۲۵۰۰سال شکوه تمدن ایرانی تخـت جمشیـــد بـربلندای تـاریخ

تخت جمشید یا پارسه نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که سالیان سال پایتخت تشریفاتی امپراطوری ایران در زمان هخامنشیان بوده‌است. باور عمومی ایرانیان براین است که اسکندر مقدونی سردار یونانی پیش از میلاد، به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید و احتمالا بخش عظیمی از کتابها، فرهنگ و هنر هخامنشی را با این‌کار نابود نمود. با این‌حال ویرانه‌های این مکان هنوز هم در مرودشت در نزدیکی شیراز مرکز استان فارس برپاست و باستان شناسان از ویرانه‌های آن نشانه‌های آتش و هجوم بر آن را تایید می‌کنند.این مکان از سال ۱۹۷۹ یکی از آثار ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو است.‌
● نام تخت جمشید
نام تخت جمشید در زمان ساخت، "پارسه"به معنای "شهر پارسیان" بود. یونانیان آن را پِرسپولیس (به یونانی یعنی "پارسه‌شهر)" خوانده‌اند. در فارسی معاصر این بنا را تخت جمشید یا قصر شاهی جمشید پادشاه اسطوره‌ای ایران می‌نامند که در شاهنامه فردوسی نیز آمده‌است.‌
● چگونگی ساخت
قدیمی‌ترین بخش تخت جمشید بر پایه یافته‌های باستان‌شناسی، مربوط به سال ۵۱۵ پیش از میلاد است. آن‌گونه که در منابع متعدد و گوناگون تاریخی آمده‌است ساخت تخت جمشید در حدود ۲۵ قرن پیش در دامنه غربی کوه رحمت، به عبارتی میترا یا مهر و در زمان داریوش بزرگ آغاز گردید و سپس توسط جانشینان وی با تغییراتی در بنای اولیه آن ادامه یافت.
● مکان و چگونگی سازه
کـاخ‌هـای تـخـت جـمـشید در نزدیکی رود کوچک "پلوار" که به رود "کر" می‌ریزد بر روی سکویی که ارتفاع آن بین ۸ تا ۱۸ متر بالاتر از سطح جلگه مرودشت است، بنا شده‌اند در حالی که طرف شرقی آن بر روی کوه رحمت است وسه طرف دیگر با دیوارهای حافظ شکل داده شده‌اند. دیوارهای حافظ با توجه به شیب زمین تغییر ارتفاع می‌دهند.وسعت‌ کامل کاخ‌های‌ تخت‌ جمشید ۱۲۵ هزار متر مربع‌ اسـت کـه از بـخـش‌هـای‌ مـهم‌ زیر تشکیل‌ یافته‌ است‌:کاخ‌های‌ رسمی‌ و تشریفاتی‌ تخت جمشید (کاخ دروازه ملل) ،سرای‌ نشیمن‌ و کاخ‌های‌ کوچک‌ اختصاصی،‌ خزانه‌ شاهی،‌ دژ و باروی‌ حفاظتی‌
● کاخ آپادانا
کاخ آپادانا از قدیمی‌ترین کاخ‌های تخت جمشید است. این کاخ که به فرمان داریوش بزرگ بنا شده‌است، برای برگزاری جشن‌های نوروزی و پذیرش نمایندگان کشورهای وابسته به حضور پادشاه استفاده می‌شده‌است. این کاخ توسط پلکانی در قسمت جنوب غربی آن به "کاخ تچرا" یا "کاخ آینه" ارتباط می‌یابد. کاخ آپادانا از‌۷۲ ستون تشکیل شده‌است که در حال حاضر۱۴ ستون آن پابرجاست. ته ستون‌های ایوان کاخ، گرد ولی ته ستون‌های داخل کاخ، مربع شکل می‌باشد.
● کاخ ملکه
این کاخ توسط خشایارشاه ساخته شده و به نسبت سایر بناها در ارتفاع پایین‌تری قرار گرفته‌است. بخشی از این کاخ در سال ۱۹۳۱ توسط شرق‌شناس مشهور پروفسور ارنست امیل هرتزفلد، خاکبرداری و از نو تجدیدبنا شد و امروزه به عنوان موزه و اداره مرکزی تأسیسات تخت جمشید مورد استفاده قرار گرفته‌است.
● کاخ صدستون
وسعت این کاخ در حدود ۴۶۰۰۰ مترمربع است و سقف آن به ‌وسیله صد ستون که هر کدام ۱۴ متر ارتفاع داشته‌اند، بالا نگه داشته می‌شده‌است.
● کاخ تچر
"تچر" یا "تچرا" به معنای خانه زمستانی می‌باشد.این کاخ نیز به فرمان داریوش کبیر بنا شده و کاخ اختصاصی وی بوده‌است. روی کتیبه‌ای آمده : "من داریوش این تچر را ساختم."‌این کاخ یک موزه خط به شمار می‌رود، در این کاخ کتیبه هایی از پارسی باستان گرفته تا خطوط پهلوی وجود دارد. بالای ستون‌ها از نمای جلویی‌های مصری استفاده شده‌است. قسمت اصلی کاخ توسط داریوش بزرگ و ایوان و پلکان سنگی جنوبی توسط خشایار شاه و پلکان سنگی غربی توسط اردشیر دوم بنا شده‌است
● کاخ‌ شورا
به این کاخ تالار مرکزی هم می‌گویند. احتمالاً شاه در اینجا با بزرگان به بحث و مشورت می‌پرداخته‌است. با توجه به نقوش حجاری شده، از یکی از دروازه‌ها شاه وارد می‌شده و از دو دروازه دیگر خارج می‌شده‌است. به این دلیل به این جا کاخ شورا می‌گویند که در اینجا دوسر ستون انسان وجود داشته که درجاهای دیگر نیست و سر انسان سمبل تفکر است.
● کاخ هَدیش
این کاخ که کاخ خصوصی خشایارشاه بوده‌است در مرتفع‌ترین قسمت صفه تخت جمشید قرار دارد. این کاخ از طریق دو مجموعه پلکان به کاخ ملکه ارتباط دارد. احتمال می‌رود آتش سوزی از این مکان شروع شده باشد به خاطر نفرتی که آتنی‌ها از خشایارشاه داشتند به علت به آتش کشیده شدن آتن به دست وی. رنگ زرد سنگ‌ها نشان دهنده تمام شدن آب درون سنگ‌ها به خاطر حرارت است. اینجا مکان کوچکی بوده است. خیلی‌ها از اینجا به عنوان کاخ مرموز نام برده‌اند. "هدیش" به معنای جای بلند می‌باشد و چون خشایار شاه نام زن دومش "هدیش" بوده‌است نام کاخ خود را "هدیش" می‌گذارد. این کاخ در جنوبی ترین قسمت صفه قرار دارد و قسمت‌های زیادی از کف کاخ ، از کوه می‌باشد.
● ساختمان خزانه شاهنشاهی
این ساختمان که ازچندین تالار، اتاق و حیاط تشکیل شده‌است با دیوار عظیمی از بقیه تخت جمشید جدا می‌شود.
● ‌آرامگاه‌های شاهنشاهان
در فاصله ۶ و نیم کیلومتری از تخت جمشید نقش رستم قرار دارد.در نقش رستم آرامگاه‌های شاهنشاهانی مانند داریوش بزرگ،خشایارشاه، اردشیر یـکـم و داریـوش دوم قـرار دارد.آرامـگـاه پنجمی هم هست که نیمه کاره باقی مانده و احتمالا متعلق به داریوش سوم است.
● سرانجام تخت جمشید
‌ پلکان ورودی کاخ آپادانامجموعه‌ کاخ‌های‌ تخت‌ جمشید، در سال‌۳۳۰ پیش‌ از میلاد به‌ دست‌ اسکندر مقدونی به‌ آتش‌ کشیده‌ شد و تمام‌ بناهای‌ آن‌ به‌ صورت‌ ویرانه‌ در آمد.از بناهای‌ بر جای‌ مانده‌ و نیمه‌ ویرانه‌، بنای‌ مدخل‌ اصلی‌ تخت‌ جمشید می باشد که‌ به‌ کاخ‌ آپادانا معروف‌ است‌ و مشتمل‌ بر یک‌ تالار مرکزی‌ با ۳۶ ستون‌ و سه‌ ایوان‌ ۱۲ ستونی‌ درقسمت‌های‌ شمالی‌، جنوبی‌ و شرقی‌ است‌ که‌ ایوان‌های‌ شمالی‌ و شرقی‌ آن‌ به‌وسیله‌ پلکان‌هایی‌ به‌ حیاط‌های‌ مقابل‌ متصل‌ و مربوط‌ می‌شوند. بلندی‌ صفه‌ در محل‌ کاخ‌ آپادانا۱۶ متر و بلندی‌ ستون‌های‌ آن‌ ۱۸ متر است.‌ این‌مجموعه‌ در فهرست‌ آثار تاریخی‌ ایران و نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌ ثبت‌ رسیده‌ است.‌

منبع : روزنامه آفتاب یزد