تحلیل گفتمانی جنبش نرم افزاری تولید علم در کشور

درک ضرورت چیستی شناخت پیش فرضها ویژگی ها و مولفه های جنبش نرم افزاری از سوی واضع این نظریه حضرت آیت الله خامنه ای یگانه راه برون رفت از وضعیت فعلی در حوزه های نظریه پردازی علوم و فناوری در کشور است.
● مقدمه
انقلاب اسلامی با پیروزی شکوهمند خویش در مقابل دنیای مدرن نوید جوشش دوباره بشر را برای دستیابی به حیات طیبه و آرمان شهر الهی به همراه داشت . اصلی ترین شاخصه این انقلاب بزرگ ادعای آن در بازستانی حضور دوباره دین در عرصه ی فرایندهای اجتماعی است .
از سوی دیگر انقلاب اسلامی برای تحقق آرمانهای خود و دستیابی به اجتماع جهانی و تشکیل تمدن عظیم اسلامی نیاز به ساز و کارهای هماهنگ و مناسب با مبانی اعتقادی خود جهت ایجاد ساختار تمدنی دارد. به بیان دیگر نیازمند طراحی و ارائه الگوهای مختلف برای اداره ی بخش ها و امور مختلف جامعه در راستای نیل به تمدن جدید است . (تبرائی ۱۳۸۲ )
زیرا زمانی که شعار و اندیشه شکل تمدن به خود می گیرد که تمامی لوازم تمدنی اعم از علوم ساختارها و محصولات را همراه خود داشته باشد. طرح مسئله نهضت نرم افزاری و نهضت تولید علم از سوی مقام معظم رهبری را می توان در همین راستا و در جهت تولید بهینه ی ساختارهای مورد نیاز دولت اسلامی عنوان کرد محصول نهایی این نهضت تولید نوعی از الگوهای عملگرایانه و کارشناسی است که توان تصمیم گیری تصمیم سازی و اجرا را در ارتباط با موضوعات مختلف اجتماعی و در سطوح متفاوت (خرد کلان توسعه ) بالا برده و امکان برنامه ریزی را از طریق آسیب شناسی هدایت و کنترل قابلیت های ملی را برای دولتمردان نظام و در راستای تحقق آرمان های انقلاب اسلامی فراهم سازد. از این رو نهضت نرم افزاری را باید شاهراه دستیابی به دولت کریمه اسلامی و در نهایت ساخت و ایجاد تمدن اسلامی دانست .
● بیان مسئله
امروز عده ای با یاس پراکنی در محیطهای علمی سعی دارند توانایی عظیم این ملت را زیر سوال برند. خوشبختانه باتوجه به همه مشکلات و تجربیات تاریخی تاریخ و تمدن این سرزمین و پیشرفت های ۲۵ سال اخیر ثابت می کند که ملت بزرگ ایران قادر است در تولید و نوآوری علمی نیز به مرزهای تازه ای دست یابد. زمانی که جنبش نرم افزاری یا تولید علم به معنای خروج علم از حالت تقلیدی و ترجمه یی مطرح شد ضرورت بکارگیری و حضور خلاقیت ها و نقش نوآوریهای جوان در این نهضت بخوبی قابل درک نبود اما اینک که همه محیطهای دانشجویی و دانشگاهی و همه احساسات و علائق علمی استاد دانشجو محقق و پژوهشگر از جنبش نرم افزاری حمایت می کند و این مجموعه باور به وجود آمده است تا این باور پشتوانه و حرکتی ماندگار و پایدار را رقم زند . (آیت الله خامنه ای ۱۳۸۵ ) اما آیا ضرورت و اهمیت برای دانشگاه ها و مراکز پژوهشی انجمن های علمی فرهنگستان های علوم و نهادهای برنامه ریزی و تدوین و اجرای راهبردهای کلان علم و پژوهش و فناوری کشور در زمینه عملیاتی نمودن نهضت نرم افزاری و تولید علم در عرصه علوم و فناوری های نوین درک شده است تا بتوانند کارهایی زیربنایی محرک و نوآور روی آورده و توجه نشان دهند. (زلفی گل ۱۳۸۴ )
اگر امروز این مساله را نیازمند شناسایی بدانیم فقط اذهان شکل یافته و مجهز به بایدها و شایسته ها می توانند به شناسایی و حل آن نایل گردند لذا در تمامی جوانب این رویکرد نیاز به برخورداری از ذهن مساله محور بسیار مورد توجه و در عین حال در حوزه تحقیقات علمی در کشور به علت عدم مساله محوری ذهن ها که از نیاموختن روش های شناسایی و حل مساله ناشی می شود و عموما فعالیتهای انجامی ناموفق و موجب ظهور و بروز کارهای تکراری و نتایج تکراری در غرب و عدم انطباق آن با نیازهای اساسی کشور شده و ادامه این روند بعضا در زمینه هایی باعث شود تا دانشجویان مواردی را به عنوان موضوع پژوهش دنبال کرده و به آن علاقه نشان دهند که چند دهه پیش حل شده و بیش از چند دهه غرب را به پیش برده و ما را مصرف کننده خود قرار داده است . (فیروز آبادی ۱۳۸۶ )
● ضرورت و اهمیت تحقیق
براساس مفروض این مقاله درک ضرورت چیستی شناخت پیش فرضها ویژگی ها و مولفه های جنبش نرم افزاری از سوی واضع این نظریه حضرت آیت الله خامنه ای یگانه راه برون رفت از وضعیت فعلی در حوزه های نظریه پردازی علوم و فناوری در کشور و از بایسته های این راه ناهموار ولی بدون جایگزین محسوب شده و سبب گردیده است تا این نگاه حاکم بر محیطهای علمی کشور را تحت الشعاع قرار دهد که بر این باور است که اگر هر کس بخواهد تمدن سازی کند نمی تواند بصورت گزینشی با آن برخورد نماید و اصلا نمی تواند نقاط خوب و نقاط بد را طرح کند چون ماهیت تمدن مدرن بر پایه انسان شناسی و جامعه شناسی خاصی طراحی شده است و اگر بخواهند در ساختار این تمدن دست برده و به صورت گزینشی از آن استفاده کنند نظم حاکم بر این مجموعه را به هم خواهد ریخت و در نتیجه قادر به تمدن سازی خود نخواهند بود.
تمدن مدرن اگر با تمام اجزا و لوازمش بخواهد در حوزه انسان شناسی و جامعه شناسی مدیریت اقتصاد و در حوزه فرهنگ وارد شود لوازم خاص خودش را به دنبال دارد. کما اینکه شاهد هستیم که اگر امروز بخشی از تکنولوژی غرب را وارد می کنیم بار فرهنگی تمدن غرب نیز همراه آن وارد می شود و این مطلب یک پیام دارد و آن اینکه انقلاب اسلامی در سیر تکاملی خود سه مرحله را باید بگذراند یک مرحله آن انقلاب سیاسی بود که صورت گرفت و منجر به تغییر نظام در کشور گردید و ساختار قدرت را عوض کرد و باعث شد که به جای اینکه ساختار قدرت بر پایه سود محوری و سرمایه سالاری تعریف شود بر پایه تقوا و ایمان تعریف شود به تعبیر مقام معظم رهبری ساختار قدرت باید بر پایه مردم سالاری دینی تعریف شود که امروز ساختار ولایت فقیه بعنوان کانون مردم سالاری دینی مطرح است . دو بخش دیگر تمدن سازی که در حقیقت مهره مفقوده ماست انقلاب فرهنگی و انقلاب اقتصادی است و مادامی که واقع نشوند دست یابی به تمدن سازی امکان پذیر نخواهد بود. مجموعه مفاهیمی که برای تمدن سازی دینی احتیاج داریم باید تولید شده و به عنوان موتور محرک تحقق تمدن اسلامی فعال گردد زیرا مادامی که دست یابی به نرم افزارها و مفاهیم متناسب با تمدن اسلامی را نداشته باشیم نمی توانیم بحث از استحکام و توسعه حکومت جمهوری اسلامی ایران داشته باشیم . (آیت الله خامنه ای ۱۳۸۳ )
بنظر می رسد انسجام کارکردی و توجه به جامعیت بیان رهبری می تواند ترسیم و تدوین الگوی مدیریت تولید علم بهره وری و تجهیز کارگاههای علمی و پژوهشی دانشگاهها پژوهشگاهها را تسهیل خلاق و هدفمند نماید. رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها در قالب سیاستهای حاکم بر فضای برنامه های ۵ ساله توسعه علمی کشور را یک نیاز مضاعف محسوب نموده و آنرا عامل عزت قدرت و امنیت کشور تبیین و تاکید داشته اند و به موازات آن نیز تعمق در سیاستهای ۱۰ سال گذشته و تطبیق با یک سده پیش نشانگر دقت در هدفگذاری کیفی جمهوری اسلامی ایران و امکان بهره برداری بهینه از فرصت فراهم آمده در ارتقا و پیشرفت برای ایران عزیز بوده که در این مدت بوسیله کشورهای بیگانه به زور عقب نگه داشته شده است . (ریاحی ۱۳۷۴ )
لذا ضروری است که بتوان علم را بعنوان سلاح پیروزی در خدمت گرفته و آن را بعنوان یک مزیت ملی در خدمت تولید قرار داده و پژوهشهای نو و ماندگار و جهانی بر جای گذاریم . از این رو اهمیت بخشیدن به رویکردهایی ضروری است که موجب برون رفت از وضع موجود شود و امکان فراهم آوردن درک ضرورت گذار از مرحله ی کنونی را در پرتو نهضت فراگیر علمی و جنبش نرم افزاری ممکن سازد.
(آیت الله خامنه ای ۱۳۸۴ )
● هدف از تحقیق
هدف اصلی این مقاله کارکردشناسی مقولات و عوامل تعیین کننده در جنبش نرم افزاری و تولید علم در قالب بیانات و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای است . رویکردی که ایشان آن را زمینه ساز « تحول عمومی و خیزش نخبگان برای تولید نرم افزار بومی و دینی کارآمد و روز آمد جهت تحقق آرمان های انقلاب و ایجاد تمدن نوین اسلامی از طریق شناسایی نیازها و بازشناسی و بازسازی فرهنگ جامعه و ظرفیت های علمی کشور » برمی شمارند.
از دیگر اهداف این تحقیق که در قالب شناخت و ارائه اولویت و نارسائیهای نهضت نرم افزاری در کشور دنبال می شود در قالب بررسی عوامل انگیزشی و بهره ور در کشور و ارتقای این ها در کنار دیگر رهنمودهای مقام معظم رهبری است که موجب زمینه سازی در دستیابی به یک راهبرد کلان توسعه علمی کشور است که مبانی دیگر شقوق توسعه و دستاوردهای کلی و تحقق سند چشم انداز بیست ساله کشور است .
● سوالات تحقیق
۱) گفتمان تولید علم و جنبش نرم افزاری بر چه مقولات و گزاره هائی استوار است
۲) چگونه می توان زیر ساخت های تدوین راهبردهای تولید علم را از تحلیل بیانات رهبری انقلاب استخراج کرد
● چارچوب نظری تحقیق
بی شک فرهنگ تولید علم یک فرهنگ ریشه دار اسلامی است که به جامعه دینی بالنده تر و حکومت دینی پیشروتر خواهد انجامید و بدون این نرم افزار تداوم حکومت دینی بسیار مشکل و احیانا صوری خواهد شد. باید تولید نظریه و فکر به یک ارزش عمومی در دانشگاه تبدیل شود . (فیروز آبادی ۱۳۸۶ )
در تحولات چند دهه اخیر بویژه در کشورهایی که توانسته اند از نظر علوم در زمره کشورهای توسعه یافته محسوب شوند و یا در مرحله انتقال قرار گیرند توجه ویژه به تولید علم و بهره برداری از آن مورد تاکید بوده است .
از آنجا که نیاز به ایجاد ساختارها و مناسبات سازمانی و علمی از اهمیت فراوانی در نیل به جایگاه مورد تاکید در سامانه های توسعه کشورها محسوب می شود به موازات آن نیاز گسترده ای به تولید مفاهیم جدید علمی در سه سطح بنیادی راهبردی و کاربردی می باشد که یقینا از پایه ای ترین مفاهیمی است که باید تولید گردد مفاهیم همچون مفاهیم فلسفی روش شناسی و متدولوژیک که مبنای هماهنگی حرکت در همه عرصه های علمی و به تبع آن به ظهور الگوها و تحقیق عینی اهداف کمک می کند.
به موازات این مهم آنچه که امروزه ذهن بسیاری از متفکرین را به خود مشغول داشته است مقوله ی جهت دار نمودن علم و فناوری است به این معنی که هر نوع علم برای پاسخ گوئی به نیاز جامعه ای خاص تولید شده و بنابراین هدف و کارآمدی آن نیز مخصوص به آن جامعه می باشد و امکان تعمیم این موضوع در میان متفکرین چنان گسترده شده است که امروزه در تعاریف ارائه شده از علم و فناوری مقوله ی فرهنگ همراه با آن نیز مطرح می گردد . (مهدی گلشنی ۱۳۸۴ )
به طوری که حتی در تعریف یونسکو از دانش و فناوری و فرهنگ وابسته به آن به عنوان یکی از اجزا تکنولوژی علمی دیگران بدون ایجاد تغییر در آنها تا حد ممکن و متناسب سازی آنها با شرایط بومی و مذهبی صدمات جبران ناپذیری در بلند مدت بر جامعه وارد خواهد نمود و این جدای از آن ضرورت است که در برخی مواقع جوامع ناچارند برای حفظ کارآمدی اجتماعی خود از علوم و محصولات تمدن مادی تا زمان وصول به نظام علمی مطلوب از نرم افزارهای وارداتی بدون تغییر استفاده کرده و آنرا بکار بگیرند ضمن آنکه در کوتاه مدت و برای پاسخگویی به نیازهای روز سیاست های وارداتی نیز سبب می شود که محصولات غربی بدون اینکه فرصت دخل و تصرفی در آن باشد وارد شده و علوم مربوط به خود را نیز در آن سطح توزیع کنند لذا در این مرحله سیاست گزینش و واردات علمی با دو سوال در پیش روی خود مواجه می شود که دچار تحمل گرائی در علم نشود که در سوال نخست پاسخ دهند که کدام محصول نیاز آنها را بهتر پاسخ می دهند و سپس آسیب کدام محصول برای آنان کمتر است . بنابراین به صرف اینکه یک متد و محصول جدید است نباید به گزینش آن اقدام شده و تحت توجیهات کوته فکرانه ای از قبیل اینکه نباید از دنیا عقب بمانیم از آن تقلید کنیم .
بررسی روند تاریخی تولید علم در ایران و جهان اسلام این تاکید و پرهیز از تقلید محوری را در تاریخ گوشزد کرده است . وجود و ظهور انجمن ها و مراکز دانشگاهی پرافتخار و متعدد در تاریخ ایران اسلامی در قالب مکاتب علمی مساجد و گونه های مختلف مباحثاتی و مناظرات علمی بعنوان ابتدائی ترین و منسجم ترین اشکال تولید علم در کشورهای اسلامی پا به عرصه نهاده موجب شدند تا از محضر و مکتب ائمه اطهار(ع ) دانشمندان و مفاخری تقدیم جامعه بشری شود که خود سردمدار و بنیان گذار برخی از علوم امروزی شوند. افرادی همچون جابر بن حیان فارابی ابن سینا ابن رشد زکریای رازی حسن بن هیثم خوارزمی ابوالوفا زهراوی ابن یونس و صدها نفر نظیر آنها که از بین مسلمین طلوع و در قلمرو حکومت اسلامی رشد و تمدن مترقی اسلامی را بوجود آوردند از آغاز گران این روند مقدس بودند . (صبوری ۱۳۸۵ ) اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی این انتظار وجود دارد که یک نظام سیاسی که پیرو مکتب اهل بیت و ائمه اطهار است این کار کرد را دنبال سازد و با وجود فرا هم بودن نسبی عناصر پیش برنده علم و وجود امکانات بالقوه وسیع و امکانات بالفعل نسبی در این حوزه سرمایه گذاریهای انجام شده اثربخشی مطلوبی را داشته و باوجود دروندادهای تحقیقات شامل سرمایه های مادی و بخصوص سرمایه های معنوی یعنی انگیزه های علمی و مغزهای متفکر و افراد مستعد برونداد مجموعه تحقیقاتی کشور اثر بخشی مورد انتظار را در قالب برنامه های علمی دنبال نمایند.
● روش تحقیق و تحلیل
در هر علمی حل مسائل در گروه پژوهش هایی است که پژوهشگران را به یافتن داده هایی رهنمون می سازد تا با تحلیل و تبیین مسئله پاسخ های مورد نیاز آن را بیابند و ارائه دهند.
پژوهش های علمی به صورت روشمند توسط پژوهشگران طراحی و اجرا می شوند. پژوهشگران نیک می دانند که برای حل هر مسئله ای در هر پژوهش روش هایی وجود دارد که به کار بستن این روش ها از سر ضرورت است نه از روی مسیر و خواستی که محقق را به سمت اهداف مورد نظر او هدایت کند.
) برغنای ارزشی و DISCOURESE ANALYSIS امروز در علوم انسانی نیز با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان ( روائی تحقیق افزوده شده است .
در چنین حوزه ای شیوه های برخورد با مطالعه ارتباط انسانی را در سه عرصه اساسی ریاضی روانشناسی اجتماعی زبان شناسی و مردم شناسی قابل توجه دانسته و تحلیل گفتمان را نیز روشی نوین برای پژوهش در علوم اجتماعی و ارتباطات می دانند که در کنار دیگر روش ها همچون تحلیل محتوا به شناخت پیام آفرینان و نحوه هدایت و اثرپذیری به کار می رود که در این تحقیق تلاش شده است تا دیدگاههای مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای را که در قالب سیاستهای راهبردی و یا توصیه های اجرائی در نشست های گوناگون علمی مورد توجه قرار داد.
بسیاری از زبانشناسان به این قول مالینوفسکی استناد می کنند که می گوید :
مفهوم و معنی در دل کلمات نهفته نیست بلکه معنی در اوضاع اجتماعی نگاه رهبران وضع ادای کلمات ) manlinowsky ۷۵۹۱ ۶۳ ساختمان جمله اثر کلمات مجاور بر یکدیگر و ده ها عامل دیگر مبتنی می باشد (
در این تحقیق نیز واحد ثبت داده ها مفهوم و معنای مورد تاکید رهبری اراده شده است که تحت عنوان نهضت نرم افزاری تولید علم مبتنی بر ایجاد تحرک کارآمدی . هدفمندی و نشاط اجتماعی کشور ساخته و پرداخته شده است .
بنابراین می بایست تحلیل گفتمان را به مثابه یک روش کیفی در مطالعات راهبردی در این مقاله به کار گیریم . زیرا در تحلیل گفتمان به جای شمارش و مقادیر آماری با معناشناسی کاربردی در متن سر و کار داریم .
البته برای به کار بردن روش تحلیل در این مقاله تمایز این روش با روش های مشابه آن همچون تحلیل گفتمان )ضروری است که در این مقاله موضوعیت ندارد . analysis texts ) و تحلیل متن ( critical discourse analysis انتقادی (
● محیط تحقیق
محیط این تحقیق تمام رسانه ها و خبرگزاریهای رسمی و داخلی در طول سه سال گذشته می باشند که بصورت گزینشی و یا جامع به بیان و انعکاس نقطه نظرات رهبری معظم انقلاب در ملاقات ها و دیدارهای عمومی و خصوصی اشتغال داشته اند.
سایت اینترنتی دفتر مقام معظم رهبری نیز در این میان بدلیل برخورداری از جامع ترین شرایط جامعه و محیط نمونه بیشتر مورد گزینش واقع شد که مباحث درون آن بر اساس فرمول « تحلیل ثانویه داده ها » مورد پذیرش قرار گرفت .
● ابزارهای جمع آوری
در این تحقیق از اسناد کتابخانه ای روزنامه ای و اینترنت استفاده شده است که حاوی ابلاغیه ها فرمایشات نامه ها گوناگون نشست ها ملاقات های انجامی از سوی ایشان و یا بیان نتایج ملاقاتها در رسانه های عمومی بوده که به صورت هدفمند و متناسب با موضوع تولید علم و جنبش نرم افزاری تهیه و جمع آوری گردیده است .
● محدوده تحقیق
این تحقیق بر اساس فرمایشات و تاکیدات مقام معظم رهبری در طول سه سال گذشته در قالب پیام های مربوط مستقیم با تولید علم که در مجموع شامل ۱۲۲ سخنرانی نشست و ملاقات موضوعی ایشان بوده صورت گرفته است .
● مفاهیم اساسی و عملیاتی در داده پردازی تحقیق
▪ فراوانی تکرار : بررسی میزان بهره گیری مفاهیم مقولات و گزاره های خاص و موضوعی در حوزه تولید علم که در طول دو سال گذشته در فرمایشات رهبری به کرات و دفعات مورد استفاده قرار گرفته است .
▪ فراوانی شدت : تابعی است که از تاکید ورزیدن پاسخ طلب کردن اولویت دادن و توصیه موکد رهبر انقلاب در مراقبت نمودن از مقوله موصوف در برنامه ریزی سیاستگذاری و یا اجرائی کردن محورهای تولید علم که در فرمایشات خود آنرا بیان نموده اند.
▪ فراوانی تجانس : تابعی است از مقولات و گزاره هائی که انجام و یا تحقق آن مقوله متضمن ارتباط با دیگر محورهای مربوط به محیط تحلیل بگونه رابطه متقابل موثر بوده و انسجام گزاره های تاکیدی بر اساس نزدیکی و ارتباط این مقولات با یکدیگر معنا می یابند.
▪ رویکرد تاکید : تابعی است از ماهیت و غلظت توجه در فرمایشات رهبری بنا بر حوزه مخاطب بگونه ای که بتوان در قالب گزاره موصوف ارزش اجرائی و حوزه تحقق آنرا در قالب سیاست کلان راهبرد برنامه و یا توصیه به دستگاه های اجرائی دسته بندی و دنبال نمود.
▪ داده های حاکم بر محیط تحقیق
▪ تمرکز موضوعات حوزه جنبش نرم افزاری تولید علم
▪ خودباوری علمی (ما می توانیم )
▪ مسئولیت تاریخی تولید علم در عرصه انقلاب اسلامی
▪ رفتار نهضت گونگی و پیشبرنده الزام تولید علم در کشور
▪ با راهبرد و نقشه عمل نمودن
▪ هماهنگی های اجرائی و هم افزایی اطلاعاتی ـ علمی
▪ ارتقا عوامل انگیزش و کارآمد ساز علمی
▪ مرز شکنی دانش و کسب جایگاه برتر علمی
▪ آسیب شناسی وضع موجود
▪ استقامت و تمرکز بر تولید علم (آیت الله خامنه ای ۱۳۸۴ ـ۱۳۸۵ )
▪ حوزه های فعالیت و تمرکز تولید علم
▪ ابداع و نوآوری
▪ تفکر خلاق و تولید مفاهیم پیشران
▪ مرجع علمی شدن در دنیا
▪ پرهیز از تقلید و شاگردماندن
▪ سرمایه گذاری دانشی (آیت الله خامنه ای ۱۳۸۵ ـ ۱۳۸۶ )
▪ تاکید بر میزان شدت موضوعات حوزه تولید علم
▪ ارتباط با حیات انقلاب اسلامی
▪ نمایانگر اقتدار ملی
▪ تقویت زنجیره ارتباطی علم فناوری و صنعت
▪ حفاظت از منافع نخبگان
▪ میانبرسازی مسیرها و راههای تولید علم
▪ همراه سازی علوم با کرامت و اخلاق انسانی
▪ قطع وابستگی به دانش ترویج غرب
▪ بازگشت مرجعیت علم به ایران و فارسی زبانان (آیت الله خامنه ای ۱۳۸۵ )
▪ میزان تجانس موضوعات در فرمایشات رهبری انقلاب
▪ ایجاد ارتباط علم و عمل در صحنه منابع پیش برنده کشور
▪ معنا محورسازی تولید علم
▪ تولید علم مسئولیت مراکز تخصصی کشور
▪ پیگیری و پشتکار ملی در جذب نخبگان
▪ تولید علم بر اساس نیازها و آرمانهای ملی و ارزشی
▪ اعتماد به نفس ملی در نهضت گونگی تولید علم و فناوری
▪ گسترش روحیه کاوشگری در نقادی ملی و عالمانه
▪ سنجش اعطای امتیازات علمی براساس تولید علم ناب و جهش گونه
▪ جهت دار کردن دانش و فناوری تولیدی
▪ تولید دانش مطالبه ملی و خواست عمومی
▪ تبعیت از رویکرد بسیج گونگی و تلاشگرانه علمی برای اساتید هیات علمی (آیت الله خامنه ای ۱۳۸۵ ـ۱۳۸۶ )
▪ میزان تجانس موضوعات در فرمایشات رهبری انقلاب
▪ ضرورت دانش پژوهی و تحقیق محوری در تولید دانش
▪ علم محوری بعنوان رفتار راهبردی و مدیریتی کشور (گفتمان مسلط )
▪ تولید علم براساس نقشه و هدف
▪ ناب زائی علمی و فناورانه و تحقیقات بنیاد محور
▪ نفی ترس و پذیرش مخاطرات در تحقیق و پژوهش ناب
▪ تولید دانش هوشمندانه و کاربردی
▪ هویت بخشی اسلامی به دانش و علوم تولیدی
▪ مسئله یابی شبهه افکنی و ارائه فکر خلاق و نو
▪ مدیریت مناسب مراکز تحقیقاتی همراه با آسیب شناسی کمی و کیفی
▪ برخورد با یاس پراکنی و سوسیاست های علمی در کشور
▪ سرریزسازی و توزیع نتایج دانش بومی در جامعه (آیت الله خامنه ای ۸۵ ـ۱۳۸۴ )
▪ موانع و چالش های حاکم بر روند تولید علم
▪ تجمل گرایی و تمرکز رویکردها به ظواهر و سطحی سازی علم و دانش
▪ عدم تقدیر متناسب و محرک و خلاق از نوآوران و نظریه پردازان بومی و دینی
▪ بی توجهی به وجود نخبگان و جوانان دانشمند در کشور
▪ ضعف تمهیدات مناسب و انگیزشی در نظریه پردازی و نقادی ایده ها در نزد اهل فن .
▪ ضعف ها و ناکارآمدی در دسترسی به بانک های اطلاعاتی و علمی دنیا.
▪ آسیب های موجود در تولید علم
▪ ضعف سهم و نقش جوانان نخبه در تحقیقات علمی و مراکز پژوهشی و تحقیقاتی
▪ وجود ضوابط و الگوهای ناکارآمد و تقلیدی غرب در رده بندی توان علمی
▪ حاکمیت برخی از رفتارهای سو سیاسی در محافل علمی و کوته سازی توان علمی .
▪ مورد تهاجم فرهنگی قرار گرفتن دانشگاهها و مراکز علمی .
▪ ضعف مدیریت برخی از مراکز علمی در ایجاد تضارب آرا و عقول و نشاط علمی (آیت الله خامنه ای ۱۳۸۶ )
▪ مزیت های فعال کشور در تولید علم
▪ جمعیت جوان اهل دانش و پر حوصله
▪ آزادی تفکر و گفتمان علمی و فناورانه در دانشگاه ها و مراکز صنعتی
▪ تجربیات موفق و افتخارآمیز علمی ناشی از تلاشهای متعهدانه و مجدانه بسیج گونه در کشور
▪ برخورداری از سطح هوش فراوان و بالای جامعه ایرانی
▪ روحیه ایثارگرانه و جهادگر علمی در لایه های علمی و انقلابی کشور (آیت الله خامنه ای ۸۵ ـ۱۳۸۴ )
● نتایج تحلیل داده ها
۱) بیش از ۶۹ ۷۳ درصد از فرمایشات موکد و مورد پیگیری رهبری معظم انقلاب در حوزه تولید علم در دو سال گذشته حول ۶ موضوع پژوهش محور نمودن فعالیت ها مسلط نمودن گفتمان علمی در جامعه حمایت از نخبگان کشور انجام پژوهشها براساس نیازهای کشور استفاده از نیروهای نخبه و جوان و حضور مجدانه حوزه های علمیه در تولید علم و علوم انسانی در کشور.
۲) در طول سال ۱۳۸۶ بیش از ۳۹ ۳۱ از مطالب جدیدی که از سوی رهبری عنوان گردیده بودند به جدیت مدیران و مسئولان در بخش های تحقیقاتی و جلوگیری از تجمل گرائی ضابطه مند نمودن و کاهش سطح نفوذ غرب در مفهوم سازی و تئوری پردازی های علمی و نفوذ فکری بر روی دانشجویان و اساتید که در قالب ناتوی فرهنگی قابل دسته بندی است اختصاص داده شده بود.
۳) در سال ۱۳۸۶ برخی مقولات سال قبل در بیش از ۱۸ ۴۷ فاقد تکرار بوده و بجای این مفاهیم شاهد رضایت ایشان در ایجاد نشاط علمی در جامعه خودباوری در گروه هایی از جوانان و بخش هایی از مراکز صنعتی و تحرک و مدیریت علمی در برخی از نهادهای انقلابی و راه اندازی بانکهای اطلاعاتی بوده ایم .
۴) بیش از ۷۶ ۴۹ درصد از تجانس مفاهیم و رویکردهای مورد تاکید رهبری در سه حوزه مدیریت علمی مناسب در کشور حمایت از نخبگان و خودباوری علمی در کشور و اجزا برخاسته از این سه محور تاکید می نماید.
۵) بیش از ۴۷ ۸۳ درصد از حوزه آسیب شناسی تولید علم که مورد تاکید ایشان می باشد بر عدم تقلید و پیروی از فرهنگ ترجمانی وجود ضوابط علمی غرب محور در تحقیقات دانشگاهی توجه بیش از حد بر ظواهر و نمادهای غیرواقعی در پروژه های حوزه علوم انسانی فقدان روحیه نقادی سازنده متعهدانه در مراکز علمی اختصاص یافته است .
۶) وجود بیش از ۶۴ ۷۵ درصد تکرار و ۴۳ ۵۱ درصد شدت و تاکید بر موضوع تولید علم نشان دهنده تداوم این توجه و علاقه از سوی مقام معظم رهبری و پیگیری ایشان در این حوزه ها است .
۷) بیش از ۶۳ ۵۹ درصد از توصیه های تولید علم از سوی رهبری انقلاب به توجه بخشیدن مراکز علمی در بازگرداندن چرخه دیرینه تمدن پر افتخار علمی کشور توجه به اخلاق و کرامت انسانی در تولید علم علم متعهد و دین محور تبیین نقش اعتماد به نفس ملی در تولید علم کاهش نفوذ تجمل و مادیگری در تولید علم و بکارگیری جوانان عالم و علاقمند به ارتقا و سربلندی کشور تاکید می نماید.
۸) بیش از ۷۴ ۳ درصد از سیاستهای کلان در حوزه تولید علم و جنبش نرم افزاری خطاب به مسئولان علمی و تحقیقاتی و مدیران مسئول کشوری بوده است تا زمینه طراحی و تدوین مدل مطلوب و نقشه جامع علمی کشور را بهمراه راهکارهای اجرایی آن تهیه نمایند.
۹) وجود بیش از ۲۷ درصد از فرمایشات به ارائه راهبردهای سطح ملی و دستگاهی بوده و نشانگر وجود برخی از ضعف ها و برخورداری از تنگناها و مشکلات مدیریتی است که در طی سه سال گذشته سبب بازگوئی مجدد سیاست ها و راهبردهای تولید علم از سوی مقام معظم رهبری در نشست با مسئولان علمی و صنعتی کشور و ارائه برنامه و توصیه در نحوه پیاده سازی این سیاست ها بوده است .
۱۰) اختصاص بیش از ۳۵ درصد از تاکیدات و فرمایشات مقام معظم رهبری در حوزه برنامه های سطح ملی و اجرایی نشاندهنده ضرورت توجه هر چه بیشتر بخش های مسئول پژوهشی و آموزشی کشور به تدابیر سیاستها و راهبردهای مصوب و ناهمسانی سازمانهای مربوط در طراحی و برنامه ریزی عملی در راستای بمورد اجرا نهادن سیاستهای کلان کشور در حوزه تولید علم و شکستن مرزهای دانش بوده است .
● تجویز پیشنهادات گفتمان محور
تردیدی وجود ندارد که در جهت حفظ امنیت و رفاه جامعه ارتقای سطح زندگی مردم و همچنین برآوردن نیازهای اساسی جامعه نه تنها تحقیق و توسعه در علوم و فناوری های نوین باید بطور جدی و با برنامه و عزمی ملی ادامه یابد بلکه تحولی اساسی و بنیادین در زمینه نهادینه نمودن فرهنگ توجه جدی به علوم و فناوری ها ضروری است .
با توجه به همین ضرورت رهبری معظم انقلاب بعنوان سکاندار حاکمیت نظام اسلامی و هدایتگر تام قابلیتها و امکانات ملی جمهوری اسلامی ایران موضوع جنبش نرم افزاری و تولید علم را مطرح نموده و خواستار تحولی جدی در آزاد اندیشی عدالت خواهی و برپاسازی نهضت نرم فرهنگی و علمی در حوزه و دانشگاه شده اند.
تردیدی در این نیست که دید فراگیر مقام معظم رهبری نسبت به مشکلات جهان اسلام و اهمیت توجه جدی به علوم و فنون نوین جهت پیشگیری از استیلای مداوم جهان استکبار و همچنین دفاع از استقلال و امنیت نظام اسلامی برخاسته از واقعیات اوضاع فعلی جهان است که با ابداع روشهای تبعیض آمیز و بهره گیری از نقش و حضور سازمان های وابسته بین المللی قصد عقب نگاه داشتن کشورهای در حال توسعه بویژه کشورهای مستقل اسلامی را از دستیابی به علوم خلاق و فناوری های کلیدی دارند از این رو بمنظور تقویت زمینه های پیاده سازی این سیاست بنظر می رسد دقت و توجه در برخی از تجویزات و توصیه های اعلامی از سوی مقام معظم رهبری کارگشا باشد.
کنترل و تصحیح سیستم توزیع اعتبارات پژوهشی دانشگاهها و موسسات پژوهشی دستگاههای اجرایی
در این شیوه که در گذشته کمی دورتر اعمال می شده و هنوز هم معمول است نه برنامه ملی منسجم و قابل ارزیابی وجود دارد و نه دستگاههای دریافت کننده اعتبار خود را موظف به رسیدن به اهداف مشخص و طبق برنامه معینی می دانند و صرفا در پایان هر سال مالی گزارش عملکرد مالی و پرسنلی و عمرانی توسط دستگاه دریافت کننده بودجه در موافقتنامه بودجه به دولت منعکس می گردد.
در چنین نظامی ارزیابی اثر بخشی اعتبارات پژوهشی فاقد هرگونه سنجش و معیار مناسب با نیازهای مورد تاکید راهبردی است .
دستگاه های مجری طرح نباید هم خود مرجع تشخیص اولویتها بوده و هم مرجع توزیع و تخصیص اعتبارات و هم ارزیابی کننده و ناظر بر طرحهای پژوهشی و هم در عین حال نماینده دستگاه اجرایی باشند که در نتیجه ناخودآگاه ذی نفع در فرایند امور و تلاشگر برای حفظ مصلحتهای دستگاهی خود خواهند بود.
برای رویاندن علم باید مدیریت علمی و سرمایه گذاری مراکز صنعتی فناوری و تولید دانش صورت پذیرد که این مهم به عهده مدیران کشور و متضمن تحقیقات حیات آینده کشور است و نباید در آن کوتاهی کرد.
اگر پروژه های تحقیقاتی و پژوهشی به صنعت ملی تبدیل نشود فایده ای ندارد زیرا باید هدف دار صورت بگیرد. باید در مورد مشکلاتی که در کشور وجود دارد تحقیق و پژوهش داشته باشند تا این امر در جامعه فرهنگ سازی شود و لذا نیازمند تحول بوده و تحول در آن بدون تحقیق و پژوهش امکان پذیر نیست .
یک از پیش فرض ها و ضرورت های نهضت نرم افزاری توجه به عناصر فکری و نخبگان جامعه در دو بخش دانشگاهی و حوزه های دینی است .
با عنایت به دو قطبی بودن نظام آموزشی علوم انسانی در ایران یعنی حوزه های علمیه و دانشگاه ها لزوم ایجاد پل ارتباطی میان این دو و همفکری آنها بستر ساز شکل گیری نطفه ی آغازین نهضت نرم افزاری خواهد بود.
تبدیل جنبش به ارزش عمومی با ایجاد فضای انتقادی سالم در پاسخ به سئوالات و شبهات در قالب مناظره علمی و نظریه پردازی روشن همراه با داوری و اجتناب از سیاست زدگی و سیاست زدائی ضروری است .
فقدان قوانین حمایتگر علمی فقدان روش های تحقیق و معادلات کاربردی بر پایه ارزشهای دینی و فقدان مدل های برنامه ریزی ارزش محور باید مدیریت و برطرف شود.
باید حوزه های نفوذ و ظهور افکار غربی و بیگانه پسند را در حوزه ی علوم شناسائی و به تعبیری نقاط نفوذ معرفت های غربی را مشخص کرده و آن را تحت کنترل در آورد که البته کار عمیق و وسیعی را می طلبد.
ضروری است تا بر فعالیت پژوهشکده ها مراکز و قطبهای تحقیقاتی کیفی که در جهت هدایت بومی پژوهش ها در حوزه های مختلف تعیین زمینه های اولویت دار مبتنی بر خلاقیت و نوآوری برای انتقال فن آوری پیشرفته روز به منظور پاسخگویی به نیازهای حال و آینده کشور تلاش می نمایند نظارت کیفی و قابل ارتقا داشت .
ضروری است زمینه های اشتغال تخصصی و جذب نیروهای تحصیل کرده و نخبگان و دانش آموختگان مراکز آموزش عالی را از طریق واحدهای تحقیق و توسعه مراکز خدمات مهندسی جذب هیات علمی ایجاد نمود تا از مهاجرت افراد هوشمند جلوگیری گردد.
بایستی با اهتمام هرچه بیشتر دانشمندان و متخصصان کشورمان مرزهای تولید علم و توسعه علمی در کشور شکسته شده و تولیدات منحصر بفرد و جهش ساز صورت پذیرد.
لازم است در وزارتخانه ها دانشگاهها و مراکز آموزش عالی و پژوهشگاه ها ساختارهای علمی متناسب با نیازهای جامعه طراحی و تدوین شود و منزلت علمی استادان دانشجویان و پژوهشگران در این بخش ها پاس داشته شود.
ایجاد خودباوری عمیق در بین مسئولان و تصمیم گیرندگان کشور بگونه ای که موضوع تولید علم در نزد محققین و نخبگان و سپس عموم آحاد ملت بعنوان یک ضرورت جدی و انکارناپذیر پذیرفته شده و مردم در مقاطع مختلف مشارکت سیاسی و فرهنگی خود آنرا مطالبه کنند.
در حال حاضر اغلب منابع و مدخذ حوزه آموزش و تحقیق و توسعه کشور و فناوری های نوین ترجمه و کپی برداری بوده و به موازات آن نیز تدریس و گسترش فرهنگ و تفکر و دانش آن نیز وارداتی محسوب میشود و اساتید و مدرسان این حوزه کمتر در تهیه و تنظیم علوم و فنون مورد تدریس یا تحقیق خود نقش خلاقیت و یا نوآوری دارند و تحت همین عناصر دچار ضعف تولید می گردند. این در حالی است که با توسعه فرهنگ خود باوری علمی و حمایت از نخبگان می توان هم چون وضعیت فعلی که در کشور شاهد حضور استعدادهای درخشان ایرانیانی هستیم که با ابداعات و ابتکارات خود در ابعاد بین المللی بعنوان نخبگان بزرگ صاحب علم و فناوری شناخته می شوند این روند را نهادینه کرد.
● نتیجه گیری
اصولا هر پدیده ای براساس نظام منطقی مفاهیم خود با ایجاد ساختار متناسب و کارآمد از طریق برنامه ای دقیق به تحقق چشم انداز به تحقق اهداف و ماموریت های خود می پردازد و بیانات رهبری معظم انقلاب در راه اندازی نهضت نرم افزاری تولید علم در کشور آغازگر حرکتی شایسته و جهاد گونه بود زیرا تمام تلاش علمی و عملی معظم له به یافتن راهکاری مطمئن و موثر معطوف شده تا بتوانند به نیازمندیهای روز آمد جامعه از طریق نقش آفرینی مناسب در جنبش نرم افزاری پاسخی در خور شان داده و جایگاه فرهنگ دیرینه و تاریخی کشور را در راستای توسعه مادی و معنوی کشور ارتقا بخشند. بدیهی است در تمامی این مراحل گفتمان ترویجی مقام معظم رهبری الگوی اندیشه و عمل مناسبی در این راستا است . (فیروز آبادی ۱۳۸۶ )
در پایان راهبردهای نهائی شده از سیاست های ابلاغی رهبری معظم انقلاب را می توان به شرح ذیل از نتایج کیفی این گفتمان برشمرد :
۱) تنظیم نقشه جامع علمی کشور براساس نیازهای واقعی در سند چشم انداز بیست ساله .
۲) توانمند سازی منابع انسانی تجهیز و تخصیص منابع و امکانات و ظرفیت ها در حوزه های اولویت دار علم و فناوری و گسترش میل به علم و تحقیق و پژوهش بویژه در محیط دانشجوئی .
۳) تشکیل بانک اطلاعات و طراحی شبکه انتقال علم و فناوری از خارج به داخل با بهره گیری از فرصت جهانی نخبگان ایرانی خارج کشور و بهبود تراز دانش ملی .
۴) ارتقای سطح فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی در جامعه تشکیل جامعه اطلاعاتی توسعه و تکمیل زیر ساخت های مناسب بمنظور افزایش تولید کالاها و خدمات دانش پایه .
۵) ایجاد ساز و کارهای لازم برای توسعه کمی و کیفی دوره های تحصیلات تکمیلی با تاکید بر توسعه علوم بین رشته ای و چند رشته ای علوم انسانی و طبیعی و ایجاد قطب های پژوهشی و توسعه پژوهشگاه ها.
۶) تغییر الگوی توسعه ملی از منابع پایه به دانش پایه و انسجام سازگاری و انطباق بین سیاستهای علمی و فناوری و سیاستهای توسعه ملی .
۷) طراحی استقرار و نهادینه سازی نظام ملی علم فناوری و نوآوری با تاکید بر بهبود کیفیت ارتباط میان عناصر و اجزای شکل دهنده نظام و حفظ یکپارچگی فعالیتهای آنان .
۸) حمایت و تقویت و ایجاد مشوق های لازم برای محققان مبتکران و نخبگان جامعه با تاکید بر وضع قوانین و مقررات مالکیت معنوی و ایجاد فرصتهای مناسب علمی و پژوهشی در راستای تولید علم و فناوری .
۹) تشکیل مرکز اطلاعات دانش اسلامی و پذیرش مقالات پژوهشی مبتنی بر فرهنگ اسلامی .
انقلاب اسلامی برای تحقق آرمان های خود و دستیابی به اجتماع جهانی و تشکیل تمدن عظیم اسلامی نیاز به سازوکارهای هماهنگ و مناسب با مبانی اعتقادی خود جهت ایجاد ساختار تمدنی دارد
فرهنگ تولید علم یک فرهنگ ریشه دار اسلامی است که به جامعه دینی بالنده و حکومت دینی پیشرو خواهد انجامید.
برای رویاندن علم باید مدیریت علمی سرمایه گذاری مراکز صنعتی فناوری و تولید دانش صورت پذیرد
باید در سند چشم انداز بیست ساله نقشه جامع علمی کشور براساس نیازهای واقعی تنظیم گردد
طراحی استقرار و نهادینه سازی نظام ملی علم فناوری و نوآوری با تاکید بر بهبود کیفیت ارتباط میان عناصر و اجزای شکل دهنده نظام و حفظ یکپارچگی فعالیت های آنها بسیار ضروری است.

نویسنده:سید حسن فیروز آبادی

منبع : خبرگزاری فارس