كهن‌ترین نوشته‌ای كه در آن از آرش سخن رفته است، كتاب اوستا(یشت هشتم، بند ششم) است. در این كتاب از قهرمانی به نام ارخشه با ویژگی‌هایی مانند تیزتیر و تیزتیرترین ایرانیان، یاد شده است. در نوشته‌های پهلوی آگاهی چندانی از این قهرمان به دست نمی‌آید و تنها در رساله‌ی ماه فروردین روز خرداد، آمده است كه در روز خرداد(روز ششم) از ماه فروردین، منوچهر و ایرش شیباگ‌تیر، سرزمین ایران را از افراسیاب پس گرفتند. در نوشته‌های دوره‌ی اسلامی آگاهی بیش‌تری پیرامون آرش وجود دارد. از آن قهرمان نامدار در تاریخ طبری، تاریخ ابن اثیر، آثار الباقیه‌، شاهنامه، ویس و رامین، مجمع التواریخ، غرر السیر، البدء و التاریخ و كتاب‌های دیگر، یاد شده است.
جایی كه آرش تیر خود را از آن‌جا پرتاب كرد، در اوستا كوهی به نام ایریوخشئوثه است. در نوشته‌های اسلامی، تیر از جایی در طبرستان، كوه رویان، قلعه‌ی آمل، كوه دماوند یا ساری پرتاب شده است. جایی كه آن تیر فرود آمد، در اوستا كوهی به نام خونونت است كه شاید همان كوهی باشد كه در شاهنامه و كتاب ویس و رامین از آن با نام هماون یادشده و كوهی در شرق كوه‌های شمال خراسان است. نویسنده‌ی مجمع التواریخ آن را در جایی بین نیشابور و سرخس می‌داند، در ویس و رامین و تاریخ طبرستان آن را جایی در مرو دانسته‌اند. فخرالدین اسعد گرگانی در ویس و رامین این گونه آورده است:"از آن خوانند آرش را كمانگیر كه از آمل به مرو انداخت یك تیر".

نویسنده: آقای حسن سالاری
منبع:
۱. صاحب، غلامحسین. دایره المعارف فارسی(مقاله‌ی آرش ). انتشارات فرانكلین، ۱۳۴۵
۲. دهخدا، علی‌اكبر. لغت‌نامه(واژه‌ی آرش). انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷
۳. تفظلی، احمد. آرش(از مقاله‌های دانشنامه ایران و اسلام، به كوشش احسان یارشاطر). بنگاه ترجمه و نشر كتاب، ۱۳۵۴

منبع : جزیره دانش