اول ژانویه ۱۹۲۵ ـ دو عمل دولت مسکو در قبال ایران که «سوء نیت» در آن آشگار بود و .....

دولت مسکو اول ژانویه ۱۹۲۵ ، درست سه سال پس از اعلام تبدیل نام روسیه شوروی به اتحاد جماهیر شوروی، مرو و بخارا و سایر مناطق شمال شرقی خراسان بزرگ را که مهد ادبیات فارسی و تمدن ایرانی بودند مستثی کرد و تاجیکها (فارسی زبانان) را به نام منطقه خود مختار بدخشان از مرزهای ایران دور ساخت تا به اندیشه یکپارچه شدن با ایران و افغانستان و احیاء «ایران زمین» نیافتند. با همین سیاست که ۶۵ سال بعد ثابت شد که اشتباه بود، دولت مسکو مناطقی از قفقاز جنوبی ( اران ARAN) را که قبلا طبق قراردادهای گلستان و ترکمن چای از ایران جدا ساخته بود «جمهوری آذربایجان» نامید. این جمهوریها که قبلا جز نام بر روی کاغد، اختیاری نداشتند پس از تضعیف دولت مسکو اعلام استقلال کردند و همان اشتباه دولت مسکو در دهه ۱۹۲۰، برای دولت فعلی روسیه تولید درد سری بزرگ کرده است زیرا که برخی از گردانندگان این جمهوری ها با رقیبان قدیمی دولت مسکو وارد سازش شده اند و اگر دولت مسکو سریعا وارد عمل نشود، پیش بینی می شود که شوروی سابق در آینده ای نزدیک به یک کانون بحران در جهان تبدیل شود و این کانون زودتر از نقاط دیگر، در گرجستان، اوکراین و قرقیزستان خودنمایی آغاز کرده است.
پس از پیروزی انقلاب سال ۱۳۵۷ خورشیدی، دولت موقت (بازرگان) مواردی از قرارداد ۱۹۲۱ تهران و مسکو را به طور یکجانبه لغو کرد که انتظار بود قرارداد های ترکمن چای و گلستان را هم به همان صورت کان لم یکن اعلام دارد که نکرد!. علت آن لغو و این سکوت باید بعدا روشن شود. پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ هم اقدامی از سوی تهران در آن زمینه صورت نگرفت، زیرا که یک طرف قرارداد ترکمنچای ( امپراتوری روسیه و جانشین آن اتحاد جماهیر شوروی ) دیگر وجود نداشتند که اعتبار قرارداد باقی باشد.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز