حق نصیحت خواه

و اما حق كسی كه از تو پند و نصیحت می خواهد آن است كه به اندازه ای كه می بینی استحقاق و ظرفیت پذیرش دارد، او را] خیرخواهانه[ اندرز دهی و از راهی وارد سخن شوی كه به گوشش خوش آید و به اندازه كشش عقل و فهمش، برایش سخن بگویی، زیرا هر عقلی را نوعی سخن لازم است كه آن را می فهمد و می پذیرد، و باید روش تو مبتنی بر مهربانی و رحمت و دلسوزی باشد.
ولاقوه الا بالله.
نصیحت به معنی پند، اندرز، خیرخواهی و خیراندیشی بدور از هرگونه فریب و ایهام است. از برخی احادیث و روایات بر می آید كه وظیفه یك مسلمان آن است كه در تمام كارهایش نسبت به جامعه چه اسلامی و چه غیر اسلامی و حتی نسبت به كسانی كه با آنها اختلاف دارد خیرخواهی و خیراندیشی داشته باشد، زیرا هدف آن است كه این گونه ارزش های اخلاقی در جامعه حكمفرما شود.
ارزش های اخلاقی فی نفسه امری پسندیده و مطلوب انسان ها است و ترویج و توسعه و نهادینه كردن آنها و تعامل با مردم صرف نظر از عقاید و ادیان آنها و یا اختلافاتی كه با آنها وجود دارد، هدف و مرام رسالت های آسمانی است.
امام صادق (ع) فرمود: امانت كسی را كه به تو اعتماد كرده و خواهان خیرخواهی و نصیحت از توست به او باز گردان، حتی اگر قاتل امام حسین(ع) باشد.»
از برخی احادیث شریف چنین برمی آید كه ارائه پند و اندرز و مشورت، حقی است كه برعهده افراد قادر بر این كار گذاشته شده است. حتی در برخی احادیث علاوه بر این موضوع، تاكید شده كه انسان باید هم و غمش این باشد كه در انجام كارها، خیرخواهی و نصیحت دلسوزانه به جامعه را سرلوحه كار خویش سازد و از هرگونه فریب و حیله ورزی در این باره دوری كند.در حدیثی می خوانیم: «حق مومن بر مومن این است كه در حضور و غیابش نسبت به او خیرخواهی دلسوزانه داشته باشد همان طور كه برای خویش خیرخواهی دارد»؛ از رسول خدا(ص) نیز روایت شده: «بالاترین جایگاه در نزد خدا در روز قیامت از آن كسی است كه در روی زمین بیشترین خیرخواهی و نصیحت را نسبت به مردمان داشته باشد».
در خصوص پند و اندرز دادن به كسی كه در موضوع یا كاری مشخص طالب نصیحت است، در احادیث تاكیدهای بیشتری صورت گرفته و آمده است كه اگر كسی توان ارائه نصیحت و اندرز به طالبان آن داشته باشد اما از این كار امتناع ورزد و یا در ارائه نصیحت دلسوزانه و خیرخواهانه تساهل و كوتاهی بنماید، دچار عقوبتی سخت خواهد شد.
رسول خدا فرمود: «كسی كه برادر دینی اش با او مشورت كند اما او پند و اندرز دلسوزانه به او ندهد خدا عقلش را از او می گیرد.»
●نحوه تعامل با نصیحت خواه
طبیعی است كه آموزه های امام سجاد(ع) در خصوص موضوع مورد بحث همسو و هماهنگ با نگرش اسلام درباره حق نصیحت باشد، اما نكته ای كه امام روی آن تاكید می كند، كیفیت ارائه نصیحت و اندرز است كه در این كار باید سطح و ظرفیت نصیحت خواه و میزان عقل و فهم و درك او را در نظر گرفت، و این وظیفه نصیحت كننده است كه از علم و آگاهی و تجربه بیشتری برخوردار است. این همان شیوه ای است كه ادیان آسمانی در مخاطب قرار دادن مردم به كار بسته اند و رفتاری است كه انبیا در تبلیغ رسالت دینی خود در پیش گرفته اند. در این باره رسول خدا(ص) در حدیثی معروف به صراحت فرمود: «ما پیغمبران با مردم به اندازه عقل هایشان سخن می گوئیم» این شیوه، شیوه ای حكیمانه و به مصداق هر چیزی را در جای خود نهادن است. در این باره گفته شده: حكمت را از اهل آن باز ندارید كه در حق آنان ظلم كرده اید و در اختیار افراد ناشایست هم قرار ندهید كه به حكمت ستم نموده اید. از این رو امام زین العابدین(ع) می فرماید: «هر عقلی را نوعی سخن لازم است كه آن را می فهمد و می پذیرد».
نكته آخر اینكه سخن نصیحت كننده باید آمیخته با رافت و مهربانی و نرمی باشد زیرا با این روش، نصیحت ها و اندرزهای او برای شنونده جذاب و خوشایند خواهد شد و همین شیوه به نوبه خود در احیای این رفتار اجتماعی موثر خواهد بود؛ رفتاری كه نقش مهم در اصلاح اندیشه ها، رفع شبهات و تردیدها و آگاهی بخشی به افراد ناآگاه ایفا می كند.

منبع : روزنامه کیهان