راهکارهای حمایت از شرکتهای تعمیراتی موجود با ملاحظه قوانین بازار برق

آنچه در اصلاحات ساختار برق حائز اهمیت است عبور از موانعی است که ممکن است در ایجاد و پیدایش بازارهای رقابتی کامل در کشورهای جهان بروز کند. این موانع در کشورهای مختلف و بر حسب ساختار‌های اجتماعی و نوع اداره کشور، نوع حکومت، چارچوب‌های مالی، قانونی و اقتصادی متفاوت است لذا انتخاب مدل مناسب اصلاح صنعت‌برق بر حسب شرایط کشورها کاملاً‌ متفاوت است. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، بخش برق به عنوان یک ابزار سیاست اجتماعی بکار رفته و این موضوع با پرداخت یارانه به کل مصرف‌کنندگان و یا گروههای خاصی از آنها و ارایه خدمات برق به کل جامعه میسر شده است و در برخی کشورها اغلب با توجه به خط‌مشی‌های سیاسی، برنامه‌ریزی، ساخت، بهره‌برداری،‌ تنظیم تعرفه و تخصیص منابع با اهدافی از جمله ایجاد اشتغال، ارتقاء سطح رفاه جامعه، ایجاد امنیت مدنظر بوده و به عبارت بهتر کارایی اقتصادی بعد از تامین اهداف فوق قرار می‌گیرد و عمدتاً بصورت اقتصادی این خدمات ارایه نمی‌شود.
در گذشته تعمیرات و نگهداری جاری واحدهای نیروگاهی کشورمان، ایران، توسط کارکنان بهره‌برداری نیروگاه صورت گرفته و با گذشت زمان و افزایش ظرفیت تولید واحدهای نیروگاهی و گستردگی سیستم‌های مرتبط با آن، در واحدهای بخار و گازی بزرگ لزوم تربیت و استفاده از کارکنانی به طور مستقل از بهره‌برداری احساس شده و ایجاد ساختار تعمیرات نیروگاهی و حتی با گرایشهای تخصصی مکانیک، برق و کنترل و رایانه و … را ضروری کرد.
به طوری که اکثر نیروگاههای کشور دارای بخش تعمیراتی مجرب بوده که جدا و مستقل از بهره‌برداری اداره می شوند. به دنبال آن در چند سال اخیر در برخی از نیروگاهها، شرکتهای تعمیراتی با استفاده از کارکنانی که در امر تعمیرات اشتغال داشته‌اند، تشکیل شده است. هدف اصلی از تاسیس این شرکتها، توسعه و استقلال درآمد شرکتهای تعمیراتی بوده که بدین طریق امکان استفاده از ظرفیتهای بوجود آمده در شرکتهای تعمیراتی، بهره‌برداری از نیروگاهها را با کیفیت‌ برتر تعمیرات وبدون اشکال پیگیری کند. اگر چه در گوشه و کنار ایران نیز شرکتهای تعمیراتی خصوصی غیروابسته به دولت نیز ایجاد شدند و عملاً و در برخی موارد امکان رقابت در بین شرکتهای تعمیراتی را بیش از قبل فراهم کردند.
شایان ذکر است تعمیرات و نگهداری در نیروگاه در سه بخش عمده قابل توصیف است. بخش اول تعمیرات جاری یا روتین با همان عملیات سرویس و نگهداری که با نام تعمیرات اضطراری نیز از آن یاد می‌شود. بخش دوم، تعمیرات پیشگیرانه تجهیزات است که مبتنی بر ساعت کارکرد قطعات و تجهیزات و یا تعداد راه‌اندازی و خروج آنها تنظیم شده که در حال حاضر در برخی نیروگاهها عملیات آن مکانیزه شده و یا در حال مکانیزه شدن است. بخش سوم تعمیرات نیمه اساسی و یا اساسی است. درموردتوربین گازها بازدیداتاق احتراق و مسیر داغ و تعمیرات اساسی (اورهال)، تعمیرات عمده‌ای هستند که علاوه بر بازدیدهای دوره‌ای، انجام می‌شوند.
با آغاز به کار رسمی بازار برق از ابتدای آبان ماه سال ۱۳۸۲، شرکتهای برق منطقه‌ای باید هزینه‌های شرکتهای مدیریت تولید برق را از درآمد حاصل از آمادگی و تولید برق نیروگاهها تامین کنند. بدین لحاظ نقش بهره‌برداری و تعمیرات نیروگاهها در کسب درآمد وپوشش دادن هزینه‌ها با آئین‌نامه‌ها و قوانین فعلی بازار برق، باید هماهنگ باشد.
از اهداف اصلی راه‌اندازی بازار برق، مقررات‌زدایی و یا کاهش کمیت قوانین فعلی و شفاف‌سازی قیمت فروش انرژی است، به طوری که امکان حضور سرمایه‌گذاران غیردولتی در کشور برای احداث نیروگاههای داخلی در جهت کاهش قیمت تمام شده انرژی و همچنین افزایش کارایی نیروگاهها در بخش تولید نیز از پیامدهای پیاده‌سازی بازار برق ذکر شده است. از این رو نیروگاهها سعی خواهند کرد در جهت پوشش هزینه‌های جاری و افزایش درآمد اهرمهای مورد نظر را جستجو کرده و با توجه به درآمدها، منابع مالی را برای تامین هزینه‌ها اختصاص دهند.
تشکیل، تولید و تاثیر‌گذاری بازار برق در مسائل تولید انرژی و از جمله اثرات آن روی تعمیرات، انگیزه تنظیم این مقاله در راستای تدقیق مباحث تعمیر و نگهداری در صنعت آب و برق کشور با ملاحظه مباحث روز شد چالشهای فعلی که بازار برق به تولید انرژی و بهره‌برداری نیروگاهها در مقایسه با شرایط قبلی تحمیل می‌کند، مواردی هستند که بگونه‌ای مستقیم و یا غیرمستقیم باتعمیرات اساسی نیروگاهها در رابطه هستند.
درچند سال اخیر، نگارنده این سطور به همراهی همکاران، سعی در شفاف‌ کردن نقش تعمیرات در انجام وظایف محوله و همچنین نزدیک‌تر کردن دیدگاهها و نقطه‌نظرات حوزه‌های کارفرمایی (مدیریت بهره‌برداری نیروگاه) با حوزه اجرایی (شرکتهای تعمیراتی) داشته و روی مشترکانی نظیر تامین کیفیت تعمیرات، انجام به موقع تعمیرات در قالب زمان‌بندی پیش‌بینی شده و هم‌چنین رعایت بودجه پیش‌بینی شده برای هر تعمیرات و نقش دستگاههای نظارتی،‌کار شده است.
دراین راستا به مواردی نظیر تکمیل قراردادهای جاری تعمیرات و توجه به حقوق طرفین و عواملی نظیر بیمه کارها – تعلیق – خسارت تاخیر – تعدیل، فسخ اشاراتی داشته است.
نکات کلیدی مطرح شده در این مقاله در دو محور زیر دسته‌بندی می شود:
محور الف: اشکالات بنیادی سیستم تعمیرات در صنعت آب و برق
محور ب: موارد تاثیر‌پذیر تعمیرات در تقابل با حضور بازار برق● محور الف: اشکالات بنیادی سیستم تعمیرات در صنعت آب و برق
الف- ا- شرکتهای مادر، که مسوولیتهای اصلی کل صنعت‌ آب وبرق را به عهده دارند، در رابطه با امر تعمیرات، یک ارگان، یا یک محور مشخص را به وجود آورند. جهت ارتقاء شرکتهای تعمیراتی موجود، نیاز به این مرجع است، رقابت رشد ایجاد می‌کند ولی هزینه‌های زیادی نیز دارد و نیاز است معماران جدید صنعت آب وبرق،‌ هوشمندانه این هزینه‌ها را کاهش دهند.
بحث تعمیرات، انفکاک‌پذیر از بخش تولید برق نیست، تولید برق مطلوب از طریق تعمیرات متحقق است. بنابراین داشتن یک متولی که بتواند تنگناهای شرکتهای تعمیراتی را شناخته، ارزیابی و دنبال کند، ضروری است.
مرجع راهبری و پیگیری امر تعمیرات از طریق موارد زیر، می‌تواند سامانده مسائل تعمیراتی موجود باشد:
الف-۱-۱- با توجه به شرایط فعلی صنعت آب و برق (شرکتهای با حمایت و مسوولیتهای معین) و اینکه برق، کالای ویژه است، نیازمند تدوین حمایت‌های منطقی لازم از شرکتهای تعمیراتی است‌ و تداوم تصمیماتی که وزارت نیرودر رابطه با آموزش‌های پیمانکاری گرفته است.
الف-۱-۲- ظرفیت‌سازی شرکتهای تعمیراتی جدید در بخش خصوصی واقعی، با توجه به تاسیس نیروگاههای جدید
الف-۱-۳- رتبه‌بندی شرکتهای موجود تعمیراتی بر اساس شاخصهای تعریف شده (از جمله رضایتمندی کارفرمایان قبلی شرکتهای تعمیراتی)
الف-۱-۴- نظارت بر انتخاب شرکتهای دارای رتبه بالاتر، برای حجم قراردادهای بزرگتر تعمیراتی و کاندیدا شدن شرکتهای تعمیراتی رتبه پایین‌تر برای کارهای سبک‌تر
الف- ۱-۵- ارتقاء سطح کیفی تعمیرات درشرکتهای تعمیراتی موجود (از طریق تعریف کلاس و رتبه C,B,A دراین شرکتها) و ایجاد رقابت در ارتقاء کیفیت و دریافت کلاس بالاتر جهت حجم قراردادهای بزرگتر و سپس رقابت اقتصادی را به عنوان شاخص و معیار قرار دادن
الف-۲- در صورتی که شرکتهای مادر صنعت آب و برق، نهاد راهبری و پیگیری مسائل تعمیراتی را تشکیل ندهند، نیاز است که انجمن شرکتهای تعمیراتی توسط این شرکتها، تشکیل شده و پیگیر مسائل صنفی خود باشند.
الف-۳- تکمیل و تیپ‌سازی متن قرارداد و رویه تعمیرات، با دریافت نظرات نیروگاهها، شرکتهای تعمیراتی، ستاد صنعت‌برق، شرکتهای برق منطقه‌ای، طی قرارداد معین در این زمینه فی‌مابین شرکت توانیر و نیز سازمان مدیریت منابع آب کشور (به عنوان کارفرما)، با یکی از شرکتهای مهندسین مشاور که دارای تجربه کافی فنی، مالی و قراردادی مرتبط هستند و لحاظ کردن موارد زیر در این قرارداد و رویه بصورت حداقل، ضروری است:
الف-۳-۱- لحاظ کردن یک تیم هادی، متشکل از نمایندگان دستگاه نظارت، کارفرما و پیمانکار در طول اجرای تعمیرات به منظور حل و فصل مسائل فنی و مالی اجرایی پروژه که دارای اختیارات لازم باشند (به منظور کمک‌های موثر جهت اخذ تصمیمات بهنگام)
الف-۳-۲- اعمال نظارتهای مهندسی دقیق و پرداخت‌ها پس از تایید دستگاه نظارت و انجام آزمایشات و تستهای کارآیی پس از انجام تعمیرات
الف-۳-۳- تعریف واحد بهاء خدماتی در تعمیرات مشخص نظیر WBS برای نیروگاههای گازی، سیکل ترکیبی، بخاری، آبی
الف-۳-۴- تخصیص یک رقم ذخیره در حدود ۲۵ درصد رقم کل تعمیرات در یک حساب جداگانه و استفاده از آن در مواقع اضطراری برای هزینه‌های کاملاً ضروری نظیر تامین قطعات یدکی، جبران خسارتهایی که پیمانکاران تعمیراتی در آن مقصر نیستند، جبران هزینه‌های افزایش زمان و امثال این موارد در کنار نظارتهای دقیق کیفی و کمی می‌تواند به رفع تنشها و جلوگیری از نوسانات غیر معمول هزینه‌ها درخلال دوران تعمیرات کمک کند.
● محور ب- موارد تاثیر‌پذیر تعمیرات در تقابل باحضور بازار برق
ب-۱- در صورتی که دولت بخواهد سطح آمادگی واحدها را بالا ببرد، نیاز به برنامه‌ریزی مالی، فنی برای نیروگاهها و شرکتهای تعمیراتی است.
ب-۲- شفافیت قواعد بازار برق مورد نیاز است تا بتوان قرارداد با شرکتهای تعمیراتی را در این رابطه بازنگری کرد. به عنوان مثال در این قراردادها، متوسط خروج اضطراری در دوره پنج‌ساله یک نیروگاه، می‌‌تواند مبنایی برای قیود جدید در قرارداد شرکتهای تعمیراتی در نظر گرفته شود.
ب-۳- تصحیح، تکمیل و بازنگری دستورالعمل‌های بهره‌برداری و تعمیرات در رابطه با نیروگاهها، توسط شرکتهای مادر توانیر و سازمان مدیریت منابع آب کشور، متاثر از قوانین بازار برق
ب-۴- شرکت توانیر و سازمان مدیریت منابع آب کشور، نیاز است که قراردادهای شفافی جهت تولید و تعمیر به کمک شرکتهای مشاور مجرب صاحب صلاحیت، تنظیم و تدوین کنند.
ب-۵- ستاد صنعت برق، باز خورد اعمال مقررات جدید بازار برق را روی نیروگاهها و شرکتهای تعمیراتی دریافت کرده و در جهت ارتقاء و تکمیل مقررات بازار برق که قابلیت اجرایی کامل و نافعی داشته باشد، بکار گیرد.ب-۶- هر گونه تغییر و تحول حساب نشده در نیروگاههای قدیمی مانند نیروگاه بعثت، می‌‌تواند مساله‌ساز باشد، بازار برق در رابطه با نیروگاههای قدیمی بیشتر مساله خواهندداشت، بودجه لازم جهت توانمند‌سازی نیروگاههای قدیمی، صرف نمی‌شود. این نیروگاهها جهت تامین لوازم یدکی مشکل دارند.
ب-۷- دید هزینه‌گرا از نیروگاهها و شرکتهای برق منطقه‌ای برداشته شود و با دید قیمت تمام شده و یا رقابتی اقدام شود. تاکنون نیروگاه‌ها نسبت به تعیین قیمت برق، در بازار برق فعال نیستند، نیاز است که نیروگاهها در تعیین قیمت برق تولیدی، ایفای نقش فعال کنند و در این رابطه،‌ همانطور که آمادگی و یا عدم آمادگی واحد در درآمد شرکتهای مدیریت برق (در آینده) نقش خواهد داشت، با تعیین مکانیزم منطقی، شرکتهای تعمیراتی در رابطه با درآمد تولید و یا خسارت عدم آمادگی آن (جریمه تاخیر و دیر کرد ورود واحد به مدار) به سهمی شریک باشد.
در صورت افزایش درآمد حاصل از آمادگی بیشتر ناشی از کاستن زمان تعمیرات و یاکاهش خروجهای اضطراری می‌توان شرکتهای تعمیراتی را سهیم دانست تا به طور متقابل درآمد شرکتهای بهره‌بردار و مالکین نیروگاهها به مخاطره نیافتند. همچنین باید کسر درآمد حاصل از عدم آمادگی واحدهای نیروگاهی در قراردادهای شرکتهای تعمیراتی گنجانده شوند، به طوری که مواردی نظیر افزایش زمان تعمیرات و همچنین عدم هماهنگی در زمان انجام تعمیرات و آماده‌سازی واحد قبل از مهلت مقرر گنجانده شود. در صورتی که خروجهای اضطراری و محدودیتهای تولید نیز به نوعی ناشی از عملکرد تعمیرات باشد، باید تحت عنوان رویه‌های خسارت تعیین شده و به شرکتهای تعمیراتی ابلاغ شود.
در حال حاضر رویه محاسبه جرایم حاصل از عدم آمادگی ابراز شده در ساعت اوج مصرف، بیست برابر نرخ آمادگی میزان عدم آمادگی از مقدار ابراز شده در لحظه پیک منظور می‌شود و از درآمد نیروگاهها کسر می‌شود. از این رو باید قبل از هر گونه عملیات تعمیراتی، به لحاظ زمان انجام و مدت تعمیرات و… هماهنگی لازم با بازار صورت گرفته باشد.
ب-۸- مدت زمان انتظار برای دریافت قطعات اصلی و یدکی، زیاد است. به صورت مثال وقتی برای یک قطعه نیروگاه، سه الی شش ماه، واحد نیروگاهی از مدار خارج است، چگونه می‌توان خواسته‌های بازار برق را تامین کرد؟
ب-۹- به نظر می‌رسد در حال حاضر، هر چه تریپ واحد بیشتر باشد، سود شرکت تعمیراتی بیشتر است، باید این روند تغییر یابد.
● نتیجه‌گیری و پیشنهاد:
۱- بازنگری قراردادها با شرکتهای تعمیراتی و در صورت لزوم ارتباط مستقیم قرارداد آنها با ضریبهای آمادگی و تولید انرژی تا شرکتهای تعمیراتی ساختار مناسب‌تری را پیش‌بینی کنند.
۲- با توجه به آنکه در ساعتهای اوج مصرف قیمت آمادگی و تولید بیش از سایر زمانهاست، دایر کردن نوبتکاری تعمیرات و کشیک تعمیرات در این ساعتها سودمند خواهد بود.در این خصوص توصیه می‌شود که انجام قسمتی از تعمیرات توسط بهره‌برداران صورت گیرد. دراین صورت ساختار تعمیرات به صورت فعالانه در خواهد آمد.
۳- پیشنهاد تشکیل سندیکای شرکتهای تعمیرات نیروگاههای برق کشور
۱-۳- هدف:
۱- ایجاد تشکلی به منظور افزایش توانمندی اجرایی و استفاده از امکانات مجموعه سندیکاء شرکتهای تعمیراتی
۲- وضع قوانین حقوقی مشترک به منظور حمایت اعضاء و حفاظت منافع حقه حقوقی آنها و تعامل با ستاد صنعت‌برق
۲-۳- رویه ۱:
در فاز اول پیشنهاد می‌شود این تشکل از طریق شرکتهای تعمیراتی وزارت نیرو ایجاد شود.
۳-۳- مزایا
الف- استفاده از ظرفیت‌های خالی مجموعه اعضاء (شرکتهای تعمیراتی) در بخش منابع انسانی، سخت‌افزاری و امکانات کارگاهی
ب- جلوگیری و ممانعت از انجام غیرضرور سرمایه‌گذاریهای موازی
ج- تثبیت قیمت به منظور افزایش منطقی بنیه مالی اعضاء
د- ارزیابی اعضاء از طریق برقراری نظام رتبه‌بندی و تقسیم صحیح امور اجرایی با عنایت به توانمندی هر کدام
هـ- ایجاد توانمندی به منظور حذف غیرضروری دستهای خارجی و حذف کامل آنها در میان مدت و یا درازمدت (منظور شرکتهای خارجی) و یا حداقل ایجاد زمینه همکاری در چارچوب منافع منطقی متقابل
۴-۳- وظایف سندیکا:
الف) ایجاد تشکل مهندسی به منظور شناسایی موانع تدارکاتی کلان درامر تعمیرات و ایجاد تمرکز به منظور انجام بهینه تدارکات. حداقل می‌توانند به عنوان مشاور فنی لیست نیازها را به مشتریان اعلام کنند.
ب- تعیین طیف‌های مختلف کارتعمیرات (روتور، پمپ ها و …)
ج- ایجاد برنامه زمانبندی جامع به منظور تامین نیاز مشتریان در کلیه ابعاد با عنایت به دوبند فوق
۵-۳- رویه ۲:
چنانچه چنین تشکیلاتی بخواهد به عنوان یک سازمان در مجموعه وزارت نیرو ساماندهی شود امکانات زیادی را می‌طلبد. خصوصاً در زمینه نیروی انسانی. در صورتی که درچارچوب سندیکا این امکانات از طریق اعضاء و همچنین افزایش نقدینگی و یا لااقل بهینه شدن نقدینگی کشور که در حال به هدر رفتن است فراهم خواهد شد.
هر چند در این راستا هراس مشتریان در جهت انحصار مانع ایجاد خواهد کرد ولی باید توجه داشت که در هر کاری موانع متعددی وجود دارد که باید به آن غلبه کرد. چه بسا انحصار هجوم خارجیان باشد که با تشکیل تجمع‌های قوی تهدیدی جدی برای شرکتهای تعمیراتی داخلی بشمار می‌روند. طبیعتاً انحصار در ابعاد کلان مانع رقابت اعضاء سندیکا برای پیشرفت نخواهد بود و می‌توان با حرکتی منطقی رخوت اعضاء را در داخل سندیکا شکسته و با ایجاد جو رقابت شاهد پیشرفت امور بود.
۶-۳- ضرورت تشکیل سندیکا در بعد فیزیکی صرف:
فلسفه جمع‌آوری آب‌های سرگردان جهت ایجاد سد به منظور آبیاری و تولید برق آیا به ضرر انسانها بوده است؟
۷-۳- ضرورت تشکیل سندیکا در بعد جوامع انسانی
فلسفه تشکیل تجمع‌های مشترک المنافع نظیر سازمان اوپک آیا در جهت تضییع منافع اعضاء آن بوده است؟

مهندس مصطفی قلم‌چی

منبع : ماهنامه صنعت برق