تو؛ تنها نیستی
ایشیق كه صاحب ۵ فرزند است گفت ۲۰سال پیش به اجبار به عقد این شوهر درآمده، شوهر قبل از او دو زن دیگر گرفته بود و با آنها نیز رفتاری خشونت‌آمیز داشت. ایشیق قبلا پنج‌بار از خشونت شوهر گریخته بود،ولی به كجا می‌توانست پناه ببرد؟ پس به خانه برگشته بود.این‌بار او به پلیس مراجعه كرد و پلیس او را به تهیه‌كننده برنامه صدای زن معرفی كرد. اما ظاهر شدن در این برنامه و سخن‌گفتن از خشونت شوهر در برابر عموم برای ایشیق بسیار گران تمام شد. «یاسمین بوزكورت» تهیه‌كننده برنامه صدای زن می‌گوید با پلیس صحبت كرده و قول گرفته بود كه بیرگول و فرزندانش را تحت محافظت خود بگیرد تا او جرات كند به خانه برگردد اما وقتی بیرگول در شهر خود آلاچیق از اتوبوسی كه از استانبول می‌آمد پیاده شد،پسر ۱۴ ساله‌اش منتظر او بود و در حالی‌كه فریاد می‌كرد تو آبروی خانواده ما را بردی ۵ گلوله به سوی مادر شیلك كرد كه به سر وسینه بیرگول اصابت كرد. برنامه «صدای زن» ازجمله برنامه‌های متعددی است كه این اواخر و در شرایط تدارك برای ورود به اتحادیه اروپا در تركیه به نمایش درآمده و فضا را برای طرح ستمی كه بر زنان در تركیه می‌رود باز می‌كرد.تلاش دولت تركیه برای هماهنگ‌كردن قوانین و شرایط داخلی خود با مقررات اتحادیه اروپا، منجر به برداشتن گام‌های مثبتی در حوزه‌های اخیر شده است. هرچند كوچك اما مهم. هرچند درباره اندازه این پیشروی‌ها نباید بزرگنمایی كرد، ولی نمی‌توان انكار كرد كه صدای مردم حالا بیشتر از گذشته در صحنه سیاست كشور شنیده میشود. بنا به گزارش سازمان عفو بین‌الملل نیمی از زنان این كشور ۷۰ میلیونی گرفتار خشونت خانگی هستند. مشكلات و مصایب زنان تركیه بنا به اولویت‌ها و مصالح سیاسی همیشه از گوشه چشم در می‌روند، با تلاش برای ورود به اتحادیه اروپا حداقل بخشی از مصالح سیاسی با خواست‌ها وفشارهای جنبش‌های زنان همسو وفضا برای طرح مسائل زنان بازتر شده است. كسانی مانند شوهر ایشیق بیرگول تا چندسال قبل از مجازات بطور كامل فرار می‌كردند،اما حالا تركیه مقرراتی تصویب كرده است كه همه كسانی كه به نحوی در توطئه برای قتل او شركت داشتند دستگیر می‌شوند. پسر ۱۴ساله بیرگول و نیز پدر او به اتهام تحریك پسر، هنگامی كه مادر در بیمارستان و در حالت كما بود دستگیر شدند. برنامه «صدای زن» از زنان ستمدیده ترك دعوت می‌كرد در برنامه حضور بیابند و به عنوان میهمان مشكلات خود را با مردم درمیان بگذارند. روشن است كه نیروهای سنتی و محافظه‌كار و واپسگرا در مقابل این تحول به مقاومت برمی‌خیزند. چند روز قبل از اینكه ایشیق بیرگول هدف گلوله پسرش قرارگیرد، زن دیگری در این برنامه تعریف كرده كه چگونه شوهرش،دخترشان را به قتل رسانیده است. پدرشوهر او در حین پخش برنامه با تلفن تهدید كرد كه از او انتقام خواهد گرفت. این تهدید عملی میشود و تنها چند روز بعد خانواده شوهر در مراسم تشییع‌جنازه مقتول به سوی خودروی بستگان او آتش می‌گشایند و داماد در این تیراندازی از پای در می‌آید. پس از این وقایع برنامه «صدای زن» و نیز برنامه مشابهی تحت‌عنوان «تو تنها نیستی» كه آن نیز به مشكلات زنان می‌پرداخت تعطیل شد و مدیران دو كانال كه برنامه‌ها را پخش می‌كردند گفتند برنامه‌ها به علت آنكه مساله اجتماعی به‌وجود می‌آورد، متوقف شده است. این مساله به بحثی در رابطه با چگونگی برخورد با مصایب زنان و سركوب و تبعیض ریشه دار در فرهنگ سنتی تركیه دامن زد. فاتح كاراچی مسوول نهاد دولتی كه بر برنامه‌های تلویزیونی نظارت دارد می‌گوید: این برنامه‌ها مسائل خانوادگی را كه در تركیه روی آن حساسیت زیادی هست به شیوه‌یی تحریك‌آمیز روی صحنه عمومی می‌برند و این امر به بحران دامن می‌زند.او در یك اطلاعیه مطبوعاتی چنین استدلال كرد: این برنامه‌ها رگ حساس جامعه را تحریك می‌كنند. آنها مسائل خانواده، فرزندان و روابط زناشویی را به شیوه‌یی غیرمحترمانه مورد بحث قرارمی‌دهند. منتقدان برنامه‌ها می‌گویند صاحبان تلویزیون می‌نشینند،برای خود مشتری جلب می‌كنند. ولی پینارایلكاراكان یكی از فعالان سازمان زنان برای دفاع از حقوق انسانی زنان می گوید اشتباه است كه همه تقصیرها را به گردن فرهنگ عقب‌مانده بیندازیم. مشكل اجتماعی اساسی این است كه این زنان به اندازه كافی كمك نمی‌گیرند. آنها به این برنامه‌ها پناه می‌برند،چون جای دیگری ندارند.این فعال حقوق زنان با تاكید بر لزوم در پیش گرفتن سیاستی كه نهادهای اجتماعی را در حمایت از حقوق زنان تقویت كند، بر نكته مهمی انگشت گذاشت. برعكس كسانی كه عامل فرهنگی را برجسته‌ترین عامل تبعیض جنسی به شمار می‌آورند، او بر نقش سیاست تاكید می‌كند. اگر می‌خواهند مبارزه فرهنگی و باز شدن فضا برای طرح مسائل زنان حساسیت‌برانگیز نباشد، باید دولت شبكه حمایت از حقوق زنان را در بطن جامعه توسعه بدهد. قب‌ماندگی فرهنگی نقش بسیار مهمی در تبعیض جنسی دارد كه نادیده گرفتن آن چشم بستن بر حقیقت است، بدون تلاش فرهنگی نه سیاست مردسالار قادر است قدرت خود را در اعماق جامعه پاگیر كند و نه مبارزه با مردسالاری میتواند موثر و با دوام باشد ولی گفتن اینكه فرهنگ عامل اصلی ستم جنسی است بیشتر یك همانگویی است، مثل اینكه بگوییم فرهنگ، عقب مانده است چون فرهنگ عقب مانده است. به همین جهت فرهنگ را عامل اصلی دوام نظام مردسالاری خواندن واولویت دادن به مبارزه فرهنگی در جنگ با مردسالاری اگر به بقای تبعیض و ستم جنسی كمك نكند، به در جا زدن ختم میشود و سیاست، دولت و دولتمدار مردسالار را از مسوولیتی كه در دوام عقب ماندگی فرهنگی و حتی احیای ستم جنسی دارند، تبرئه می‌كند.
ایشیق بیرگول حداقل بطور مستقیم و بلافاصله قربانی عقب‌ماندگی فرهنگی است. فرزند خودش كه در عفونت فرهنگ مردسالاری غرق شده كه شاید بخشی از آن را از مادر آموخته باشد، ایشیق را از پای در می‌آورد اما هم علت دوام این فرهنگ زن ستیز و حتی تقویت آن در سال‌های اخیر و هم راه مبارزه با آن را اساسا و عمدتا باید در سیاست جست‌وجو كرد. مبارزان حقوق زنان ترك بر نكته درستی انگشت گذاشته‌اند، برای مبارزه با این عفونت هزاران ساله اقدامات تاكنونی دولت تركیه كافی نیست، به سیاستی رادیكال‌تر و همه‌جانبه نیاز است كه از حمایت قانونی گرفته تا نهادسازی در جامعه تا بر كشیدن موقعیت زنان در ساختار اقتصادی اجتماعی و توانمند و مستقل شدن و برپای خود ایستادن آنها. چنین سیاست رادیكالی را دولت تركیه به میل خود و تنها به انگیزه وارد شدن به اتحادیه اروپا در پیش نخواهد گرفت چون اتحادیه اروپا شروط دیگری هم دارد، همانطور كه بانك جهانی برای وام‌ها و اعتباراتی كه به تركیه می‌دهد شروطی دارد و این شروط به بحران اقتصادی و فقر می‌انجامد كه به نوبه خود فرهنگ عقب‌مانده و نیروهای سنتی را تقویت می‌كند و نیروهای سنتی و بنیادگرا نیز شروط خود را برای حمایت از دولت پیش می‌گذارند. بویژه اینكه مقاومت و كارشكنی برخی از دولت‌ها و احزاب اروپایی در مقابل ورود تركیه به اتحادیه اروپا، متقابلا نیروهای بنیادگرا و محافظه‌كار و سنتی در داخل تركیه را كه با سیاست دولت برای ورود به اتحادیه مخالفند تقویت كرده است. دولت برای حفظ قدرت خود با همه اینها مصالحه كرده و بین شروط متضاد بندبازی می‌كند قربانی مقدم این مصالحه‌ها و این بندبازی‌ها، مثل همیشه حقوق زن و شرایط اجتماعی تحقق این حقوق است. بیرگول فقط در اولین نگاه قربانی عقب‌ماندگی فرهنگی است، اما سیاست قدرت كه طی قرن‌ها پیكرزن را در چارچوب نظام مردسالاری چوب زده است، پشت این حجاب فرهنگی را گرفته است، حتی درست آن زمانی كه هم دولت تركیه و هم اتحادیه اروپا ظاهرا از حقوق زن دفاع می‌كنند اما این دفاع مشروط و محدود است. برای همین است كه فمینیست باید از همه قدرت‌ها فاصله بگیرد و همیشه آماده به چالش كشیدن هر نوع قدرت، حتی قدرت‌های دموكراتیك، باشد. كدام سازمان فمینیستی میتواند گوش بیرگول را هم بكشند و از او بپرسد كه آیا وقتی پسر چهارده‌ساله‌اش را بزرگ می‌كرد، در ترویج فرهنگی كه به سرو سینه او ۵ گلوله شلیك كرد و او را ۱۱ ساعت زیر تیغ جراح فرستاد و آینده او و فرزندانش را تباه كرد، نقش نداشته است؟
