سیستم مدیریت زیست محیطی ISO ۱۴۰۰۰

توجه به محیط زیست (آب، هوا، خاك) از سه یا چهار دهه قبل به صورت جدی مدنظر قرار گرفت و از همان زمان تعدادی از مدیران، متخصصان و كارشناسان صنایع، داوطلبانه به كنترل تاثیرات فرایندها و محصولات تولیدی خود بر محیط زیست همت گماردند و به تدریج نیز سازمان های ملی و بین المللی با تعیین ضوابط، مقررات و قوانین برای حفاظت از محیط زیست به كمك آنان آمدند و در واقع حفاظت از زیستگاه بشر اهمیت ویژه ای یافت.
در سال۱۹۹۲ و در كنفرانس ریودوژانیرو، شورای BCSD بر این نكته تاكید كرد كه سازمان های تولیدی و خدماتی باید فعالیت ها و عملكرد خود و تاثیر آنها را بر محیط زیست مورد توجه قرار داده و تحت كنترل بگیرند.
در همین سال از سازمان بین المللی استاندارد (ISO) درخواست شد تا در راستای تدوین استانداردهای مدیریت زیست محیطی فعالیت گسترده تری را انجام دهد. بر پایه این درخواست، سازمان بین المللی استاندارد یك گروه مشورتی با عنوان SAGE متشكل از نمایندگان بیست كشور جهان،۱۱ سازمان بین المللی و بیش از۱۰۰ متخصص مدیریت و محیط زیست تشكیل داد و به بررسی موارد زیر پرداخت:
▪ تشویق سازمان ها در جهت ایجاد یك رویكرد عمومی در زمینه مدیریت زیست محیطی
▪ تقویت قابلیت سازمان ها جهت بهبود طرق اندازه گیری عملكرد زیست محیطی پیشگیری از آلودگی
▪ بهبود بخشیدن به مبادلات تجاری در سطح بین المللی و حذف موانع تجاری از طریق ایجاد استانداردهای جهت ارزیابی عملكرد زیست محیطی سازمان ها
▪ پیش بینی مشكلاتی كه تدوین استانداردهای بین المللی مدیریت زیست محیطی می تواند ایجاد نماید.
نتایج این بررسی ضرورت تدوین استانداردهای بین المللی را نمایان ساخت. سازمان بین المللی استاندارد در سال۱۹۹۳، یك كمیته فنی تحت عنوان مدیریت زیست محیطی (ISO/TC ۲۰۷) تشكیل داد تا تدوین استانداردهای مدیریت زیست محیطی را آغاز كند و بر این پایه در آكوست سال۱۹۹۶ مجموعه ای مشتمل بر شش استاندارد از سری ایزو۱۴۰۰۰، پس از بحث و بررسی های علمی گسترده انتشار یافت.
استاندارد ISO۱۴۰۰۱ نیازهای یك سیستم مدیریت زیست محیطی را بیان می كند، تا بتواند هماهنگ با سایر استانداردهای مدیریتی مثل سری استانداردهای ISO ۹۰۰۰ برای مدیریت كیفیت و استانداردهای ایمنی و غیره در شركت به كار گرفته شود. در این استاندارد چارچوب هایی به عنوان مبنای حركت شركت تعیین شده است و این مسئولیت شركت ها و سازمان های به كار گیرنده است كه با توجه به نوع و شكل فعالیت های خود این چارچوب ها را در مورد فعالیتشان بررسی كرده و زمینه های لازم را در برپایی سیستم مدیریت زیست محیطی خود به كار گیرند.
استانداردهای ISO ۱۴۴۰۱ به طریقی نگارش یافته تا در مورد كلیه سازمان های بزرگ و كوچك كه از نظر شرایط جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی همسان نمی باشند هم كاربرد داشته و قابل اجرا باشد.
موفقیت اجرای نظام مدیریت زیست محیطی بر مبنای این استاندارد بستگی به تعهد كلیه افراد سازمان به خصوص مدیریت ارشد شركت دارد.
به طور كلی هدف از برپایی سیستم نظام مدیریت زیست محیطی بر مبنای استاندارد بین المللی ISO ۱۴۰۰۱ تحكیم حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از آلودگی در توازن با نیازهای اجتماعی و اقتصادی جامعه می باشد.
استاندارد ISO ۱۴۰۰۱:۱۹۹۶ تنها به موارد مورد نیاز برای صدور گواهینامه می پردازند و برای راهنمایی بیشتر در مورد یستم های مدیریت زیست محیطی می توان به ISO ۱۴۰۰۱:۱۹۹۶ مراجعه كرد كه موارد جامع تری را در این رابطه پوشش می دهد باید توجه داشت كه نیازها و چارچوب های مطرح شده در استاندارد ۱۴۰۰۱:۱۹۹۶ كلیه موارد مربوط به موضوعات زیست محیطی را پوشش نمی دهد. این بدان معنی است كه دو سازمان با فعالیت های مشابه می توانند دارای اجزای زیست محیطی متفاوتی باشند ولی درعین حال هر دو سازمان با نیازهای استاندارد مطابقت داشته و گواهینامه را دریافت كنند.
● چرا یك سیستم مدیریت زیست محیطی را به اجرا درمی آوریم؟
شاید به دلایل زیر:
▪ نیاز داخلی شركت
▪ روابط خوب باخریدار به عنوان یك تامین كننده محصولات یا خدمات
▪ انطباق و عملكرد بهتر سازمان با قوانین زیست محیطی
▪ كاهش ریسك فعالیت ها در شركت
▪ بهبود مدیریت داخلی سازمان
▪ فشار از طرف عوامل داخلی
▪ همسایه خوبی بودن
▪ بهبود رابطه به دولت
▪ روش های بهتر كاری
▪ بهبود اجرای اقدامات زیست محیطی
▪ بازاریابی
▪ روابط عمومی
هیچ گاه یك سیستم مدیریت زیست محیطی را تنها به خاطر این كه مجبور هستید، بر پا و اجرا نكنید، مگر این كه واقعاً بخواهید این كار را بكنید.
● سیستم های مدیریت زیست محیطی
این خط مشی باید توسط بالاترین مقام شركت و یا سازمان مشخص شود و در برگیرنده تمام موارد زیر باشد:
▪ مرتبط با نوع فعالیت ها و تاثیرات زیست محیطی فعالیت شركت باشد.
▪ تعهد شركت به پیشرفت مستمر
▪ تعهد شركت به مطابقت با قوانین زیست محیطی و یا هر قانون دیگری كه شركت ملزم به رعایت آن می باشد.
▪ در رابطه با هدف های خرد و كلان زیست محیطی شركت باشد.
▪ مكتوب بوده، به اجرا درآمده و به اطلاع كلیه پرسنل برسد.
▪ در دسترس عموم باشد.
● برنامه ریزی:
▪ تعیین جنبه های زیست محیطی فعالیت های شركت:
شركت باید نسبت به شناسایی تاثیرات زیست محیطی كلیه فعالیت های خود اقدام و مواردی را كه مهم و بارز هستند و بر محیط زیست تاثیرات سوء دارند مشخص كنند.
▪ جنبه های زیست محیطی بارز (مهم) باید مكتوب و در اختیار عموم باشد. این جنبه ها عبارتند از:
الف) قوانین زیست محیطی
ب) شناسایی و مطابقت با قوانین زیست محیطی
ج) تعیین هدف های خرد و كلان زیست محیطی
هدف های زیست محیطی یك شركت با توجه به جنبه های زیست محیط بارز شركت، قوانین حاكم، نوع تكنولوژی موجود، وضعیت مالی و اجرایی شركت كه در راستای خط مشی زیست محیطی و تعهد به جلوگیری از آلودگی باشد.
برنامه های زیست محیطی شركت: برای رسیدن به هدف های زیست محیطی لازم است كه شركت برنامه هایی را در این رابطه در نظر گرفته و به اجرا درآورد كه شامل تعیین مسئولیت های اجرا در هر بخش از سازمان و زمان و دوره انجام آنها می باشد.
● اجرای سیستم محیط زیستی
ساختار و مسئولیت ها: مدیریت شركت باید شرایط و امكانات لازم اعم از مسئولیت ها و اختیارات منابع مالی، فنی و مهارت های لازم جهت اجرای سیستم را فراهم نماید.
در راستای اجرای سیستم، مدیریت ارشد شركت باید نماینده خود را در این زمینه معرفی كند تا جهت پیگیری و اجرا و گزارش دهی به مدیریت شركت به كار گمارده شود.
آموزش، آگاهی و شایستگی: نیازهای آموزشی پرسنلی كه فعالیت های آنها بر محیط زیست تاثیر می گذارد باید شناسایی جهت انجام دوره های آموزشی مورد نیاز اقدام به عمل آورد.
این آموزش ها باید شامل موارد زیر باشد:
▪ اهمیت مطابقت با خط مشی زیست محیطی به دستورالعمل ها و نیازهای سیستم مدیریت زیست محیطی شركت
▪ تاثیر فعالیت های مختلف مربوطه بر محیط زیست و مزیت انجام بهتر مسئولیت ها در جهت بهبود اجرا فعالیت
▪ نقش و مسئولیت های پرسنل در رسیدن به هدف های زیست محیطی شركت و مطابقت با نیازهای مدیریت زیست محیطی
▪ آموزش در جهت آگاهی از تاثیر منفی بر سیستم در صورت عدم انجام وظایف محوله
● ارتباطات
در رابطه با جنبه های زیست محیطی فعالیت شركت و مسائل مربوط به سیستم مدیریت زیست محیطی باید نحوه ارتباطات درون و برون سازمان های شركت مشخص باشد.
مستندات مدیریت سیستم مدیریت زیست محیطی: اطلاعات مربوط به اجرای اصلی سیستم مدیریت زیست محیطی شركت باید بر روی كاغذ و یا به صورت الكترونیكی تهیه و نگهداری شود كه شامل ارتباطات قسمت های مختلف باشد و در صورت نیاز نحوه دسترسی به مدارك هم مشخص باشد.
● كنترل مدارك
نحوه كنترل مدارك باید مشخص باشد به طوری كه این اطمینان حاصل شود كه:
۱) محل مدارك مشخص باشد.
۲) به طور متناوب مورد بازبینی و بررسی قرار گرفته و در صورت لزوم توسط افراد ذیصلاح تغییر یابد.
۳) مدارك به روز در اختیار استفاده كنندگان قرار داشته باشد.
۴) مدارك از رده خارج شده از نقاط مورد استفاده خارج گردند و یا اطمینان حاصل شود كه مورد استفاده نخواهند بود.
۵) مداركی كه برای سوابق نگهداری می شوند و از رده خارج شده اند به طور مناسب قابل تشخیص باشند.
مدارك به طور كلی باید خوانا و به سرعت قابل دسترسی باشند و مدت زمان نگهداری هم تعیین شود.
● كنترل عملیاتی
فعالیت هایی كه در ارتباط با خط مشی و جنبه های بارز (مهم) زیست محیطی شركت می باشند باید تحت شرایط مشخص انجام شوند.
اگر فقدان دستور العمل های مكتوب منجر به عدول از رسیدن به خط مشی زیست محیطی گردد، باید دستور العمل و یا رویه های مكتوب تهیه و به كار گرفته شود.
در این دستور العمل ها معیارهای عملیاتی باید مشخص شوند و ارتباطات لازم با پیمانكاران و تهیه كنندگان خدمات و غیره در رابطه با نیازهای این دستورالعمل ها به عمل آید.
● آمادگی در شرایط اضطراری
شركت باید دارای دستورالعمل هایی باشد تا بتواند در مقابله با حوادث و شرایط غیر مترقبه اقدامات لازم را برای جلوگیری از تاثیرات منفی بر محیط زیست به عمل آورد.
در این رابطه لازم است كه به صورت ادواری، مواردی را كه قابل اجرا و عمل می باشند مورد آزمایش قرار دهند.
● بازرسی و اقدامات اصلاحی
▪ كنترل و اندازه گیری:
مشخصه های كلیدی عملیاتی كه می توانند تاثیری مهم بر محیط زیست داشته باشند. طبق دستور العمل های مكتوب اندازه گیری شده و تحت كنترل باشند.
دستگاه های اندازه گیری بایدكالیبره بوده و مطابق با دستور العمل های مكتوب، به صورت ادواری، مطابق با قوانین زیست محیطی مورد ارزیابی قرار گیرد.
▪ مغایرت و اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه:
مسئولیت و اختیارات در رابطه با نحوه برخورد و انجام تحقیقات مربوط به مغایرت ها و اقدام های اصلاحی و پیشگیرانه باید مشخص و براساس دستور العمل باشد.
▪ سوابق:
نحوه شناسایی، نگهداری و از رده خارج كردن سوابق زیست محیطی باید مشخص باشد كه شامل سوابق آموزشی، ممیزی ها و بازنگری می شود. این سوابق باید خوانا، قابل شناسایی و در ارتباط با فعالیت های مربوط باشند.
▪ ممیزی سیستم مدیریت زیست محیطی:
ممیزی های زیست محیطی باید بر طبق برنامه و دستورالعمل انجام گیرد. این ممیزی ها به منظور مشخص نمودن میزان مطابقت سیستم مدیریت زیست محیطی با برنامه های از پیش تعیین شده و این كه سیستم به طور مناسب مورد اجرا و نگهداری می باشد، انجام می گیرد. نتیجه این ممیزی ها به مدیریت شركت اطلاع داده می شود. برنامه ممیزی بر اساس اهمیت فعالیت ها تهیه و تدوین می شود.
● بازنگری مدیریت
مدیریت ارشد شركت باید در زمان های مشخص سیستم مدیریت زیست محیطی شركت را مورد بازبینی و نگرش قرار دهد، تا در رابطه موثر با مناسب بودن این سیستم اطمینان حاصل گردد. این بازنگری باید مكتوب و سوابق آن نگهداری شود.

منبع: كتاب كنفرانس مدیریت كیفیت

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان