صادرات گاز؛ حرکت از دو سو

چند ماه پس از انعقاد قرارداد بزرگ فروش گاز و همکاری نفتی میان ایران و چین، که از سوی برخی محافل به قرارداد ”قرن“ موسوم شد، اکنون ایران قرارداد مشابهی با هند امضاء کرده است. افزون بر این ساخت خط لولهٔ انتقال گاز ایران به هند، از مسیر پاکستان، بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است. به این ترتیب جمهوری‌اسلامی ایران حضوری محسوس در بازار انرژی آسیا یافته است؛ بازاری که در آینده با افزایش تقاضا روبه‌رو است و چین و هند عمده‌ترین مصرف‌کنندگان آن خواهند بود. با چنین چشم‌اندازی، از این پس کشورمان با فراغ خاطر بیشتری به تعامل، بازاریابی و صادرات ذخایر عظیم گاز خود به اروپا خواهد پرداخت.
قرارداد با چین
مقامات چینی ارزش قرارداد میان دو کشور را ۷۰ میلیارد دلار و مقامات ایرانی و محافل بین‌المللی ۱۰۰ میلیارد دلار اعلام کرده‌اند. احتمال می‌رود ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار دیگر نیز به حجم این قرارداد افزوده می‌گردد و مبلغ کل آن به مرز ۲۰۰ میلیارد دلار نزدیک شود. از همین رو این قرارداد، قرارداد ”قرن“ و به تعبیر برخی کسان ”مگا معاملهٔ گاز - Mega Gas Deal“ نام گرفته است. براساس این قرارداد، ایران برای ۲۵ سال و هر سال به میزان ۱۰ میلیون تن گاز مایع طبیعی (LNG) به چین صادر خواهد کرد. این قرارداد همچنین مشارکت چین در حوزهٔ نفتی یادآوران و نیز مشارکت شرکت ملی نفت چین در پروژه‌هائی همچون اکتشاف و حفاری، احداث خطوط لوله، ارائه خدمات و همکاری در صنایع پتروشیمی و گاز را شامل می‌شود. طبق مفاد این قرارداد ایران متعهد شده است بعد از توسعهٔ میدان نفتی یادآوران، روزانه ۱۵۰ هزار بشکه نفت به قیمت بازار در اختیار چین قرار دهد. چین برای دستیابی به منابع انرژی راهبرد ”گشایش به جهان خارج - Go-out strategy“ را پیش گرفته و با ۲۷ کشور جهان قرارداد همکاری در این زمینه منعقد کرده است. در این میان قرارداد ایران و چین عمده‌ترین معاملهٔ چین در خصوص انرژی به‌شمار می‌آید. این قرارداد از جهت دیگری نیز دارای اهمیت است. در واقع انعقاد قرارداد در این حجم عظیم، کشورهای دیگر را به همکاری با ایران در زمینه‌های گوناگون، به‌ویژه انرژی، ترغیب می‌کند، چندان که به تعبیری می‌توان قرارداد ایران و هند را نتیجهٔ قرارداد ایران - چین دانست.
قرارداد با هند
قرارداد ۴۰ میلیارد دلاری ایران و هند هم‌زمان با برگزاری اولین کنفرانس همکاری منطقه‌ای کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کنندهٔ نفت آسیا در دهلی نو به امضاء رسید. براساس این قرارداد، ایران از سال ۲۰۰۹ به مدت ۲۵ سال پنج و هر سال ۵/۷ میلیون تن گاز مایع طبیعی (LNG) به هند صادر خواهد کرد. در عین‌حال هند نیز در توسعهٔ دو حوزهٔ نفتی و یک حوزهٔ گازی در ایران مشارکت خواهد داشت. براساس اعلام نظر منابع هندی، قیمت LNG صادراتی با بهاء نفت خام برنت بستگی خواهد داشت. به بیان دقیق‌تر، هند ۲/۱ دلار به اضافهٔ ۶۵ درصد بهاء متوسط نفت برنت (حداکثر تا ۳۱ دلار) را برداشت خواهد کرد. همچنین براساس این قرارداد شرکت هندی (OVL) توسعهٔ حوزهٔ نفتی یادآوران، با ظرفیت ۶۰ هزار بشکه نفت در روز، و نیز حوزهٔ جفیر را برعهده خواهد گرفت. ادارهٔ حوزه با شرکت ملی نفت چین (Sinopec) است. سهم هر یک از سه کشور ایران، هند و چین در حوزهٔ یادآوران به ترتیب ۳۰، ۲۰ و ۵۰ درصد در نظر گرفته شده است. از سوی دیگر کشور هند در حال مذاکره با روسیه در خصوص سرمایه‌گذاری دو میلیارد دلاری در (YUGANSKNEFTEGAS) است که در زمینهٔ نفت و گاز فعالیت دارد و مهمترین واحد تولیدی شرکت معروف و جنجالی (YUKOS) روسیه است. شرکتی که مدیرعامل آن ”خودو کوفسکی“ زمانی که تصمیم گرفت وارد سیاست شود و به‌عنوان رقیبی برای پوتین پا به میدان گذارد، به اتهام عدم پرداخت مالیات به زندان افتاد و شرکت یوکاس با بحران بزرگی مواجه شد. روسیه به تازگی فروش ۲۰ درصد سهام (YUGANSKNEFTEGAS) را به شرکت ملی نفت چین پیشنهاد داده است. اگر چین و هند سهام این شرکت را دراختیار بگیرند در کنار مثلث همکاری ایران، چین و هند نیز شکل خواهد گرفت. این رخداد از یکسو نظریهٔ رقابت ایران و روسیه را در عرصهٔ انرژی تقویت می‌کند و از سوی دیگر تحولی عمیق در بازار انرژی جهانی به‌شمار می‌رود؛ تحولی منبعث از همکاری دو کشور عمده تولید کنند و دو کشور عمده مصرف‌کننده، فارغ از حضور سایر دولت‌ها و شرکت‌های مطرح بین‌المللی.
خط لولهٔ ایران، پاکستان، هند
احداث خط لولهٔ ایران، پاکستان و هندوستان، طرحی قدیمی است که یادداشت تفاهم آن در سال ۱۹۹۳ به امضاء رسید. براساس این تفاهم‌نامه خط لوله‌ای به طول حدود ۲۶۷۰ کیلومتر میان ایران و هندوستان ساخته می‌شود که حدود ۷۰۰ کیلومتر آن از خاک پاکستان عبور خواهد کرد. البته ساخت این خط لوله از ابتدا با مشکل اختلاف عمیق دو کشور هند و پاکستان مواجه شد. پس از آن، موضوعاتی همچون ساخت خط لولهٔ ترکمنستان از طریق افغانستان و پاکستان از سوی شرکت یونیکال مطرح گردید. از همین رو احداث خط لولهٔ ایران، پاکستان، مدت مدیدی است که به تعویق افتاده است. اما تصمیم هند برای بستن قرارداد اخیر با ایران، بار دیگر موضوع احداث خط لوله را در دستور کار قرار داده و دولت هند به تازگی از وزارت نفت آن کشور خواسته است تا برای واردات گاز با ایران مذاکره کند. مدتی پیش نیز وزیران خارجهٔ هند و پاکستان در نخستین ملاقات خود پس از ۱۵ سال، دربارهٔ احداث خط لوله به بحث پرداختند. پاکستان در این دیدار متعهد شد امنیت خط لوله را تأمین کند. سفر اخیر نخست‌وزیر پاکستان به تهران و مذاکرات وی با مقامات ایران نیزاین تعهد را تقویت می‌کند. هم‌اکنون نیاز هند به گاز ۹۰ میلیون مترمکعب در روز است و این میزان در سال ۲۰۲۵ به ۴۰۰ میلیون مترمکعب افزایش خواهد یافت. این در حالی است که ظرفیت انتقال گاز خط لوله گاز مورد بحث بیش از ۵۰ میلیون مترمکعب در روز است. اجراء پروژهٔ خط انتقال گاز میان ایران و هندوستان نه تنها تأثیری مثبت بر بهبود مناسبات هند و پاکستان و کاهش تنش در منطقه خواهد داشت، بلکه فکر ساخت خط لولهٔ انتقال گاز را از طریق افغانستان - که از جمله دلایل هجوم نظامی آمریکا به آن کشور بود - منتفی خواهد کرد.
خط لولهٔ انتقال گاز به اروپا
برخلاف بازار انرژی آسیا که افزایش تقاضا در آن به‌دلیل رشد اقتصادی و جمعیت عظیم چین و هند حتمی است، افزایش تقاضا در بازار اروپا چندان قطعی به‌نظر نمی‌رسد. البته این احتمال نیز وجود دارد که با اجراء عهدنامه در کیوتو و کاهش مصرف سوخت‌های آلاینده و استفادهٔ بیشتر از گاز، مصرف این فرآورده افزایش یابد. همچنین تغییر ساختار انرژی مصرفی کشورهای اروپای مرکزی و شرقی، که به تازگی به عضویت اتحادیهٔ اروپا درآمده‌اند، بر این امر تأثیر خواهد داشت. در کنار این عوامل مثبت سه عامل قابل تأمین نیز در کار هستند: نخستین عامل تأمل‌برانگیز، خواسته‌ها و سلائق گوناگون و گاه متضاد کشورهائی است که در مسیر خط لولهٔ انتقال گاز قرار دارند: عامل دوم، کشور روسیه است که عمده‌ترین ذخایر گاز جهان را دارا است و به لحاظ جغرافیائی به اروپا نزدیک است؛
و سومین و مهمترین عامل، چگونگی رفتار اولین کشور مسیر، یعنی ترکیه و برنامه‌های آن کشور است. قرار است ترکیه به پایانه و مرکز جمع‌آوری انرژی برای اروپا بدل شود. برای تحقق این امر اتحادیهٔ اروپائی بودجهٔ ۱۳ میلیارد دلاری جهت ساختار خط لولهٔ انتقال از ترکیه تا اتریش تخصیص داده است. به این ترتیب پیش‌نیاز تحقق اندیشهٔ انتقال گاز ایران به اروپا تعامل با ترکیه و تأمین شرایط و جلب توافق آن کشور برای اجراء این پروژه بسیار مهم است. واقعیت این است که اجراء برنامه‌های انتقال، ترکیه را از موقعیت ویژه‌ای در منطقه برخوردار خواهد کرد.

منبع : خانواده سبز