باران رحمت

بدون تردید سازندگی درون انسان و اصطلاح تهذیب نفس او در سعادت فردی ، اجتماعی ، دنیوی و اخروی او نقش به سزایی دارد . به طوری که اگر انسان تمامی علوم را تحصیل کند وکلیه نیروهای طبیعی را به تسخیر خویش در آورد ، اما از تسخیر درون و تسلط بر نفس خود ناتوان باشد ، از رسیدن به سعادت و نیل به کمال باز خواهد ماند.
‌● نیایش چیست ؟
نیایش عبارت است از تجلی دغدغه و اضطراب انسان زندانی مانده در خویش که به زندانی بودن خویش آگاهی یافته است و آرزوی نجات و عشق به رستگاری او را بی تاب کرده است . نیایش تجلی روح تنها وتنهایی به آن معنی که کسی دور افتاده باشد . بنابراین تنهایی به معنی بی کسی نیست ، بلکه به معنای جدایی است ، به معنی بی کسی نیست ، به معنای بی (( اویی )) است و انسانی که خودش را تنها و غریب ، در زندان طبیعت و در زندان تنگ تر (( خویش )) که جداره این زندان جز با ضربه انقلابی عشق و جز با حیله عشق و جز با التهاب پرستیدن و جز با خواستنی عاشقانه ( دعا ) راه نجات از این زندان را ندارد . چون کسی که عشق را نفهمیده ، به میزانی که قدرت علمی اش قوی بشود تا آنجا زندانبان طبیعت باشد . حتی طبیعت را اسیر خودش کند باز به اندازه یک حیوان اسیر (( خویش )) است .
به طور کلی نیایش ، تضرع ، ناله مضطربانه و طلب یاری و گاهی یک حالت کشف و شهود روشن و آرام درونی و مستمر و دورتر از اقلیم همه محسوسات است یا به عبارت دیگر می توان گفت که نیایش پرواز روح است به سوی خدا و یا حالت پرستش عاشقانه است نسبت به آن مبدأ که معجزه حیات از او سرزده است و بالاخره نیایش نمودار کوشش انسان برای ارتباط با آن وجود نامرئی آفریدگار همه هستی ، عقل کل ، قدرت مطلق ، خیر مطلق ، پدر و منجی هر یک از ما می باشد .
امام صادق ( ع ) می فرمایند : " همانا خدای عزوجل می فرماید : هر که به سبب ذکر من از در خواست و پرستش از حق سرگرم شود به او بدهم بهتر از آنچه می دهم به آن کسی که از من درخواست کند " .
در حدیثی دیگر می فرمایند : " همانا بنده ای به خدای عزوجل حاجتی دارد و به ثناء و ستایش برخدا و صلوات برمحمد و آل محمد شروع کند تا اینکه حاجت خود را فراموش کند پس خداوند حاجت او را برآورد بی آنکه درباره آن درخواستی کرده باشد . "
‌● چگونه باید نیایش کرد ؟
برای نیل به خدا به انجام تشریفات پیچیده و از خود گذشتگی و ایثار خون نیاز نیست . نیایش آسان و طریقه اش نیز ساده است . برای نیایش تنها باید کوشید تا بسوی خدا کشیده شد . این کوشش باید به دل باشد نه به دماغ . مثلا تعمق در عظمت خدا نیایش محسوب نمی شود مگر اینکه این تعمق در عین حال ، با عصاره ای از عشق و ایمان همراه باشد .
نیایش هرچه باشد ، طولانی یا کوتاه ، بیرونی یا درونی ، باید همچون گفتگوی طفلی باشد با پدرش و خود را آن چنان بنماید که هست . این سخن را یک خواهر بسیجی خردسال گفته است که سی سال زندگیش را وقف خدمت درماندگان کرد . با تمام وجودشان آن چنان نیایش می کنند که دوست دارند درباره فرم نیایش ، از یک توجه کوتاه به خدا گرفته تا سیر روحانی و از کلمات بسیار ساده شروع شود . تشریفات ، عظمت و شکوه در تأثیر نیایش لازم نیست .
برای اجابت دعا نیاز به فصاحت نیست به فوایدی که رد بر دارد می شنجد ، ساده ترین کلمات ما که تضرع و ستایش را بیان می کند همچون زیباترین دعاها در پیشگاه خداوند هر چه هست ، مقبول به نظر می رسد . فرمولهای حفظی به طور غیر ارادی بیان می شود و نیز افروختتن یک شعله شمع خود یک نوع نیایش است .
‌● کجا و کی باید نیایش کرد ؟
در سکوت این پناهگاهها انسان می تواند در حالی که اندیشه اش بسوی خدا در پرواز است .عضلات و اعضایش را آرامش دهد . روحش را سبک بار کند و نیروی سنجش و تشخیص را خلوص و جلا دهد و قدرت تحمل زندگی دشواری که تمدن جدید بر دوش او بار کرده است را بدست آورد .
نیایش بروی صفات و خصائل انسان اثر می گذارد ، بنابراین نیایش را پیوسته انجام داد . اپیکتت گفت :" بیش از آنچه نفس می کشید به خدا بیندیش "
بنابراین نیایش خود یک طریقه زندگی کردن است ، نیایش اگر در شرایط مناسبی انجام شود همواره نتیجه ای به دنبال خواهد داشت .
با وجود اینکه مردم متجدد به نیایش به دیده یک عادت متروک می نگرند و آن را یک رسم خرافی و باقی مانده از دوران توحش می پندارند در حقیقت می توان گفت امروز ما تقریباً از همه ثمرات نیایش محروم مانده ایم .
علل محرومیت چیست ؟ اول اینکه نیایش امروزه بسیار به ندرت انجام می شود ثانیاً احساسات عرفانی در میان متمدنین در شرف نابودی است .
عادت نیایش هر چند در میان عموم مردم حالت استثنایی دارد ولی در میان گروههایی که نسبت به مذهب اجدادی وفادار مانده اند به نسبت فراوان است . امروزه در این گروهها می توان تأثیرات نیایش را مطالعه کرد . حضرت علی ( ع ) در این زمینه می فرماید :
و قال علیه السلام : ما کان الله لیفتح علی عبد باب الشکر و یفلی عنه باب الزیاده و لا لیفتح علی عبد باب الدعاء و یفلی عنه باب الجابه و لا لیفتح علی عبد باب التوبه و یفلی عنه باب المفره
" نمی شود که خدا بر بنده در سپاسگزاری را بگشاید و در فزونی را برویش ببندد و در دعا و درخواست را بگشاید ( دستور دهد که از او بخواهد ) و در روا شدن را برویش ببندد ( در خواست او را نپذیرد ) و در توبه را بگشاید و در آمرزش را برویش ببندد (گناهش را نیامرزد ) "
شرایط نیایش
بدانکه دعا مغز را همه عبادت است و از این جهت در فضیلت آن و امر به آن آیات و اخبار بی شمار وارد شده و از کثرت اشتهار آنها احتیاجاتی بذکر آنها نیست وادعیه که از حضرت سید المرسلین و ائمه طاهرین ( ع) رسیده است در کتب ادعیه مذکور است وهیچ مطلبی از مطالب دنیا و آخرت نیست مگر اینکه دعاهای بسیار به جهت آن وارد شده و هر که طالب آنها باشد رجوع به کتب دعوات کند . بلی از برای دعا کننده و آداب و شرایطی است که باید مراعات کند تا فایده دعا را بیند و دعای او مستجاب گردد و نورانیت دعا در نفس او پیدا شود . و از این جمله شرایط در اینجا چند شرط ذکر کنیم :
۱) آنکه اوقات شریفه را از برای دعای خود اختیار کند . مثل روز عرفه و ماه رمضان و روز جمعه و وقت سحر و شبهای قدر و شبهای جمعه و امثال اینها .
۲) آن که حالتی را ملاحظه کند که در آن حالت استجابت دعا وارد شده . مثل در حال امدن باران و عقب نمازهای یومیه و میان اذان و اقامه .
۳) آنکه با طهارت باشد . یعنی وضو و غسل داشته باشد .
۴) رو به قبله باشد .
۵) دستهای خود را بلند کند بطوری که زیر بغل او نمایان باشد همچنانکه گدایان دست خود را به جانب اغنیا دراز می کنند .
۶) آواز خود را پست کند و میان جهر و اخفات دعا گوید . نه چنان آهسته باشد و نه بسیار بلند روایت شده که چون مردمان به خدمت حضرت پیغمبر ( ص ) آمدند تا به نزدیک مدینه رسیدند . تکبیر گفتند و صدای خود را به تکبیر بلند کردند . حضرت فرمود : "ای مردم ، آن کسی که می خوانید کر نیست و دور نیست بلکه در پیش گردنهای شماست "
۷) در دعا کردن متوجه سجع و قافیه نشود و سخن پردازی نکند . این طریقه منافی خضوع و تضرع است .
۸) تضرع و زاری کند و با خضوع و خوف و خشیت و هیبت باشد . در اخبار رسیده چون خدا بنده خود را دوست بدارد او را مبتلا می سازد تا تضرع و زاری او را بشنود .
۹) آنکه جزم داشته باشد به این که دعای او اجابت می شود و یقین داشته باشد که رو نخواهد شد . از حضرت امام جعفر صادق ( ع ) مرویست که: " چون دعا کنی باید چنان گمان کنی که حاجت تو بر در ایستاده و داخل می شود " .
۱۰) این که اصرار بر دعا کند و الحاح نماید و لااقل سه مرتبه آن را تکرار کند .
۱۱) آنکه قبل از دعا ذکر خدا کند و ثنا و ستایش او گوید و تمجید و تعظیم او کند و صلوات بر پیغمبر و آل او بفرستد .
۱۲) ابتدا اقرار به گناهکاری و عدم سزاواری خود نماید .
۱۳) توبه کند و از گناهان خود پشیمان شود واگر مظلمه برگردن او باشد ادعا کند یا عزم به اذا کردن آن نماید و اگر متمکن از ادای آن نباشد توفیق آنرا از خدا طلب کند .
۱۴) به تمام همت خودرو به خدا آورد و از هر چه غیر اوست قطع امید نماید .
۱۵) لباس و مکان و غذای او از حلال باشد و این نیز از جمله شرایط عمده است .
۱۶) حاجت خود را به خوصه نام برد .
۱۷) چون دعا کند تخصیص به خود ندهد بلکه دیگران را در دعای خود شریک سازد .
۱۸) گریه کند و این نیز از شرایط عظیمه و آداب معتمده است .
۱۹) دعا را تأثیر نیندازد تا وقت حاجت بلکه پیش از احتیاج دعا کند . همچنانکه وارد است در حال نعمت و آسانی با خدا آشنایی کنید تا در وقت محنت و دشواری خدا با شما آشنا باشد .
۲۰) همچنانکه مذکور شد درحاجت خود اعتماد به غیر خدا نکند و امید بجزاونداشته باشد . بنابراین با رعایت شرایط ذکر و دعا می توان به اهمیت نیایش پی برد .
انشاء الله دعای همه مورد استجاب خداوند قرار بگیرد .
‌● استجابت دعا و نیایش
خداوند درمقام استجابت دعا ممکن است به دورصورت خواسته های آنها را برآورده سازد . اول بطور سبب شازی و از راه تعظیم عوامل مادی موجباتی را فراهم آورد که شرور و آفات برطرف شود و دعاکنندگان از خطر رهایی یابند . و دیگر بطور سبب سوزی و از راه فوق عادی بلایا را بگرداند و با مشیت اختصاصی تمنای آنها را اجابت فرماید و این هر دو صورت در زندگی پیامبر الهی و پیروان آنها مکرر واقع شده و در اینجا به دو مورد اشاره می شود :
در یکی از جنگها ، لشکریان اسلام قلعه ای را محاصره کردند تا با نیروی نظامی آنرا بگشایند و بر دشمن پیروز شوند . قلعه بسیار محکم بود و ایام محاصره به درازا کشید . با آنکه سربازان مسلبمین در طول این مدت ، مجاهده بسیار کردند و رنج فراوان دیدند ولی به فتح قلعه موفق نشدند . روحیه سربازان رفته رفته ضعیف و ضعیف تر می شد و تصمیمشان به سستی می گرائید .
فرمانده لشکر که در شرایط موجود ، پیروزی سربازان خود را بعید می دانست به خدا متوجه شد و به او پناه برد . چند روزی روزه گرفت . از صمیم دل درباره سپاهیان از خداوند غلبه آنان را درخواست نمود . دعای فرمانده ، مقبول درگاه الهی واقع شد و خیلی زود به اجابت رسید . روزی در نقطه ای نشسته بود مشاهده کرد سگ سیاهی در لشکرگاه می دود . توجه فرمانده به آن حیوان جلب شد و در خصوصیاتش دقت کرد .چند ساعت بعد برای آنکه طعمه ای به دست آورد از آن راه به لشکرگاه می آید و دوباره برمی گردد . محرمانه به افرادی مأموریت داد جستجو کنند وآن راه را بیابند اما موفق نشدند .دستور داد انبانی را با روغن چرب کنند که برای سگ طعمه مطبوعی باشد ، مقداری ارزن در آن بریزند وجدار انبان را سوراخ سوراخ کنند . بطوریکه وقتی سگ آن را با خود میبرد با حرکت حیوان تدریجا ارزنها بر زمین بریزند . طبق دستور عمل کردند طبق دستور عمل کردند و انبان را در لشکرگاه انداختند . فردای آن روز سگ از قلعه بیرون امد ودر جستجوی غذا به انبان رسید . آنرا به دندان گرفت ، راهی حصار شد و دانه های ارزن کم کم روی زمین می ریخت . ساعتی بعد مأمورین با علامت ارزن خط سیر سگ را دنبال کردند . در پایان به نقب بزرگی رسیدند که می شد به آسانی از این راه به داخل قلعه رفت ، به دستور فرمانده ، سربازان مسلمین در ساعت مقرر از آن راه زیر زمینی عبور نمودند و وارد قلعه شدند .دشمن ناچار تسلیم گردید وجنگ با فتح پیروزی مسلمانان پایان یافت .
این سگ ، همه روزه به لشکریان مسلمین رفت و آمد نمود و افسران و سربازان توجه نداشتند . اگر به فرض کسی هم متوجه می شد هرگز تصور نمی کرد که این حیوان رمز پیروزی اسلام و کلید گشودن آن قلعه محکم است . اما خداوند برای آنکه دعای فرمانده را مستجاب نماید توجه او را به سگ معطوف نمود و بطور سبب سازی مشکل سپاه اسلام را حل کرد و راه پیروزی را بروی آنان گشود و از خطرات ذلت و شکست محافظتشان فرمود ( سبب سازی )
( سبب سوزی ) در اغلب موارد خداوند دعاهای مقبول افراد با ایمان را همانند دعای فرمانده لشکر با وسایل عادی مستجاب می کند و از راه تبعیت اسباب معمولی ، شرور وآفات را از آنان می گرداند .
گاهی پروردگار جهان ، بندگان خود را با مشیت قیومی به صورت غیر عادی از بلا و خطر می رهاند و باراده اختصلصی و بطور سبب سوزی آنرا در پناه خود محافظت می فرماید . سالم ماندن خلیل الرحمن در آتش بت پرستان از این قبیل است .
‌● دعای غیر مشروع
پناه بردن به خدا همانند دعا کردن و چیزیاز خدا خواستن است . بطوریکه در روایات اسلامی تصریح شده یکی از شرایط دعای صحیح و قابل استجاب آن است که موضوع مورد تقاضا مخالف سنن و آفرینشو منافی با ضرورتهای زندگی نباشد .
قال امیر المومنین علیه السلام : یا صاحب الدعاء لاتسأل ما لا یکون و لا یحل
" علی ( ع ) به کسیکه خدا را می خواند توصیه فرموده است که درباره چیزی که از نظر تکوین ناشدنی و از جهت تشریع ناروا و غیر مجاز است دعا نکند وآنها را از باری تعالی درخواست ننماید "
و لا یقول الهم لاتجوجنی الی احد من خلقک فانه لیس من احد الا وهو محتاج الی الناس بل یقول الهم لا تحو جنی الی شداد خلقک
" کس در مقام دعا نگوید خدایا مرا به احدی از مردم محتاج مکن زیرا تمام افراد به ضرورت زندگی محتاج یکدیگرند ، بلکه در دعای خود از خدا بخواهد که او را به افراد شرور و مردم بدکار محتاج ننمایند "
عدم اجابت دعا در صورتی است که کسانیکه به نماز به عنوان تکلیف و خواست الهی بی توجهی کنند و آن را کوچک بشمارند خداوند نیز به خواسته ها اعمال آنان توجهی نخواهد داشت . امام صادق ( ع ) در روایتی چنین می فرماید : " آنکه به نمازش بی اعتنا باشد مشمول دعای خیر صالحین نخواهد بود "
‌● صحیفه سجادیه و نیایش
چند جمله ای از متن دعای اول صحیفه سجادیه را می خوانیم و دعا برای اینکه آنرا جاشین مسئولیت های انسان و عقلی خودمان بکنیم ، نیست و در تشیع علوی که مظهر مکتب نیایش و بنیانگذارش امام سجد ( ع ) زیباترین روح پرستنده تاریخ بشر است دعا جامعه وفرهنگ ماست .
امام سجاد ( ع ) در صحیفه سجادیه می فرماید :
و جعل لکل روح منهم قوتا معلوما من رزقه لا ینقض من زاره ناقص و لایزید من نقص منهم زائد .
" برای هر روحی از آنها قوتی مشخص و پخش کرده قرار داده است ، که نه کم کننده ای می تواندکمش کند و نه زیاد کننده ای زیاد "
تم ضرب له من الحیوه اجلا موقوتا
" سپس برای هر موجودی ، هر روحی ، هر حیاتی یک اندازه معین و یک قدرت معین و مدت مشخص تعیین کرده ، بریده است . "
و نصب له امدا محدودا یتخطاء الیه بایام عمره
" و یک عمری و یک تنهایی کاملاً تعیین شده ، مشخص کرده هر چیزی ، هر روحی ،هر حیاتی ، تمام اجزاء عمرش را بر روی همین حد قدم بر می دارد . "
تمام آفرینش این خلقت ، این راه رفتن ، این ابداع کردن ، این خلق همه چیز ، هر چیزی را اندازه گرفتن و هر چیزی را یک عمر محدود و مشخص و معینی برایش قرار دادن و همه چیز را با مشیت خودش مشخص کردن همه اینها برای چیست ؟
برای اینکه آنهایی که بد کردند به سبب عمل بدی که کردند جزای بدی نبینند و کسانی که نیکی کردند پاداش نیک به خاطر عمل نیکشان بینند . از اینجا به نهایت و فلسفه غائی خلقت پی می بریم . در متن این دعا ، نیایش مکتبی است که تجلی گاه عشق ، آگاهی نسبت به جهان ریال عرضه نیازی بزرگ انسانی و چهارم ، جهاد و مبارزه اجتماعی و جمعی در یک وضعیت ناهنجار اجتماعی و همینطور بدون هیچ انتخابی چند جمله از متن صحیفه سجادیه مطرح شد تا طرز حرف زدن دعاگوها و دعاخواهان یک خرده ای فرق دارد . یک خرده ای از زمین تا آسمان فاصله اش است .یک دعاکننده ، گاه چیزی را همین جوری ، از خدا می خواهد به عنوان احسان . گاه چیزی را به عنوان پاداش عمل می خواهد . گاه به عنوان آدمی ذلیل واصلاً ناشایسته که فقط می خواهد خدا او را ببخشاید . این حالات یک دعاکننده است .
‌● اثرات نیایش
نیایش در روح و جسم ما تأثیر می گذارد و این تأثیر به کیفیت ، شدت و تواتر نیایش بستگی دارد . طریقه زندگی کسی که به نیایش می پردازد می تواند ما را با کیفیت دعائی که وی در پیشگاه خدا می کند آشنا سازد . حتی وقتی که دعا تا سطح بسیار پایینی تنزل می کند و بصورت بیان و از فرمولهای معینی در می آیند ، تمرینی برای پیدایش یک زمینه کاملاً لازم روحی به شمار می رود و احساس عرفانی و احساس اخلاقی را همراه با هم تقویت می کند .
نیایش خصایل خویش را با علامات بسیار مشخص ومنحصر به فرد نشان می دهد . صفای نگاه ، متانت رفتار ، انبساط و شادی بی دغدغه ، چهره پر از یقین ، استعدادها هدایت شده و نیز استقباال آسان از حوادث همگی از اثرات دعا ونیایش یه درگاه ایزدی است . اینهاست که از وجود یک گنجینه پنهان در عمق جسم و روح ما حکایت می کند . تحت هر شرایطی نیایش انسانها را آنچنان رشد می دهد که جامه ای که وراثت و محیط به قامتشان دوخته است برایشان کوتاه می گردد و ملاقات پروردگار ، آنها را از صلح و آرامش درون لبریز می سازد .بطوریکه تشعشع پرتو این صلح شان نمودار است و آن را هر جا که روند با خود می برند . اما دریغا که امروز در دنیای ما جز اندکی نیستند کسانی که نیایش را در چهره حقیقتش بشناسند .
آثار درمانی نیایش که در تمام ادوار دقت مردم را به خود جلب کرده است اینهاست . امروزه نیز در جاهائیکه به نیایش می پردازند از شفاهایی که با تضرع و توسل به خدا و اولیاء خدا نصیب شده است بسیار سخن به میان می آید . اما وقتیکه مسأله شفا یافتن امراض مشکوک بطور خود به خودی یا کمک مداوای معمولی پیش می آید . بسیار مشکل است بدانیم عامل واقعی این شفا چه بوده است .تنها در مواردی نتایج نیایش می تواند مطمئناً به تحقق برسد که همه راههای درمانی غیر عملی و یامردود باشد .
نیایش گاهی تأثیرات شگفت آوری دارد .بیمارانی بوده اند که تقریباً بطور آنی از دردهایی چون خوره ، سرطان و عفونت کلیه و زخمهای مزمن و سل ریوی و استخوانی پرینونئال شفا یافته اند . چگونگی این گونه شفا یافتن ها تقریباً همواره یکسان است . یک درد بسیار شدید و بعد احساس شفا یافتن .
نیایشی که به خاطر دیگری انجام می شود همواره اثر بخش تر است . چنین به نظر می رسد که اجابت دعا بستگی به شدت و حالت آن دارد .روی همرفته احساس عرفانی نسبت به دیگر فعالیتهای روحی اهمیت فوق العاده ای را دارا است . زیرا این احساس است که ما را با عظمت اسرار عالم معنی آشنا می سازد و به وسیله نیایش است که انسان به خدا می رود وخدا در انسان ورود می کند .
ما نباید نیایش را بهانه ای برای تن دادن به ضعف های اخلاقی ، فقر و زبونی و سستی های خود قرار دهیم ،شک نیست که توفیق در زندگی به رشدکامل هریک از فعالیتهای فیزیولوژیکی ، عقلی ، روانی و معنوی ما بستگی دارد . روح نیمش عقل است و نیم دیگرش احساس . ما باید زیبایی خدا را دوست بداریم همچنانکه زیبائی دانش را دوست می داریم .
در خاتمه باید عرض کنم که نیایش عالی ترین سطح درخواست از پروردگار است . انسان در برابر خداوندگار هستی نشان می دهد که او را دوست دارد . نعمات او را سپاس می گذارند و آماده است تا خواست او را هر چه باشد ، انجام دهد . ارزش هر فن بسته به نتایج آن است . هر طریقه ای برای نیایش اگر انسان را با خدا مواجه سازد ، پسندیده است .

صفورا عوضپور
منابع و مأخذ
۱-رضوان طلب ، محمد رضا ، پرستشآگاهانه ، تهران : ۱۳۷۵
۲-شریعتی ، علی ، روح پرستنده ،
۳-شریعتی ، علی ، نیایش ،مجموعه آثار ( ۸ ) ، نشر الهام ، تهران، ۱۳۶۲ .
۴-فلسفی ، محمد تقی ،گفتار فلسفی ، اخلاق ۱ ، نشر ( ۸ ) هیئت نشر معارف اسلامی ، تهران : ۱۳۹۷ق .
۵-فیض الاسلام ، سید علی نقی ، نهج البلاغه ، خطبه ها ، نامه ها و سخنان کوتاه ایمرالمومنین ( ع ) تهران : ۱۳۵۱ .
۶-فیض الاسلام ، سیذ علی نقی ، صحیفه سجادیه ، تهران : ۱۳۹۴ ق .
۷-کلینی ، ثقه السلام ، اصول کافی ، ترجمه و شرح حاجی سید هاشم رسولی ، نشر فرهنگ اهل بیت ( ع ) ، ج ۴ .
۸-نراقی ، ملا احمد ، معراج السعاده ، انتشارات موسی علمی ، بازار بین الحرمین .